Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
IV CİLD (BƏZİRXANA - BİNNƏTOVA)
    BOLİVAR


    БОЛИВАР, Боливар-и-Паласиос Си мон Хосе Антонио де ла Сантисима Тринидад (24.7.1783, Венесуела, Каракас – 17.12.1830, Колумбийа, Санта-Марта ш. йахынлыьында) – Латын Америкасы щярби вя дювлят хадими. Латын Америкасында истиглалиййят уьрунда мцщарибядя (1810–26) эюркямли рол ойнадыьы цчцн Венесуела конгреси тяряфиндян она “Либертадор” (“Хиласкар”) титулу верилмишдир. 1807 илдя щюкумят ялейщиня эизли фяалиййятя башламышдыр. Венесуелада Испанийа аьалыьынын деврилмясиндя (1810) вя респ. йарадылмасында (1811) фяал иштирак етмишдир. Испанлар респ.-ны дармадаьын етдикдян сонра Б. Йени Гранадайа (индики Колумбийа) кючмцшдцр. 1813 илдя Б.-ын гошуну Каракасы тутмуш вя онун башчылыьы иля 2-ъи Венесуела Республикасы йарадылмышдыр. Лакин Б. 1814 илдя мяьлубиййятя уьрайараг Кцрасао а.-на гачмаьа мяъбур олмушду. Венесуелайа йенидян йцрцш щазырламаг мягсядиля Йени Гранадайа эялмиш, лакин онунла цсйанчыларын диэяр рящбярляри арасында мцнагишя баш вердийи цчцн Йамайкайа эетмишдир. Бурада азад едилмиш мцстямлякялярдя республика гурулушунун бяргярар олунмасыны вя республикаларын ващид вя эцълц щюкумяти олан иттифагда бирляшмясини нязярдя тутан сийаси програмыны тамамла- мышдыр. 1816 илин декабрында Б. дястяси иля йенидян Венесуела сащилляриня чыхмышдыр. Гулдарлыьы лявь етмяк (1816), азадлыг ордусу ясэярляриня торпаг пайламаг щаггында декрет вермякля (1817) Б. халг кцтляляринин ряьбятини газанмышды. 1819 илдя Б.-ын гошуну Йени Гранаданы азад етмиш вя Б. Бюйцк Колумбийа Республикасынын (Венесуела вя Йени Гранада) президенти сечилмишдир. 1821 илдя Б. Карабобо дюйцшцндя Венесуеладакы испан гошунларынын ясас гцввясини дармадаьын едяряк 1822 илдя Кито яйалятини (индики Еквадор) азад етди. Нювбяти щядяф Перу вя Йухары Перу (Боливийа) иди. Ла Платадан олан вя артыг Чилини азад едян Х. де Сан-Мартинин вятянпярвярляр ордусу ъянубдан бу района щярякят едирди. “Гуайакил эюрцшц”ндян (26–27.7.1822) сонра Сан-Мартин Ъянуби Американын азад олунмасыны баша чатдырмаг щцгугуну Б.-а вермишди. 1824 илдя Б. Хунин вя Айакучо йахынлыьындакы дюйцшлярдя Перу яразисиндяки испан гошунларыны мяьлуб етди вя 1825 илдя Йухары Перуда йарадылмыш Боливийа Республикасынын илк президенти олду. Б. Латын Америкасында йаранмыш эянъ дювлятляри бирляшдирмяк мягсядиля Панамада гитя юлкяляринин конгресини чаьырды (1826). Бюйцк Колумбийанын парчаланмасынын гаршысыны алмаьа вя мяркязи щакимиййяти мющкямляндирмяйя чалышан Б. юзцнц диктатор елан етди. Тиранийада иттищам олунан Б. истефа цчцн цч дяфя конгреся мцраъият етмишдир. 1830 ил мартын 1-дя онун хащиши гябул олунмушдур. Юлцмцндян сонра Б.-ын шющряти илдяниля артмыш, Латын Америкасынын бязи юлкяляриндя онун “Хиласкар” култу формалашмышдыр. Б.-ын щярби мцвяффягиййятляри (онун рящбярлийи иля 472 дюйцш баш вермишдир) Наполеонун гялябяляри иля мцгайися едилмяйя, идейалары ися Латын Америкасындакы сийаси дцшцнъянин ян йцксяк наилиййяти кими тягдим олунмаьа башланмышдыр. Боливийа дювляти, Колумбийада департамент вя Венесуелада штат Б.-ын шяряфиня адландырылмышдыр. Б.-ын фяалиййяти мцстямлякячилийин лявьиня йюнялдилдийи цчцн мцтярягги ящямиййят кясб етмиш вя Латын Америкасынын буржуа йолу иля инкишафына обйектив шяраит йаратмышдыр. 

