Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
II CİLD (ARGENTİT - AŞURBƏYOV)
    AŞANİNKALAR

    АШÁНИНКАЛАР, ашенинкалар, аше нингалар;  кющня  адлары   кам п а л а р – Перуда араваклар групундан щинди халгы. Мачиэенгаларла йахын гощумдурлар. Сайлары 41 мин няфярдир (2000). Анд д-рынын ш. ятякляриндяки Апуримак, Перене, Тамбо чайлары щювзясиндя (ъянуби А.), Укайали вя Пачитеа чайарасында (шимали А.) йашайырлар; ъянуби вя шимали А. арасында ялагяляр чох зяифдир. Тягр. 120 няфяр Бразилийада (Журуа чайынын йухары ахыны) йашайыр. Аравак дилляринин кампа групуна аид олан ашанинка вя ашенинка дилляринин апуру кайали, атсири, перене, пичис, укайали, унини, кашарари вя пахонал диалектляриндя данышырлар. Щямчинин кечуа вя испан дилляри йайылмышдыр. Диндарлары католикдир, протестантлар да вар; 30%-дян чоху яняняви етигадларыны горуйуб сахлайырлар.

    15–16 ясрлярдя инклярин ъцзи тясириня мяруз галмышлар. Испанларла даими ялагяляри 17 ясрин орталарындан башлайыр. А.-ын бир щиссяси креоллар тяряфиндян шм.-а сыхышдырылмышдыр (шимали А.). 1630-ъу иллярдян А.-ын арасында доминикан вя франсискан миссийалары фяалиййят эюстярмишдир. 19 ясрин сонларынадяк фактики олараг щюкумят нязарятиндян кянарда идиляр. “Каучук истещсалынын ъанланмасы” (19 ясрин сону – 20 ясрин яввялляри) илляриндя А. колонистляр тяряфиндян юз торпагларындан сыхышдырылмышлар. 20 ясрин орталарындан яразидя Америка протестант ваизляри актив фяалиййят эюстярляр.

    Яняняви  мядяниййят  Ъянуби  Америка тропик мешяляриндя вя саванналарында йашайан щиндиляр цчцн типикдир. Мяшьулиййятляри гырылыб-йандырылан  тоха якинчилийи (ширин маниок, батат, гарьыдалы, пахла), овчулуг вя балыгчылыгдыр. Яняняви керамика истещсалы, тохуъулуг вя ойма гайыгларын дцзялдилмяси горунуб сахланылыр. Кяндлярдя гощум аиля груплары йашайыр, иъмалара мцвяггяти лидерляр башчылыг едир. Гощумлуг ялагяляри билатерал, никащлар ися неолокалдыр. Яняняви евляр йарымсферик комалардыр, субайлар цчцн айрыъа евляр вар. Эейимляри лифли (тапа), йахуд йабаны памбыг парчадан кюйняккушмадыр. Бядянляринин битки пигментляри (гырмызы вя гара) иля бойанмасы галмагдадыр. Шаман-тябибляр (йалныз кишиляр) щаллцсиноэен маддялярдян  (аййауаска – дямлянмиш лиана банистериопсис) истифадя едирляр. А.-ын ситайиш етдийи илащиляр арасында инсанларын ишиня мцдахиля етмяйян демиург, инк адлары дашыйан персонажлар (Инка вя Пачакама – инклярдяки Пачакамакла мцгайися олунур)  мювъуддур. Айын оьлу Эцняшин доьулмасы щаггында    ясатир    мялумдур.

    1920-ъи иллярдян милли игтисадиййата интеграсийа олунурлар; малдарлыг тясяррцфатларында, плантасийаларда, аьаъ тядарцкцндя вя каучук йыьымында муздла чалышырлар. 1960-ъы иллярин орталарындан А. сол радикалларын партизан мцщарибясиня ъялб олунмушлар. 1980-ъи иллярин сонларындан сийаси тяшкилатлары мейдана эялмишдир: Кутивирени ирсинин сахланылмасы цзря ассосиасийа; Ашанинка щинди иъмасы (Амазон алйансынын тяркибиндя), Перу тропик мешяляринин инкишафына йардым етносларарасы ассосиасийасы.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
ARGENTİT – AŞURBƏYOV
    AŞANİNKALAR

