Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
III CİLD (BABİNGER - BAXŞƏLİYEV)
    BALKAN MÜHARİBƏLƏRİ (1912—13)

    Биринъи Балкан мцщарибяси (1912, 9 октйабр – 1913, 30 май) Балкан иттифагы (1912) дювлятляри иля Османлы империйасы арасында олмушдур. Мцщарибянин башламасында Русийанын Балканларда йеритдийи панславизм сийасяти, щямчинин бюлэяни бюлцшдцрмяк уьрун- да Русийа иля Австрийа арасында эедян рягабят мцщцм рол ойнамышдыр. 1912 ил октйабрын 9-да Черногорийа щярби ямялиййатлара башлады. Болгарыстан, Сербийа вя Йунаныстан мцщарибяйя октйабрын 18-дя гошулду. Османлы дювлятинин шяргдя Болгарыстанла, гярбдя бцтцн мцттяфиг юлкялярля, дяниздя ися Йунаныстанла ейни заманда дюйцшмяйя мяъбур олмасы вя Биринъи Балкан мцщарибяси заманы ордудакы сийаси фикир айрылыглары тцрклярин мяьлуб олмасына эятириб чыхарды. Щялледиъи дюйцшляр Шярги Фракийада баш верди. Османлы ордусунун шярг ганады октйабрын 22–24-дя Кырккилисе (Лозенград) йахынлыьында, октйабрын 29 – нойабрын 3-дя ися Лцля-бургаз йахынлыьында сайъа юзцндян цч дяфя чох олан болгар ордусуна мяьлуб олараг “Чаталъа хяттиня” чякилди; Ядирня мцщасиряйя алынды. Гярб ганадынын мяьлубиййяти нятиъясиндя Сербийа, Черногорийа вя Йунаныстан Македонийа, Албаниа вя Епирдя Османлы торпагларынын бир чохуну яля кечирди. Сербийа ордусу Куманово йахынлыьында гялябя газанараг (23–24 октйабр), Скопйе (26 октйабр) вя Битолу (18 нойабр) яля кечириб Адриатик дянизи сащилиня чыхды вя Черногорийа гошунлары иля бирликдя Шкодери мцщасиряйя алды. Нойабрын 9-да Йунаныстан Селаники (индики Салоники) яля кечирди. Йаранмыш вязиййят бюйцк юлкялярин наращатлыьына сябяб олду. Мцщарибяйя щазыр олмайан Русийа сцлщцн баьланмасында исрарлы иди вя Болгарыстана бу данышыгларда васитячилийини тяклиф едирди. Русийанын Балканлардакы ясас рягиби Австрийа-Маъарыстан ися Сербийа сярщядляриндя щярби щазырлыглара башлады. Османлы “варислийи”ня сащиб чыхмаг арзусунда олан бцтцн бюйцк юлкяляр щярби эямилярини Еэе дянизиня чыхардылар. Лакин вязиййят эюзлянилмядян дяйишди. Болгарыстанын Чаталъа мювгейиня щцъумунун (17–18 нойабр) мяьлубиййятля нятиъялянмяси Истанбул цчцн йаранмыш тящлцкяни арадан галдырды; 1912 ил декабрын 3-дя Османлы империйасы иля мцттяфигляр арасында мцвяггяти барышыг елан едилди. Лакин Лондонда апарылан сцлщ данышыглары Османлы империйасында баш верян дювлят чеврилиши (23 йанвар 1913) нятиъясиндя йарымчыг галды. Щярби ямялиййатларын йенидян башланмасы нятиъясиндя османлылар Йанина (6 март) вя Ядирняни (26 март) итирдиляр; Черногорийа Шкодери мцщасирядя сахламаьа давам едирди. Майын 30-да имзаланан Лондон сцлщ мцгавилясиня эюря Османлы империйасы Енез–Мидйе хяттиндян шм.-да йерляшян Авропадакы торпагларыны итирди, Албанийанын мцстягиллийини таныды.
