Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
IV CİLD (BƏZİRXANA - BİNNƏTOVA)
    BOR

    БОР (лат.Борум), Б – кимйяви елемент. Елементлярин дюври системинин ЫЫЫ групундадыр, ат. н. 5, ат. к. 10,811; гейри-металдыр. Тябиятдя ики стабил изотопу вар: 10Б (19,9%) вя 11Б (80,1%); кцтля ядяди 7–19 олан изотоплар сцни алынмышдыр. Тарихи арайыш. Б.-ун тябии бирляшмяляри, ясасян бура еркян орта ясрлярдян мялумдур. Бура, йахуд тинкал Авропайа Тибет- дян эятирилирди, ондан металларын, башлыъа олараг гызыл вя эцмцшцн дюйцлмясиндя истифадя едилирди. Елементин ады буранын ярябъя бураг вя сон лат. борах (боракс) адларындан эютцрцлмцшдцр. Б. 1808 илдя кяшф едилмишдир: Ж. Эей-Лцссак вя Л. Тенар калиум металы иля гыздырмагла Б2О3 оксидиндян, Щ. Деви яридилмиш Б2О3-цн електролизиндян алмышлар. Тябиятдя йайылмасы. Йер габыьында Б.-ун кцтляъя мигдары 5·10–3 % тяшкил едир. Сярбяст щалда раст эялинмир. Ясас минераллары: бура На2Б4О7·10Щ2О, кернит На2Б4О7·4Щ2О, колеманит Ъа2Б6О11··5Щ2О вя б. Б. чюкцнтц сцхурларында калиум вя гяляви-торпаг елементлярин боратлары шяклиндя топлашыр (бах тябии Боратлар, Бор филизляри). Хассяси. Б. атомунун хариъи електрон тябягясинин конфигурасийасы 2с22п1; оксидляшмя дяряъяси +3, надир щалларда +2; Полингя эюря електромянфилийи 2,04; атом радиусу 97 пм (координас. ядяди 4), ковалент радиусу 88 пм. Ионлашма енержиси Б0→Б+→Б2+→Б3+ 801, 2427 вя 3660 кЪ/мол. Б(ОЩ)3/Б0 ъцтцнцн стандарт електрод потенсиалы 0,890 В.Б. бир нечя аллотроп модификасийаларда мювъуддур. 800°Ъ-дян ашаьы темп-рда аморф Б. (тцнд рянэли тоз, сыхлыьы 2350 кг/м3), 800–1000°Ъ-дя α-ромбоедрик модификасийа (гырмызы рянэли кристаллар), 1000–1200°Ъ-дя β-ромбедрик модификасийа (тцнд гырмызымтыл чаларлы, даща давамлы), 1200–1500°Ъ-дя тетрагонал модификасийа ямяля эялир. β-ромбоедрик модификасийа 1500°Ъ-дян йухары темп-рда давамлыдыр. Бцтцн тип кристал гяфясляр кристалларда мцхтялиф ъцр йерляшмиш Б12 икосаедрлярдян ибарятдир. β-ромбоедрик модификасийалар цчцн: тяр.2074°Ъ, тгайн. 3658°Ъ-йя йахын, сыхлыг 2340 кг/м3 (293К), истилик кечириъилийи 27,0 Вт/(м·К) (300К). Б. диамагнитдир, хцсуси магнит щяссаслыьы 0,78·10–9 м3/кг-дыр. п – тип йарымкечириъидир, гадаьан зонасынын ени 1,56 еВ. Б.-ун бярклийи Моос шкаласы цзря 9,3. Нейтронлары йцксяк удма габилиййяти иля сяъиййялянир (10Б изотопу цчцн истилик ней- тронларынын зябтетмя кясийи 3,8·10–25м2). Б. кимйяви инертдир. Оксиэенля 700ºЪ- дян йухары темп-рда шцшяйябянзяр оксид Б2О3 ямяля эятирмякля реаксийайа эирир. 1200°Ъ-дян йухары темп-рда Б.-ун Н2 вя НЩ3 иля гаршылыглы тясириндян бор-нитрид БН алыныр. П вя Ас-ля 700°Ъ-дян йухары темп- рда йцксяктемпературлу йарымкечириъиляр олан фосфидляр вя арсенидляр ямяля эятирир. Б.