Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
II CİLD (ARGENTİT - AŞURBƏYOV)
    AŞINMA

    АШЫНМА – Йер сятщиндя вя онун цст гатларында сцхурларын механики  парчаланмасы вя кимйяви дяйишмяси просеси. А. гуру (атмосфер А.-сы) вя сулу (щалмиролиз А.-сы) мцщитдя эедя биляр. А.-нын сцряти, дяряъяси, нювц, А. габыьынын галынлыьы, онун гранулометрик вя минераложи  тяркиби иглимдян, релйефдян, эеоложи гурулушдан, кюклц сцхурларын тяркибиндян вя структурларындан асылыдыр. А., ясасян, ики нюв олур: физики А., кимйяви А. Бязи мцтяхяссисляр биоложи А. нювцнц дя айырырлар. Адятян, бцтцн нюв А.-лар ейни заманда эедир, йалныз иглим шяраитиндян асылы олараг бири диэярини цстяляйир.

    Физики А. темп-рун кяскин дяйишмяси, су, кцляк, бузлаг вя битки кюкляринин тясири иля сцхурларын парчаланмасыдыр. Арид иглимли яразилярдя эцн ярзиндя темпрун кяскин дяйишмяси сцхурларын щяъм дяйишмясиня (темп-р А.-сы) сябяб олур. Беля А., ясасян, щиссяъикляри мцхтялиф истилик кечириъилийиня малик полиминерал кристаллик сцхурлар цчцн сяъиййявидир. Йцксяк енликлярдя вя йцксяк даьлыг яразилярдя темп-рун 0°Ъ ятрафында тез-тез дяйишмяси нятиъясиндя сцхур чатларына долмуш суйун донуб-ачылмасы сцхурларда механики А. йарадыр.

    Кимйяви А. суда вя щавадакы кимйяви актив бирляшмялярин (О2,  ЪО2 вя с.) тясири иля сцхурларда эедян кимйяви тяркиб дяйишмясидир. Кимйяви А. заманы

    су сцхурлардакы илкин минераллардан Ъа, Мэ, К, На кими елементляри йуйуб чыхарараг Йер сятщиндя А.-йа гаршы даща давамлы минераллар йарадыр. Беля ки, алцмосиликатларын щидролизи заманы сцхурямяляэятирян илкин минераллар тюрямя эил минералларына  чеврилир.

    Биоложи А.  битки вя организмлярин сцхурлара тясири иля ялагядардыр. Рцтубятли иглими олан яразиляр цчцн сяъиййявидир. Биоложи А.-нын торпагямяляэялмядя ролу   бюйцкдцр.

    А.-нын ясас мящсулу олан елцвиал чюкцнтцляр (гум, эил вя с.) щоризонтал вя аз мейилли сятщлярдя топланараг ашынма габыьы ямяля эятирир. А. нятиъясиндя мцхтялиф релйеф формалары (галыг даьлар, сцтунлар, карнизляр вя с.) йараныр.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
ARGENTİT – AŞURBƏYOV
    AŞINMA

    АШЫНМА – Йер сятщиндя вя онун цст гатларында сцхурларын механики  парчаланмасы вя кимйяви дяйишмяси просеси. А. гуру (атмосфер А.-сы) вя сулу (щалмиролиз А.-сы) мцщитдя эедя биляр. А.-нын сцряти, дяряъяси, нювц, А. габыьынын галынлыьы, онун гранулометрик вя минераложи  тяркиби иглимдян, релйефдян, эеоложи гурулушдан, кюклц сцхурларын тяркибиндян вя структурларындан асылыдыр. А., ясасян, ики нюв олур: физики А., кимйяви А. Бязи мцтяхяссисляр биоложи А. нювцнц дя айырырлар. Адятян, бцтцн нюв А.-лар ейни заманда эедир, йалныз иглим шяраитиндян асылы олараг бири диэярини цстяляйир.

    Физики А. темп-рун кяскин дяйишмяси, су, кцляк, бузлаг вя битки кюкляринин тясири иля сцхурларын парчаланмасыдыр. Арид иглимли яразилярдя эцн ярзиндя темпрун кяскин дяйишмяси сцхурларын щяъм дяйишмясиня (темп-р А.-сы) сябяб олур. Беля А., ясасян, щиссяъикляри мцхтялиф истилик кечириъилийиня малик полиминерал кристаллик сцхурлар цчцн сяъиййявидир. Йцксяк енликлярдя вя йцксяк даьлыг яразилярдя темп-рун 0°Ъ ятрафында тез-тез дяйишмяси нятиъясиндя сцхур чатларына долмуш суйун донуб-ачылмасы сцхурларда механики А. йарадыр.