    Икинъи Балкан мцщарибяси (1913, 29 ийун – 10 август) бир тяряфдян Болгарыстан, диэяр тяряфдян Сербийа, Йунаныстан, Румынийа, Черногорийа вя Османлы империйасы арасында баш вермишдир. Мцщарибяйя мцттяфигляр арасында биринъи Балкан мцщарибясинин йекунлары иля баьлы зиддиййятляр сябяб олмушдур. Адриатик дянизиня чыхыш ялдя едя билмяйян Сербийа буну Македонийа яразиляри иля компенсасийа олунмасыны тяляб едир, Йунаныстан Болгарыстанын марагларына зидд олараг Ъянуби Македонийа вя Гярби Фракийа яразиляриня иддиа едирди. Ийунун 1-дя Йунаныстан вя Сербийа арасында Болгарыстана гаршы йюнялмиш иттифаг мцгавиляси имзаланды. Щямин иттифага Биринъи Балкан мцщарибясиндя битяряф галмасы мцгабилиндя Добруъадакы торпаглары тяляб едян Румынийа да гошулду. Австрийа-Алманийа дипломатийасынын сяйляри дя Балкан иттифагынын даьылмасына кюмяк етди. Болгарыстан ордусу ийунун 29-да Сербийа вя Йунаныстанын Македонийадакы мювгеляриня щцъум ется дя, ня Черногорийа тяряфиндян дястяклянян йунанлара, ня дя сербляря гаршы ямялиййатларда уьур газана билмяди. Ийулун 10-да Болгарыстана гаршы чыхан Румынийа гошунлары Софийа истигамятиндя ирялиляди. Ийулун 21-дя Тцркийя Шярги Фракийайа щцъума кечди вя 23-дя Ядирняни эери алды. Ийулун 29-да Болгарыстан тяслим олду. Бухарест сцлщ мцгавилясиня (10 август 1913) эюря Болгарыстан Ъянуби Добруъаны Румынийайа, Ъянуби Македонийаны вя Гярби Фракийанын бир щиссясини Йунаныстана, демяк олар ки, бцтцн Шимали Македонийаны Сербийайа эцзяштя эетди; Истанбул сцлщ мцгавилясиня (29 сентйабр 1913) эюря ися Ядирня дя дахил олмагла Шярги Фракийанын чох щиссясини Тцркийяйя гайтарды. Б.м. Авропада бейнялхалг зиддиййят- лярин кяскинляшмясиня сябяб олду, бу да Биринъи дцнйа мцщарибясинин башланмасыны сцрятляндирди.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
BABİNGER – BAXŞƏLİYEV
    BALKAN MÜHARİBƏLƏRİ (1912—13)

    Биринъи Балкан мцщарибяси (1912, 9 октйабр – 1913, 30 май) Балкан иттифагы (1912) дювлятляри иля Османлы империйасы арасында олмушдур. Мцщарибянин башламасында Русийанын Балканларда йеритдийи панславизм сийасяти, щямчинин бюлэяни бюлцшдцрмяк уьрун- да Русийа иля Австрийа арасында эедян рягабят мцщцм рол ойнамышдыр. 1912 ил октйабрын 9-да Черногорийа щярби ямялиййатлара башлады. Болгарыстан, Сербийа вя Йунаныстан мцщарибяйя октйабрын 18-дя гошулду. Османлы дювлятинин шяргдя Болгарыстанла, гярбдя бцтцн мцттяфиг юлкялярля, дяниздя ися Йунаныстанла ейни заманда дюйцшмяйя мяъбур олмасы вя Биринъи Балкан мцщарибяси заманы ордудакы сийаси фикир айрылыглары тцрклярин мяьлуб олмасына эятириб чыхарды. Щялледиъи дюйцшляр Шярги Фракийада баш верди. Османлы ордусунун шярг ганады октйабрын 