-ун 2000°Ъ-дян йухары темп-рда карбонла реаксийасындан бор карбидляр алыныр. Щалоэенлярля йцксяк темп-рларда асанлыгла щидролизя уьрайан вя Щ[БФ4] типли комплекслярин ямяляэялмясиня мейилли олан учуъу трищалоэенидляр ямяля эятирир. Б. щидроэен, су, туршулар вя гяляви мящлуллары иля гаршылыглы тясирдя олмур. Гаты ЩНО3 вя чар араьы Б.-у ортоборат туршусуна Щ3БО3 гядяр оксидляшдирир. Б. оксидляшдириъилярин иштиракы иля гялявилярля яридилдикдя боратлар алыныр. Металларла йцксяк темп-рларда боридляр ямяля эятирир. Туршуларын боридляря тясири иля борщидроэенляр алына биляр; бунлар цчцн металларын борщидридляринин ямяля эялмяси иля эедян бирляшмя реаксийалары сяъиййявидир. Б.-ун елемент-цзви бирляшмяляри щаггында бах Бор-цзви бирляшмяляр. Б. микроелементляря аиддир, битки вя щейван тохумаларында онун мигдары 10–5–10–4 % тяшкил едир. Б. карбощидрат-фосфат мцбадилясиндя иштирак едир. Инсанларын гидада тяркибиндя бюйцк мигдарда Б. олан мящсуллар гябул етмяси карбощидратлар вя зцлалларын мцбадилясиндя позунту тюрядир ки, бу да мядя-баьырсаг хястяликляриня сябяб олур. Б. биткилярин щяйат фяалиййяти цчцн зярури биоэен елементидир. Битки тохумаларында Б. чатышмадыгда йахуд артыг олдугда (бу адятян торпагда елементин аз вя йа чох олмасы баьлыдыр) биткилярдя морфоложи дяйишилмяляр вя хястяликляр (нящянэлик, ъыртданлыг, бюйцмя нюгтяляринин позулмасы вя с.) баш верир. Аз мигдарда Б. к.т. биткиляринин чохунда мящсулдарлыьы кяскин артырыр (бах Микроэцбряляр). Алынмасы. Сянайедя Б.-ни тябии боратлардан алырлар: колеманит вя иниоит гяляви иля ишлянилдикдя Б. бура, борасит шяклиндя айрылыр вя бу бирляшмялярдян туршу усулу иля алынан ортоборат туршусу тягр. 235ºЪ-дя Б2О3-я чеврилир. Аморф Б. буранын вя йа Б2О3-цн фяал металлар –Мэ, На, Ъа вя с. иля редуксийасындан, щямчинин На[БФ4], йахуд К[БФ4] яринтисинин електролизиндян алыныр. Кристал Б. йа БЪл3, йа да БФ3 щалоэенидлярин щидроэенля редуксийасындан, Б. щалоэенидляри вя щидридляринин (ясасян Б2Щ6) 1000– 1500ºЪ темп-рда парчаланмасындан, йахуд аморф борун кристаллашмасындан алыныр. Тятбиги. Б. коррозийайа вя истийядавамлы яринтилярин, мяс., ферроборун – дямирин (Фе) 10–20% Б. иля яринтисинин, композисийа материалларынын (борпластикляр) компоненти кими истифадя едилир. Б.-ун поладлара, ялван металларын яринтиляриня аз мигдарда (фаизин щиссяляри) ялавя едилмяси онларын механики хассялярини ящямиййятли дяряъядя йцксялдир. Полад мямулатларын механики вя коррозийа хассялярини йахшылашдырмаг мягсядиля онларын сятщи Б.-ла дойдурулур (борлама). Б. терморезисторларын щазырланмасында йарымкечириъи кими тятбиг олунур. Б.-ун сцни вя тябии йолла алынан бирляшмяляринин тягр. 50%-и шцшя, 30%-я гядяри йуйуъу маддялярин истещсалында истифадя едилир. Ферромагнетик Нд2Фе14Б эцълц даими магнитлярин щазырланмасында, Ъо–Пт–Ър–Б ферромагнит яринтиси мцасир информасийа дашыйыъыларында йазылар цчцн мцщит кими истифадя едилир. Б. вя онун яринтиляри нцвя реакторларынын тянзимляйиъи чубугларынын истещсалында нейтрон удуъулары кими тятбиг едилир.