    Кимйяви А. суда вя щавадакы кимйяви актив бирляшмялярин (О2,  ЪО2 вя с.) тясири иля сцхурларда эедян кимйяви тяркиб дяйишмясидир. Кимйяви А. заманы

    су сцхурлардакы илкин минераллардан Ъа, Мэ, К, На кими елементляри йуйуб чыхарараг Йер сятщиндя А.-йа гаршы даща давамлы минераллар йарадыр. Беля ки, алцмосиликатларын щидролизи заманы сцхурямяляэятирян илкин минераллар тюрямя эил минералларына  чеврилир.

    Биоложи А.  битки вя организмлярин сцхурлара тясири иля ялагядардыр. Рцтубятли иглими олан яразиляр цчцн сяъиййявидир. Биоложи А.-нын торпагямяляэялмядя ролу   бюйцкдцр.

    А.-нын ясас мящсулу олан елцвиал чюкцнтцляр (гум, эил вя с.) щоризонтал вя аз мейилли сятщлярдя топланараг ашынма габыьы ямяля эятирир. А. нятиъясиндя мцхтялиф релйеф формалары (галыг даьлар, сцтунлар, карнизляр вя с.) йараныр.

    AŞINMA

    АШЫНМА – Йер сятщиндя вя онун цст гатларында сцхурларын механики  парчаланмасы вя кимйяви дяйишмяси просеси. А. гуру (атмосфер А.-сы) вя сулу (щалмиролиз А.-сы) мцщитдя эедя биляр. А.-нын сцряти, дяряъяси, нювц, А. габыьынын галынлыьы, онун гранулометрик вя минераложи  тяркиби иглимдян, релйефдян, эеоложи гурулушдан, кюклц сцхурларын тяркибиндян вя структурларындан асылыдыр. А., ясасян, ики нюв олур: физики А., кимйяви А. Бязи мцтяхяссисляр биоложи А. нювцнц дя айырырлар. Адятян, бцтцн нюв А.-лар ейни заманда эедир, йалныз иглим шяраитиндян асылы олараг бири диэярини цстяляйир.

    Физики А. темп-рун кяскин дяйишмяси, су, кцляк, бузлаг вя битки кюкляринин тясири иля сцхурларын парчаланмасыдыр. Арид иглимли яразилярдя эцн ярзиндя темпрун кяскин дяйишмяси сцхурларын щяъм дяйишмясиня (темп-р А.-сы) сябяб олур. Беля А., ясасян, щиссяъикляри мцхтялиф истилик кечириъилийиня малик полиминерал кристаллик сцхурлар цчцн сяъиййявидир. Йцксяк енликлярдя вя йцксяк даьлыг яразилярдя темп-рун 0°Ъ ятрафында тез-тез дяйишмяси нятиъясиндя сцхур чатларына долмуш суйун донуб-ачылмасы сцхурларда механики А. йарадыр.

    Кимйяви А. суда вя щавадакы кимйяви актив бирляшмялярин (О2,  ЪО2 вя с.) тясири иля сцхурларда эедян кимйяви тяркиб дяйишмясидир. Кимйяви А. заманы

    су сцхурлардакы илкин минераллардан Ъа, Мэ, К, На кими елементляри йуйуб чыхарараг Йер сятщиндя А.-йа гаршы даща давамлы минераллар йарадыр. Беля ки, алцмосиликатларын щидролизи заманы сцхурямяляэятирян илкин минераллар тюрямя эил минералларына  чеврилир.

    Биоложи А.  битки вя организмлярин сцхурлара тясири иля ялагядардыр. Рцтубятли иглими олан яразиляр цчцн сяъиййявидир. Биоложи А.-нын торпагямяляэялмядя ролу   бюйцкдцр.

    А.-нын ясас мящсулу олан елцвиал чюкцнтцляр (гум, эил вя с.) щоризонтал вя аз мейилли сятщлярдя топланараг ашынма габыьы ямяля эятирир. А. нятиъясиндя мцхтялиф релйеф формалары (галыг даьлар, сцтунлар, карнизляр вя с.) йараныр.