22–24-дя Кырккилисе (Лозенград) йахынлыьында, октйабрын 29 – нойабрын 3-дя ися Лцля-бургаз йахынлыьында сайъа юзцндян цч дяфя чох олан болгар ордусуна мяьлуб олараг “Чаталъа хяттиня” чякилди; Ядирня мцщасиряйя алынды. Гярб ганадынын мяьлубиййяти нятиъясиндя Сербийа, Черногорийа вя Йунаныстан Македонийа, Албаниа вя Епирдя Османлы торпагларынын бир чохуну яля кечирди. Сербийа ордусу Куманово йахынлыьында гялябя газанараг (23–24 октйабр), Скопйе (26 октйабр) вя Битолу (18 нойабр) яля кечириб Адриатик дянизи сащилиня чыхды вя Черногорийа гошунлары иля бирликдя Шкодери мцщасиряйя алды. Нойабрын 9-да Йунаныстан Селаники (индики Салоники) яля кечирди. Йаранмыш вязиййят бюйцк юлкялярин наращатлыьына сябяб олду. Мцщарибяйя щазыр олмайан Русийа сцлщцн баьланмасында исрарлы иди вя Болгарыстана бу данышыгларда васитячилийини тяклиф едирди. Русийанын Балканлардакы ясас рягиби Австрийа-Маъарыстан ися Сербийа сярщядляриндя щярби щазырлыглара башлады. Османлы “варислийи”ня сащиб чыхмаг арзусунда олан бцтцн бюйцк юлкяляр щярби эямилярини Еэе дянизиня чыхардылар. Лакин вязиййят эюзлянилмядян дяйишди. Болгарыстанын Чаталъа мювгейиня щцъумунун (17–18 нойабр) мяьлубиййятля нятиъялянмяси Истанбул цчцн йаранмыш тящлцкяни арадан галдырды; 1912 ил декабрын 3-дя Османлы империйасы иля мцттяфигляр арасында мцвяггяти барышыг елан едилди. Лакин Лондонда апарылан сцлщ данышыглары Османлы империйасында баш верян дювлят чеврилиши (23 йанвар 1913) нятиъясиндя йарымчыг галды. Щярби ямялиййатларын йенидян башланмасы нятиъясиндя османлылар Йанина (6 март) вя Ядирняни (26 март) итирдиляр; Черногорийа Шкодери мцщасирядя сахламаьа давам едирди. Майын 30-да имзаланан Лондон сцлщ мцгавилясиня эюря Османлы империйасы Енез–Мидйе хяттиндян шм.-да йерляшян Авропадакы торпагларыны итирди, Албанийанын мцстягиллийини таныды.
    Икинъи Балкан мцщарибяси (1913, 29 ийун – 10 август) бир тяряфдян Болгарыстан, диэяр тяряфдян Сербийа, Йунаныстан, Румынийа, Черногорийа вя Османлы империйасы арасында баш вермишдир. Мцщарибяйя мцттяфигляр арасында биринъи Балкан мцщарибясинин йекунлары иля баьлы зиддиййятляр сябяб олмушдур. Адриатик дянизиня чыхыш ялдя едя билмяйян Сербийа буну Македонийа яразиляри иля компенсасийа олунмасыны тяляб едир, Йунаныстан Болгарыстанын марагларына зидд олараг Ъянуби Македонийа вя Гярби Фракийа яразиляриня иддиа едирди. Ийунун 1-дя Йунаныстан вя Сербийа арасында Болгарыстана гаршы йюнялмиш иттифаг мцгавиляси имзаланды. Щямин иттифага Биринъи Балкан мцщарибясиндя битяряф галмасы мцгабилиндя Добруъадакы торпаглары тяляб едян Румынийа да гошулду. Австрийа-Алманийа дипломатийасынын сяйляри дя Балкан иттифагынын даьылмасына