    Яд.: Голикова О., Саматов С. Бор и его полупроводниковые соединения. Таш., 1982; Boron chemistry at the millennium / Ed. R. В. King. Amst.; Oxf., 1999.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
BƏZİRXANA – BİNNƏTOVA
    BOR

    БОР (лат.Борум), Б – кимйяви елемент. Елементлярин дюври системинин ЫЫЫ групундадыр, ат. н. 5, ат. к. 10,811; гейри-металдыр. Тябиятдя ики стабил изотопу вар: 10Б (19,9%) вя 11Б (80,1%); кцтля ядяди 7–19 олан изотоплар сцни алынмышдыр. Тарихи арайыш. Б.-ун тябии бирляшмяляри, ясасян бура еркян орта ясрлярдян мялумдур. Бура, йахуд тинкал Авропайа Тибет- дян эятирилирди, ондан металларын, башлыъа олараг гызыл вя эцмцшцн дюйцлмясиндя истифадя едилирди. Елементин ады буранын ярябъя бураг вя сон лат. борах (боракс) адларындан эютцрцлмцшдцр. Б. 1808 илдя кяшф едилмишдир: Ж. Эей-Лцссак вя Л. Тенар калиум металы иля гыздырмагла Б2О3 оксидиндян, Щ. Деви яридилмиш Б2О3-цн електролизиндян алмышлар. Тябиятдя йайылмасы. Йер габыьында Б.-ун кцтляъя мигдары 5·10–3 % тяшкил едир. Сярбяст щалда раст эялинмир. Ясас минераллары: бура На2Б4О7·10Щ2О, кернит На2Б4О7·4Щ2О, колеманит Ъа2Б6О11··5Щ2О вя б. Б. чюкцнтц сцхурларында калиум вя гяляви-торпаг елементлярин боратлары шяклиндя топлашыр (бах тябии Боратлар, Бор филизляри). Хассяси. Б. атомунун хариъи електрон тябягясинин конфигурасийасы 2с22п1; оксидляшмя дяряъяси +3, надир щалларда +2; Полингя эюря електромянфилийи 2,04; атом радиусу 97 пм (координас. ядяди 4), ковалент радиусу 88 пм. Ионлашма енержиси Б0→Б+→Б2+→Б3+ 801, 2427 вя 3660 кЪ/мол. Б(ОЩ)3/Б0 ъцтцнцн стандарт електрод потенсиалы 0,890 В.Б. бир нечя аллотроп модификасийаларда мювъуддур. 800°Ъ-дян ашаьы темп-рда аморф Б. (тцнд рянэли тоз, сыхлыьы 2350 кг/м3), 800–1000°Ъ-дя α-ромбоедрик модификасийа (гырмызы рянэли кристаллар), 1000–1200°Ъ-дя β-ромбедрик модификасийа (тцнд гырмызымтыл чаларлы, даща давамлы), 1200–1500°Ъ-дя тетрагонал модификасийа ямяля эялир. β-ромбоедрик модификасийа 1500°Ъ-дян йухары темп-рда давамлыдыр. Бцтцн тип кристал гяфясляр кристалларда мцхтялиф ъцр йерляшмиш Б12 икосаедрлярдян ибарятдир. β-ромбоедрик модификасийалар цчцн: тяр.2074°Ъ, тгайн. 3658°Ъ-йя йахын, сыхлыг 2340 кг/м3 (293К), истилик кечириъилийи 27,0 Вт/(м·К) (300К). Б. диамагнитдир, хцсуси магнит щяссаслыьы 0,78·10–9 м3/кг-дыр. п – тип йарымкечириъидир, гадаьан зонасынын ени 1,56 еВ. Б.-ун бярклийи Моос шкаласы цзря 9,3. Нейтронлары йцксяк удма габилиййяти иля сяъиййялянир (10Б изотопу цчцн истилик ней- тронларынын зябтетмя кясийи 3,8·10–25м2). Б. кимйяви инертдир. Оксиэенля 700ºЪ- дян йухары темп-рда шцшяйябянзяр оксид Б2О3 ямяля эятирмякля реаксийайа эирир. 1200°Ъ-дян йухары темп-рда Б.-ун Н2 вя НЩ3 иля гаршылыглы тясириндян бор-нитрид БН алыныр. П вя Ас-ля 700°Ъ-дян йухары темп- рда йцксяктемпературлу йарымкечириъиляр олан фосфидляр вя арсенидляр ямяля эятирир. Б.