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
BƏZİRXANA – BİNNƏTOVA
    BOLİVAR


    БОЛИВАР, Боливар-и-Паласиос Си мон Хосе Антонио де ла Сантисима Тринидад (24.7.1783, Венесуела, Каракас – 17.12.1830, Колумбийа, Санта-Марта ш. йахынлыьында) – Латын Америкасы щярби вя дювлят хадими. Латын Америкасында истиглалиййят уьрунда мцщарибядя (1810–26) эюркямли рол ойнадыьы цчцн Венесуела конгреси тяряфиндян она “Либертадор” (“Хиласкар”) титулу верилмишдир. 1807 илдя щюкумят ялейщиня эизли фяалиййятя башламышдыр. Венесуелада Испанийа аьалыьынын деврилмясиндя (1810) вя респ. йарадылмасында (1811) фяал иштирак етмишдир. Испанлар респ.-ны дармадаьын етдикдян сонра Б. Йени Гранадайа (индики Колумбийа) кючмцшдцр. 1813 илдя Б.-ын гошуну Каракасы тутмуш вя онун башчылыьы иля 2-ъи Венесуела Республикасы йарадылмышдыр. Лакин Б. 1814 илдя мяьлубиййятя уьрайараг Кцрасао а.-на гачмаьа мяъбур олмушду. Венесуелайа йенидян йцрцш щазырламаг мягсядиля Йени Гранадайа эялмиш, лакин онунла цсйанчыларын диэяр рящбярляри арасында мцнагишя баш вердийи цчцн Йамайкайа эетмишдир. Бурада азад едилмиш мцстямлякялярдя республика гурулушунун бяргярар олунмасыны вя республикаларын ващид вя эцълц щюкумяти олан иттифагда бирляшмясини нязярдя тутан сийаси програмыны тамамла- мышдыр. 1816 илин декабрында Б. дястяси иля йенидян Венесуела сащилляриня чыхмышдыр. Гулдарлыьы лявь етмяк (1816), азадлыг ордусу ясэярляриня торпаг пайламаг щаггында декрет вермякля (1817) Б. халг кцтляляринин ряьбятини газанмышды. 1819 илдя Б.-ын гошуну Йени Гранаданы азад етмиш вя Б. Бюйцк Колумбийа Республикасынын (Венесуела вя Йени Гранада) президенти сечилмишдир. 1821 илдя Б. Карабобо дюйцшцндя Венесуеладакы испан гошунларынын ясас гцввясини дармадаьын едяряк 1822 илдя Кито яйалятини (индики Еквадор) азад етди. Нювбяти щядяф Перу вя Йухары Перу (Боливийа) иди. Ла Платадан олан вя артыг Чилини азад едян Х. де Сан-Мартинин вятянпярвярляр ордусу ъянубдан бу района щярякят едирди. “Гуайакил эюрцшц”ндян (26–27.7.1822) сонра Сан-Мартин Ъянуби Американын азад олунмасыны баша чатдырмаг щцгугуну Б.-а вермишди. 1824 илдя Б. Хунин вя Айакучо йахынлыьындакы дюйцшлярдя Перу яразисиндяки испан гошунларыны мяьлуб етди вя 1825 илдя Йухары Перуда йарадылмыш Боливийа Республикасынын илк президенти олду. Б. Латын Америкасында йаранмыш эянъ дювлятляри бирляшдирмяк мягсядиля Панамада гитя юлкяляринин конгресини чаьырды (1826). Бюйцк Колумбийанын парчаланмасынын гаршысыны алмаьа вя мяркязи щакимиййяти мющкямляндирмяйя чалышан Б. юзцнц диктатор елан етди. Тиранийада иттищам олунан Б. истефа цчцн цч дяфя конгреся мцраъият етмишдир. 1830 ил мартын 1-дя онун хащиши гябул олунмушдур. Юлцмцндян сонра Б.-ын шющряти илдяниля артмыш, Латын Америкасынын бязи юлкяляриндя онун “Хиласкар” култу формалашмышдыр. Б.-ын щярби мцвяффягиййятляри (онун рящбярлийи иля 472 дюйцш баш вермишдир) Наполеонун гялябяляри иля мцгайися едилмяйя, идейалары ися Латын Америкасындакы сийаси дцшцнъянин ян йцксяк наилиййяти кими тягдим олунмаьа башланмышдыр. Боливийа дювляти, Колумбийада департамент вя Венесуелада штат Б.-ын шяряфиня адландырылмышдыр. Б.-ын фяалиййяти мцстямлякячилийин лявьиня йюнялдилдийи цчцн мцтярягги ящямиййят кясб етмиш вя Латын Америкасынын буржуа йолу иля инкишафына обйектив шяраит йаратмышдыр. 