кюмяк етди. Болгарыстан ордусу ийунун 29-да Сербийа вя Йунаныстанын Македонийадакы мювгеляриня щцъум ется дя, ня Черногорийа тяряфиндян дястяклянян йунанлара, ня дя сербляря гаршы ямялиййатларда уьур газана билмяди. Ийулун 10-да Болгарыстана гаршы чыхан Румынийа гошунлары Софийа истигамятиндя ирялиляди. Ийулун 21-дя Тцркийя Шярги Фракийайа щцъума кечди вя 23-дя Ядирняни эери алды. Ийулун 29-да Болгарыстан тяслим олду. Бухарест сцлщ мцгавилясиня (10 август 1913) эюря Болгарыстан Ъянуби Добруъаны Румынийайа, Ъянуби Македонийаны вя Гярби Фракийанын бир щиссясини Йунаныстана, демяк олар ки, бцтцн Шимали Македонийаны Сербийайа эцзяштя эетди; Истанбул сцлщ мцгавилясиня (29 сентйабр 1913) эюря ися Ядирня дя дахил олмагла Шярги Фракийанын чох щиссясини Тцркийяйя гайтарды. Б.м. Авропада бейнялхалг зиддиййят- лярин кяскинляшмясиня сябяб олду, бу да Биринъи дцнйа мцщарибясинин башланмасыны сцрятляндирди.

    BALKAN MÜHARİBƏLƏRİ (1912—13)

    Биринъи Балкан мцщарибяси (1912, 9 октйабр – 1913, 30 май) Балкан иттифагы (1912) дювлятляри иля Османлы империйасы арасында олмушдур. Мцщарибянин башламасында Русийанын Балканларда йеритдийи панславизм сийасяти, щямчинин бюлэяни бюлцшдцрмяк уьрун- да Русийа иля Австрийа арасында эедян рягабят мцщцм рол ойнамышдыр. 1912 ил октйабрын 9-да Черногорийа щярби ямялиййатлара башлады. Болгарыстан, Сербийа вя Йунаныстан мцщарибяйя октйабрын 18-дя гошулду. Османлы дювлятинин шяргдя Болгарыстанла, гярбдя бцтцн мцттяфиг юлкялярля, дяниздя ися Йунаныстанла ейни заманда дюйцшмяйя мяъбур олмасы вя Биринъи Балкан мцщарибяси заманы ордудакы сийаси фикир айрылыглары тцрклярин мяьлуб олмасына эятириб чыхарды. Щялледиъи дюйцшляр Шярги Фракийада баш верди. Османлы ордусунун шярг ганады октйабрын 22–24-дя Кырккилисе (Лозенград) йахынлыьында, октйабрын 29 – нойабрын 3-дя ися Лцля-бургаз йахынлыьында сайъа юзцндян цч дяфя чох олан болгар ордусуна мяьлуб олараг “Чаталъа хяттиня” чякилди; Ядирня мцщасиряйя алынды. Гярб ганадынын мяьлубиййяти нятиъясиндя Сербийа, Черногорийа вя Йунаныстан Македонийа, Албаниа вя Епирдя Османлы торпагларынын бир чохуну яля кечирди. Сербийа ордусу Куманово йахынлыьында гялябя газанараг (23–24 октйабр), Скопйе (26 октйабр) вя Битолу (18 нойабр) яля кечириб Адриатик дянизи сащилиня чыхды вя Черногорийа гошунлары иля бирликдя Шкодери мцщасиряйя алды. Нойабрын 9-да Йунаныстан Селаники (индики Салоники) яля кечирди. Йаранмыш вязиййят бюйцк юлкялярин наращатлыьына сябяб олду. Мцщарибяйя щазыр олмайан Русийа сцлщцн баьланмасында исрарлы иди вя Болгарыстана бу данышыгларда васитячилийини тяклиф едирди. Русийанын Балканлардакы ясас рягиби Австрийа-Маъарыстан ися Сербийа