-ун 2000°Ъ-дян йухары темп-рда карбонла реаксийасындан бор карбидляр алыныр. Щалоэенлярля йцксяк темп-рларда асанлыгла щидролизя уьрайан вя Щ[БФ4] типли комплекслярин ямяляэялмясиня мейилли олан учуъу трищалоэенидляр ямяля эятирир. Б. щидроэен, су, туршулар вя гяляви мящлуллары иля гаршылыглы тясирдя олмур. Гаты ЩНО3 вя чар араьы Б.-у ортоборат туршусуна Щ3БО3 гядяр оксидляшдирир. Б. оксидляшдириъилярин иштиракы иля гялявилярля яридилдикдя боратлар алыныр. Металларла йцксяк темп-рларда боридляр ямяля эятирир. Туршуларын боридляря тясири иля борщидроэенляр алына биляр; бунлар цчцн металларын борщидридляринин ямяля эялмяси иля эедян бирляшмя реаксийалары сяъиййявидир. Б.-ун елемент-цзви бирляшмяляри щаггында бах Бор-цзви бирляшмяляр. Б. микроелементляря аиддир, битки вя щейван тохумаларында онун мигдары 10–5–10–4 % тяшкил едир. Б. карбощидрат-фосфат мцбадилясиндя иштирак едир. Инсанларын гидада тяркибиндя бюйцк мигдарда Б. олан мящсуллар гябул етмяси карбощидратлар вя зцлалларын мцбадилясиндя позунту тюрядир ки, бу да мядя-баьырсаг хястяликляриня сябяб олур. Б. биткилярин щяйат фяалиййяти цчцн зярури биоэен елементидир. Битки тохумаларында Б. чатышмадыгда йахуд артыг олдугда (бу адятян торпагда елементин аз вя йа чох олмасы баьлыдыр) биткилярдя морфоложи дяйишилмяляр вя хястяликляр (нящянэлик, ъыртданлыг, бюйцмя нюгтяляринин позулмасы вя с.) баш верир. Аз мигдарда Б. к.т. биткиляринин чохунда мящсулдарлыьы кяскин артырыр (бах Микроэцбряляр). Алынмасы. Сянайедя Б.-ни тябии боратлардан алырлар: колеманит вя иниоит гяляви иля ишлянилдикдя Б. бура, борасит шяклиндя айрылыр вя бу бирляшмялярдян туршу усулу иля алынан ортоборат туршусу тягр. 235ºЪ-дя Б2О3-я чеврилир. Аморф Б. буранын вя йа Б2О3-цн фяал металлар –Мэ, На, Ъа вя с. иля редуксийасындан, щямчинин На[БФ4], йахуд К[БФ4] яринтисинин електролизиндян алыныр. Кристал Б. йа БЪл3, йа да БФ3 щалоэенидлярин щидроэенля редуксийасындан, Б. щалоэенидляри вя щидридляринин (ясасян Б2Щ6) 1000– 1500ºЪ темп-рда парчаланмасындан, йахуд аморф борун кристаллашмасындан алыныр. Тятбиги. Б. коррозийайа вя истийядавамлы яринтилярин, мяс., ферроборун – дямирин (Фе) 10–20% Б. иля яринтисинин, композисийа материалларынын (борпластикляр) компоненти кими истифадя едилир. Б.-ун поладлара, ялван металларын яринтиляриня аз мигдарда (фаизин щиссяляри) ялавя едилмяси онларын механики хассялярини ящямиййятли дяряъядя йцксялдир. Полад мямулатларын механики вя коррозийа хассялярини йахшылашдырмаг мягсядиля онларын сятщи Б.-ла дойдурулур (борлама). Б. терморезисторларын щазырланмасында йарымкечириъи кими тятбиг олунур. Б.-ун сцни вя тябии йолла алынан бирляшмяляринин тягр. 50%-и шцшя, 30%-я гядяри йуйуъу маддялярин истещсалында истифадя едилир. Ферромагнетик Нд2Фе14Б эцълц даими магнитлярин щазырланмасында, Ъо–Пт–Ър–Б ферромагнит яринтиси мцасир информасийа дашыйыъыларында йазылар цчцн мцщит кими истифадя едилир. Б. вя онун яринтиляри нцвя реакторларынын тянзимляйиъи чубугларынын истещсалында нейтрон удуъулары кими тятбиг едилир.
    Яд.: Голикова О., Саматов С. Бор и его полупроводниковые соединения. Таш., 1982; Boron chemistry at the millennium / Ed. R. В. King. Amst.; Oxf., 1999.