    АШÁНИНКАЛАР, ашенинкалар, аше нингалар;  кющня  адлары   кам п а л а р – Перуда араваклар групундан щинди халгы. Мачиэенгаларла йахын гощумдурлар. Сайлары 41 мин няфярдир (2000). Анд д-рынын ш. ятякляриндяки Апуримак, Перене, Тамбо чайлары щювзясиндя (ъянуби А.), Укайали вя Пачитеа чайарасында (шимали А.) йашайырлар; ъянуби вя шимали А. арасында ялагяляр чох зяифдир. Тягр. 120 няфяр Бразилийада (Журуа чайынын йухары ахыны) йашайыр. Аравак дилляринин кампа групуна аид олан ашанинка вя ашенинка дилляринин апуру кайали, атсири, перене, пичис, укайали, унини, кашарари вя пахонал диалектляриндя данышырлар. Щямчинин кечуа вя испан дилляри йайылмышдыр. Диндарлары католикдир, протестантлар да вар; 30%-дян чоху яняняви етигадларыны горуйуб сахлайырлар.

    15–16 ясрлярдя инклярин ъцзи тясириня мяруз галмышлар. Испанларла даими ялагяляри 17 ясрин орталарындан башлайыр. А.-ын бир щиссяси креоллар тяряфиндян шм.-а сыхышдырылмышдыр (шимали А.). 1630-ъу иллярдян А.-ын арасында доминикан вя франсискан миссийалары фяалиййят эюстярмишдир. 19 ясрин сонларынадяк фактики олараг щюкумят нязарятиндян кянарда идиляр. “Каучук истещсалынын ъанланмасы” (19 ясрин сону – 20 ясрин яввялляри) илляриндя А. колонистляр тяряфиндян юз торпагларындан сыхышдырылмышлар. 20 ясрин орталарындан яразидя Америка протестант ваизляри актив фяалиййят эюстярляр.

    Яняняви  мядяниййят  Ъянуби  Америка тропик мешяляриндя вя саванналарында йашайан щиндиляр цчцн типикдир. Мяшьулиййятляри гырылыб-йандырылан  тоха якинчилийи (ширин маниок, батат, гарьыдалы, пахла), овчулуг вя балыгчылыгдыр. Яняняви керамика истещсалы, тохуъулуг вя ойма гайыгларын дцзялдилмяси горунуб сахланылыр. Кяндлярдя гощум аиля груплары йашайыр, иъмалара мцвяггяти лидерляр башчылыг едир. Гощумлуг ялагяляри билатерал, никащлар ися неолокалдыр. Яняняви евляр йарымсферик комалардыр, субайлар цчцн айрыъа евляр вар. Эейимляри лифли (тапа), йахуд йабаны памбыг парчадан кюйняккушмадыр. Бядянляринин битки пигментляри (гырмызы вя гара) иля бойанмасы галмагдадыр. Шаман-тябибляр (йалныз кишиляр) щаллцсиноэен маддялярдян  (аййауаска – дямлянмиш лиана банистериопсис) истифадя едирляр. А.-ын ситайиш етдийи илащиляр арасында инсанларын ишиня мцдахиля етмяйян демиург, инк адлары дашыйан персонажлар (Инка вя Пачакама – инклярдяки Пачакамакла мцгайися олунур)  мювъуддур. Айын оьлу Эцняшин доьулмасы щаггында    ясатир    мялумдур.

    1920-ъи иллярдян милли игтисадиййата интеграсийа олунурлар; малдарлыг тясяррцфатларында, плантасийаларда, аьаъ тядарцкцндя вя каучук йыьымында муздла чалышырлар. 1960-ъы иллярин орталарындан А. сол радикалларын партизан мцщарибясиня ъялб олунмушлар. 1980-ъи иллярин сонларындан сийаси тяшкилатлары мейдана эялмишдир: Кутивирени ирсинин сахланылмасы цзря ассосиасийа; Ашанинка щинди иъмасы (Амазон алйансынын тяркибиндя), Перу тропик мешяляринин инкишафына йардым етносларарасы ассосиасийасы.