    BOLİVAR


    БОЛИВАР, Боливар-и-Паласиос Си мон Хосе Антонио де ла Сантисима Тринидад (24.7.1783, Венесуела, Каракас – 17.12.1830, Колумбийа, Санта-Марта ш. йахынлыьында) – Латын Америкасы щярби вя дювлят хадими. Латын Америкасында истиглалиййят уьрунда мцщарибядя (1810–26) эюркямли рол ойнадыьы цчцн Венесуела конгреси тяряфиндян она “Либертадор” (“Хиласкар”) титулу верилмишдир. 1807 илдя щюкумят ялейщиня эизли фяалиййятя башламышдыр. Венесуелада Испанийа аьалыьынын деврилмясиндя (1810) вя респ. йарадылмасында (1811) фяал иштирак етмишдир. Испанлар респ.-ны дармадаьын етдикдян сонра Б. Йени Гранадайа (индики Колумбийа) кючмцшдцр. 1813 илдя Б.-ын гошуну Каракасы тутмуш вя онун башчылыьы иля 2-ъи Венесуела Республикасы йарадылмышдыр. Лакин Б. 1814 илдя мяьлубиййятя уьрайараг Кцрасао а.-на гачмаьа мяъбур олмушду. Венесуелайа йенидян йцрцш щазырламаг мягсядиля Йени Гранадайа эялмиш, лакин онунла цсйанчыларын диэяр рящбярляри арасында мцнагишя баш вердийи цчцн Йамайкайа эетмишдир. Бурада азад едилмиш мцстямлякялярдя республика гурулушунун бяргярар олунмасыны вя республикаларын ващид вя эцълц щюкумяти олан иттифагда бирляшмясини нязярдя тутан сийаси програмыны тамамла- мышдыр. 1816 илин декабрында Б. дястяси иля йенидян Венесуела сащилляриня чыхмышдыр. Гулдарлыьы лявь етмяк (1816), азадлыг ордусу ясэярляриня торпаг пайламаг щаггында декрет вермякля (1817) Б. халг кцтляляринин ряьбятини газанмышды. 1819 илдя Б.-ын гошуну Йени Гранаданы азад етмиш вя Б. Бюйцк Колумбийа Республикасынын (Венесуела вя Йени Гранада) президенти сечилмишдир. 1821 илдя Б. Карабобо дюйцшцндя Венесуеладакы испан гошунларынын ясас гцввясини дармадаьын едяряк 1822 илдя Кито яйалятини (индики Еквадор) азад етди. Нювбяти щядяф Перу вя Йухары Перу (Боливийа) иди. Ла Платадан олан вя артыг Чилини азад едян Х. де Сан-Мартинин вятянпярвярляр ордусу ъянубдан бу района щярякят едирди. “Гуайакил эюрцшц”ндян (26–27.7.1822) сонра Сан-Мартин Ъянуби Американын азад олунмасыны баша чатдырмаг щцгугуну Б.-а вермишди. 1824 илдя Б. Хунин вя Айакучо йахынлыьындакы дюйцшлярдя Перу яразисиндяки испан гошунларыны мяьлуб етди вя 1825 илдя Йухары Перуда йарадылмыш Боливийа Республикасынын илк президенти олду. Б. Латын Америкасында йаранмыш эянъ дювлятляри бирляшдирмяк мягсядиля Панамада гитя юлкяляринин конгресини чаьырды (1826). Бюйцк Колумбийанын парчаланмасынын гаршысыны алмаьа вя мяркязи щакимиййяти мющкямляндирмяйя чалышан Б. юзцнц диктатор елан етди. Тиранийада иттищам олунан Б. истефа цчцн цч дяфя конгреся мцраъият етмишдир. 1830 ил мартын 1-дя онун хащиши гябул олунмушдур. Юлцмцндян сонра Б.-ын шющряти илдяниля артмыш, Латын Америкасынын бязи юлкяляриндя онун “Хиласкар” култу формалашмышдыр. Б.-ын щярби мцвяффягиййятляри (онун рящбярлийи иля 472 дюйцш баш вермишдир) Наполеонун гялябяляри иля мцгайися едилмяйя, идейалары ися Латын Америкасындакы сийаси дцшцнъянин ян йцксяк наилиййяти кими тягдим олунмаьа башланмышдыр. Боливийа дювляти, Колумбийада департамент вя Венесуелада штат Б.-ын шяряфиня адландырылмышдыр. Б.-ын фяалиййяти мцстямлякячилийин лявьиня йюнялдилдийи цчцн мцтярягги ящямиййят кясб етмиш вя Латын Америкасынын буржуа йолу иля инкишафына обйектив шяраит йаратмышдыр.