    BOR

    БОР (лат.Борум), Б – кимйяви елемент. Елементлярин дюври системинин ЫЫЫ групундадыр, ат. н. 5, ат. к. 10,811; гейри-металдыр. Тябиятдя ики стабил изотопу вар: 10Б (19,9%) вя 11Б (80,1%); кцтля ядяди 7–19 олан изотоплар сцни алынмышдыр. Тарихи арайыш. Б.-ун тябии бирляшмяляри, ясасян бура еркян орта ясрлярдян мялумдур. Бура, йахуд тинкал Авропайа Тибет- дян эятирилирди, ондан металларын, башлыъа олараг гызыл вя эцмцшцн дюйцлмясиндя истифадя едилирди. Елементин ады буранын ярябъя бураг вя сон лат. борах (боракс) адларындан эютцрцлмцшдцр. Б. 1808 илдя кяшф едилмишдир: Ж. Эей-Лцссак вя Л. Тенар калиум металы иля гыздырмагла Б2О3 оксидиндян, Щ. Деви яридилмиш Б2О3-цн електролизиндян алмышлар. Тябиятдя йайылмасы. Йер габыьында Б.-ун кцтляъя мигдары 5·10–3 % тяшкил едир. Сярбяст щалда раст эялинмир. Ясас минераллары: бура На2Б4О7·10Щ2О, кернит На2Б4О7·4Щ2О, колеманит Ъа2Б6О11··5Щ2О вя б. Б. чюкцнтц сцхурларында калиум вя гяляви-торпаг елементлярин боратлары шяклиндя топлашыр (бах тябии Боратлар, Бор филизляри). Хассяси. Б. атомунун хариъи електрон тябягясинин конфигурасийасы 2с22п1; оксидляшмя дяряъяси +3, надир щалларда +2; Полингя эюря електромянфилийи 2,04; атом радиусу 97 пм (координас. ядяди 4), ковалент радиусу 88 пм. Ионлашма енержиси Б0→Б+→Б2+→Б3+ 801, 2427 вя 3660 кЪ/мол. Б(ОЩ)3/Б0 ъцтцнцн стандарт електрод потенсиалы 0,890 В.Б. бир нечя аллотроп модификасийаларда мювъуддур. 800°Ъ-дян ашаьы темп-рда аморф Б. (тцнд рянэли тоз, сыхлыьы 2350 кг/м3), 800–1000°Ъ-дя α-ромбоедрик модификасийа (гырмызы рянэли кристаллар), 1000–1200°Ъ-дя β-ромбедрик модификасийа (тцнд гырмызымтыл чаларлы, даща давамлы), 1200–1500°Ъ-дя тетрагонал модификасийа ямяля эялир. β-ромбоедрик модификасийа 1500°Ъ-дян йухары темп-рда давамлыдыр. Бцтцн тип кристал гяфясляр кристалларда мцхтялиф ъцр йерляшмиш Б12 икосаедрлярдян ибарятдир. β-ромбоедрик модификасийалар цчцн: тяр.2074°Ъ, тгайн. 3658°Ъ-йя йахын, сыхлыг 2340 кг/м3 (293К), истилик кечириъилийи 27,0 Вт/(м·К) (300К). Б. диамагнитдир, хцсуси магнит щяссаслыьы 0,78·10–9 м3/кг-дыр. п – тип йарымкечириъидир, гадаьан зонасынын ени 1,56 еВ. Б.-ун бярклийи Моос шкаласы цзря 9,3. Нейтронлары йцксяк удма габилиййяти иля сяъиййялянир (10Б изотопу цчцн истилик ней- тронларынын зябтетмя кясийи 3,8·10–25м2). Б. кимйяви инертдир. Оксиэенля 700ºЪ- дян йухары темп-рда шцшяйябянзяр оксид Б2О3 ямяля эятирмякля реаксийайа эирир. 1200°Ъ-дян йухары темп-рда Б.-ун Н2 вя НЩ3 иля гаршылыглы тясириндян бор-нитрид БН алыныр. П вя Ас-ля 700°Ъ-дян йухары темп- рда йцксяктемпературлу йарымкечириъиляр олан фосфидляр вя арсенидляр ямяля эятирир. Б.-ун 2000°Ъ-дян йухары темп-рда карбонла реаксийасындан бор карбидляр алыныр. Щалоэенлярля йцксяк темп-рларда асанлыгла щидролизя уьрайан вя Щ[БФ4] типли комплекслярин ямяляэялмясиня мейилли олан учуъу трищалоэенидляр ямяля эятирир. Б. щидроэен, су, туршулар вя гяляви мящлуллары иля гаршылыглы тясирдя олмур. Гаты ЩНО3 вя чар араьы Б.