    AŞANİNKALAR

    АШÁНИНКАЛАР, ашенинкалар, аше нингалар;  кющня  адлары   кам п а л а р – Перуда араваклар групундан щинди халгы. Мачиэенгаларла йахын гощумдурлар. Сайлары 41 мин няфярдир (2000). Анд д-рынын ш. ятякляриндяки Апуримак, Перене, Тамбо чайлары щювзясиндя (ъянуби А.), Укайали вя Пачитеа чайарасында (шимали А.) йашайырлар; ъянуби вя шимали А. арасында ялагяляр чох зяифдир. Тягр. 120 няфяр Бразилийада (Журуа чайынын йухары ахыны) йашайыр. Аравак дилляринин кампа групуна аид олан ашанинка вя ашенинка дилляринин апуру кайали, атсири, перене, пичис, укайали, унини, кашарари вя пахонал диалектляриндя данышырлар. Щямчинин кечуа вя испан дилляри йайылмышдыр. Диндарлары католикдир, протестантлар да вар; 30%-дян чоху яняняви етигадларыны горуйуб сахлайырлар.

    15–16 ясрлярдя инклярин ъцзи тясириня мяруз галмышлар. Испанларла даими ялагяляри 17 ясрин орталарындан башлайыр. А.-ын бир щиссяси креоллар тяряфиндян шм.-а сыхышдырылмышдыр (шимали А.). 1630-ъу иллярдян А.-ын арасында доминикан вя франсискан миссийалары фяалиййят эюстярмишдир. 19 ясрин сонларынадяк фактики олараг щюкумят нязарятиндян кянарда идиляр. “Каучук истещсалынын ъанланмасы” (19 ясрин сону – 20 ясрин яввялляри) илляриндя А. колонистляр тяряфиндян юз торпагларындан сыхышдырылмышлар. 20 ясрин орталарындан яразидя Америка протестант ваизляри актив фяалиййят эюстярляр.

    Яняняви  мядяниййят  Ъянуби  Америка тропик мешяляриндя вя саванналарында йашайан щиндиляр цчцн типикдир. Мяшьулиййятляри гырылыб-йандырылан  тоха якинчилийи (ширин маниок, батат, гарьыдалы, пахла), овчулуг вя балыгчылыгдыр. Яняняви керамика истещсалы, тохуъулуг вя ойма гайыгларын дцзялдилмяси горунуб сахланылыр. Кяндлярдя гощум аиля груплары йашайыр, иъмалара мцвяггяти лидерляр башчылыг едир. Гощумлуг ялагяляри билатерал, никащлар ися неолокалдыр. Яняняви евляр йарымсферик комалардыр, субайлар цчцн айрыъа евляр вар. Эейимляри лифли (тапа), йахуд йабаны памбыг парчадан кюйняккушмадыр. Бядянляринин битки пигментляри (гырмызы вя гара) иля бойанмасы галмагдадыр. Шаман-тябибляр (йалныз кишиляр) щаллцсиноэен маддялярдян  (аййауаска – дямлянмиш лиана банистериопсис) истифадя едирляр. А.-ын ситайиш етдийи илащиляр арасында инсанларын ишиня мцдахиля етмяйян демиург, инк адлары дашыйан персонажлар (Инка вя Пачакама – инклярдяки Пачакамакла мцгайися олунур)  мювъуддур. Айын оьлу Эцняшин доьулмасы щаггында    ясатир    мялумдур.

    1920-ъи иллярдян милли игтисадиййата интеграсийа олунурлар; малдарлыг тясяррцфатларында, плантасийаларда, аьаъ тядарцкцндя вя каучук йыьымында муздла чалышырлар. 1960-ъы иллярин орталарындан А. сол радикалларын партизан мцщарибясиня ъялб олунмушлар. 1980-ъи иллярин сонларындан сийаси тяшкилатлары мейдана эялмишдир: Кутивирени ирсинин сахланылмасы цзря ассосиасийа; Ашанинка щинди иъмасы (Амазон алйансынын тяркибиндя), Перу тропик мешяляринин инкишафына йардым етносларарасы ассосиасийасы.