сярщядляриндя щярби щазырлыглара башлады. Османлы “варислийи”ня сащиб чыхмаг арзусунда олан бцтцн бюйцк юлкяляр щярби эямилярини Еэе дянизиня чыхардылар. Лакин вязиййят эюзлянилмядян дяйишди. Болгарыстанын Чаталъа мювгейиня щцъумунун (17–18 нойабр) мяьлубиййятля нятиъялянмяси Истанбул цчцн йаранмыш тящлцкяни арадан галдырды; 1912 ил декабрын 3-дя Османлы империйасы иля мцттяфигляр арасында мцвяггяти барышыг елан едилди. Лакин Лондонда апарылан сцлщ данышыглары Османлы империйасында баш верян дювлят чеврилиши (23 йанвар 1913) нятиъясиндя йарымчыг галды. Щярби ямялиййатларын йенидян башланмасы нятиъясиндя османлылар Йанина (6 март) вя Ядирняни (26 март) итирдиляр; Черногорийа Шкодери мцщасирядя сахламаьа давам едирди. Майын 30-да имзаланан Лондон сцлщ мцгавилясиня эюря Османлы империйасы Енез–Мидйе хяттиндян шм.-да йерляшян Авропадакы торпагларыны итирди, Албанийанын мцстягиллийини таныды.
    Икинъи Балкан мцщарибяси (1913, 29 ийун – 10 август) бир тяряфдян Болгарыстан, диэяр тяряфдян Сербийа, Йунаныстан, Румынийа, Черногорийа вя Османлы империйасы арасында баш вермишдир. Мцщарибяйя мцттяфигляр арасында биринъи Балкан мцщарибясинин йекунлары иля баьлы зиддиййятляр сябяб олмушдур. Адриатик дянизиня чыхыш ялдя едя билмяйян Сербийа буну Македонийа яразиляри иля компенсасийа олунмасыны тяляб едир, Йунаныстан Болгарыстанын марагларына зидд олараг Ъянуби Македонийа вя Гярби Фракийа яразиляриня иддиа едирди. Ийунун 1-дя Йунаныстан вя Сербийа арасында Болгарыстана гаршы йюнялмиш иттифаг мцгавиляси имзаланды. Щямин иттифага Биринъи Балкан мцщарибясиндя битяряф галмасы мцгабилиндя Добруъадакы торпаглары тяляб едян Румынийа да гошулду. Австрийа-Алманийа дипломатийасынын сяйляри дя Балкан иттифагынын даьылмасына кюмяк етди. Болгарыстан ордусу ийунун 29-да Сербийа вя Йунаныстанын Македонийадакы мювгеляриня щцъум ется дя, ня Черногорийа тяряфиндян дястяклянян йунанлара, ня дя сербляря гаршы ямялиййатларда уьур газана билмяди. Ийулун 10-да Болгарыстана гаршы чыхан Румынийа гошунлары Софийа истигамятиндя ирялиляди. Ийулун 21-дя Тцркийя Шярги Фракийайа щцъума кечди вя 23-дя Ядирняни эери алды. Ийулун 29-да Болгарыстан тяслим олду. Бухарест сцлщ мцгавилясиня (10 август 1913) эюря Болгарыстан Ъянуби Добруъаны Румынийайа, Ъянуби Македонийаны вя Гярби Фракийанын бир щиссясини Йунаныстана, демяк олар ки, бцтцн Шимали Македонийаны Сербийайа эцзяштя эетди; Истанбул сцлщ мцгавилясиня (29 сентйабр 1913) эюря ися Ядирня дя дахил олмагла Шярги Фракийанын чох щиссясини Тцркийяйя гайтарды. Б.м. Авропада бейнялхалг зиддиййят- лярин кяскинляшмясиня сябяб олду, бу да Биринъи дцнйа мцщарибясинин башланмасыны сцрятляндирди.