-у ортоборат туршусуна Щ3БО3 гядяр оксидляшдирир. Б. оксидляшдириъилярин иштиракы иля гялявилярля яридилдикдя боратлар алыныр. Металларла йцксяк темп-рларда боридляр ямяля эятирир. Туршуларын боридляря тясири иля борщидроэенляр алына биляр; бунлар цчцн металларын борщидридляринин ямяля эялмяси иля эедян бирляшмя реаксийалары сяъиййявидир. Б.-ун елемент-цзви бирляшмяляри щаггында бах Бор-цзви бирляшмяляр. Б. микроелементляря аиддир, битки вя щейван тохумаларында онун мигдары 10–5–10–4 % тяшкил едир. Б. карбощидрат-фосфат мцбадилясиндя иштирак едир. Инсанларын гидада тяркибиндя бюйцк мигдарда Б. олан мящсуллар гябул етмяси карбощидратлар вя зцлалларын мцбадилясиндя позунту тюрядир ки, бу да мядя-баьырсаг хястяликляриня сябяб олур. Б. биткилярин щяйат фяалиййяти цчцн зярури биоэен елементидир. Битки тохумаларында Б. чатышмадыгда йахуд артыг олдугда (бу адятян торпагда елементин аз вя йа чох олмасы баьлыдыр) биткилярдя морфоложи дяйишилмяляр вя хястяликляр (нящянэлик, ъыртданлыг, бюйцмя нюгтяляринин позулмасы вя с.) баш верир. Аз мигдарда Б. к.т. биткиляринин чохунда мящсулдарлыьы кяскин артырыр (бах Микроэцбряляр). Алынмасы. Сянайедя Б.-ни тябии боратлардан алырлар: колеманит вя иниоит гяляви иля ишлянилдикдя Б. бура, борасит шяклиндя айрылыр вя бу бирляшмялярдян туршу усулу иля алынан ортоборат туршусу тягр. 235ºЪ-дя Б2О3-я чеврилир. Аморф Б. буранын вя йа Б2О3-цн фяал металлар –Мэ, На, Ъа вя с. иля редуксийасындан, щямчинин На[БФ4], йахуд К[БФ4] яринтисинин електролизиндян алыныр. Кристал Б. йа БЪл3, йа да БФ3 щалоэенидлярин щидроэенля редуксийасындан, Б. щалоэенидляри вя щидридляринин (ясасян Б2Щ6) 1000– 1500ºЪ темп-рда парчаланмасындан, йахуд аморф борун кристаллашмасындан алыныр. Тятбиги. Б. коррозийайа вя истийядавамлы яринтилярин, мяс., ферроборун – дямирин (Фе) 10–20% Б. иля яринтисинин, композисийа материалларынын (борпластикляр) компоненти кими истифадя едилир. Б.-ун поладлара, ялван металларын яринтиляриня аз мигдарда (фаизин щиссяляри) ялавя едилмяси онларын механики хассялярини ящямиййятли дяряъядя йцксялдир. Полад мямулатларын механики вя коррозийа хассялярини йахшылашдырмаг мягсядиля онларын сятщи Б.-ла дойдурулур (борлама). Б. терморезисторларын щазырланмасында йарымкечириъи кими тятбиг олунур. Б.-ун сцни вя тябии йолла алынан бирляшмяляринин тягр. 50%-и шцшя, 30%-я гядяри йуйуъу маддялярин истещсалында истифадя едилир. Ферромагнетик Нд2Фе14Б эцълц даими магнитлярин щазырланмасында, Ъо–Пт–Ър–Б ферромагнит яринтиси мцасир информасийа дашыйыъыларында йазылар цчцн мцщит кими истифадя едилир. Б. вя онун яринтиляри нцвя реакторларынын тянзимляйиъи чубугларынын истещсалында нейтрон удуъулары кими тятбиг едилир.
    Яд.: Голикова О., Саматов С. Бор и его полупроводниковые соединения. Таш., 1982; Boron chemistry at the millennium / Ed. R. В. King. Amst.; Oxf., 1999.