Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
III CİLD (BABİNGER - BAXŞƏLİYEV)
    BANKNOTLAR

    БАНКНОТЛАР (инэ. банк-ноте – банк билети) – милли мяркязи банк тяряфиндян бурахылан пул нишанлары; кредит пуллары нювц. Б., онларын сащибляри гаршысында мяркязи банкын мцддятсиз ющдяликляридир. Б. мяркязи банкын активляри иля зяманятлянир вя бу онларын иътимаи зяманятини вя юлкя яразисиндя юдямялярдя мцтляг гябулуну тямин едир. Б. пулун бцтцн функсийаларыны йериня йетирир вя гиймятли каьызлара аид едилмир.
    Тарихян Б.-ын сяляфи нцфузлу таъир вя банкирлярин сахламаг цчцн мцяййян мябляьдя метал пулларын гябулуну тясдигляйян вя щесаблашмаларда истифадя едилян яманят илтизамлары олмушдур. Ямтяя истещсалы инкишаф етдикъя Б.-ын бурахылмасыны бир нечя емиссийа банкы, о ъцмлядян юзял банклар щяйата кечирмяйя башлады, сонра ися бир мяркязи банк – дювлят, йахуд йарымдювлят банкы тяряфиндян инщисарлашдырылды. Б.-ын чап олунмасына йюнялян хяръляр иля онларын номиналы арасындакы фярг дювлятин емиссийа эялирини мцяййян едир. Гызыл стандарты шяраитиндя Б. банкир вексели гисминдя мяркязи банкда гейдя алынмыш (сатын алынмыш) коммерсийа векселляринин явязиня бурахылырды вя тяркибиндяки гызыла мцвафиг олараг гызыла дяйишдирилирди. Б.-ын, онларын тядавцлцнцн нисби стабиллийиня вя банк-емитентя гайтарылмасына зяманят верян икили тяминаты 19 ясрин 1-ъи йарысында вексел вя гызыл тяминатынын нисбятиня даир чохиллик мцзакиряляря сябяб олмушду. Пул мяктяби щесаб едирди ки, йалныз Б.-ын гызыл тяминаты игтисади бющранлары арадан галдыра биляр. Банк мяктяби, яксиня, Б.-ын тядавцлцнцн еластиклийини артырмаг вя игтисадиййатын инкишафы цчцн кредитляри уъузлашдырмаг мягсядиля вексел тяминатыны мцдафия едирди. Бу нязяри мцбащися, тяминатсыз емиссийа щядди, еляъя дя вексел тяминаты (60–75%) иля гызыл (25–40%) тяминаты арасында фяргли нисбят мцяййян едилмиш бир сыра юлкянин емиссийа ганунвериъилийиня тясир эюстярди. Пул мяктябинин тясириля Б.Британийада вахташыры иг- тисади бющранлары кяскинляшдирян вя юлкядя пул чатышмазлыьына сябяб олан Роберт Пил гануну (1844) гябул едилди.
    Гызыл стандартынын там ляьвиндян сонра 1929–33 иллярин дцнйа игтисади бющраны шяраитиндя Б.-ын гызыла дяйишдирилмяси бцтцн юлкялярдя (Б.Британийада – 1931, АБШ-да – 1933, Франсада – 1936) дайандырылды. Икинъи дцнйа мцщарибясинядяк апарыъы юлкяляр юз валйуталарынын гызыла конверсийа едилмясини анъаг бейнялхалг щесаблашмалар сащясиндя дястякляйирди. 1944 илдян Бреттон-Вуд валйута системи чярчивясиндя йалныз АБШ хариъи мяркязи банклара юз доллар авуарларыны (щесабларыны) Америка хязинядарлыьында гызылын рясми гиймятиня уйьун гызыла конверсийа етмяйя иъазя вермишди, лакин 1971 илдя долларын бющраны шяраитиндя бу разылашмадан имтина етмишди. Бцтцн юлкяляр 1970-ъи иллярин яввялиндя, Русийа ися 1992 илдя Б.-ын гызыл тяркибини ляьв етди.
    Б.-ын вексел тяминатынын кейфиййяти тядриъян писляширди, чцнки бцтцн векселляр ямтяя сювдяляри иля ялагяли дейилди вя демяли, Б.-ын мяркязи банка гайтарылмасыны тямин етмирди. Б.-ын емиссийасынын эенишлянмяси иля онларын тяминаты ясасян, дювлят гиймятли каьызлары олду. Бунунла ялагядар олараг Б., кредит пулларын хариъи яламятлярини сахласа да, каьыз пуллара чеврилди.
    Б.-ын тяминаты кими, мяркязи банкын портфелиндяки йенидян щесабланмыш векселляр (бу ямялиййат истифадя едилян юлкялярдя) вя рясми валйута-гызыл ещтийатлары (онларын артымы иля Б.-ын емиссийасы бцтцн юлкялярдя щяйата кечирилир) да истифадя олунур.
    Мцасир Б.-ын емиссийасы, дювлят тянзимлянмясинин обйекти олараг, юлкянин рясмян пулун алыъылыг габилиййятинин сахланылмасына вя пул, о ъцмлядян банкнот тядавцлцнцн стабиллийиня йюнялян пул-кредит сийасятинин вязифяляриндян асылыдыр.
    Б., хырда пуллар (1%) да дахил олмагла, наьд пул тядавцлцнцн ясас елементидир (99%). Лакин мяъму пул кцтлясиндя наьд пулларын пайы хейли азалмышдыр (инкишаф етмиш юлкялярдя 7–8%, Русийада 35% сявиййясиндядир). Игтисадиййатда структур дяйишикликляри апарылдыгъа, банк мялумат технолоэийалары тякмилляшдикъя пулун функсионал формалары (о ъцмлядян наьдсыз вя електрон) инкишаф едир. Лакин онлар бир сыра юлкядя пяракяндя тиъарятдя вя яманятлярин сахланмасы цчцн яняняви олараг истифадя едилян милли пулун унификасийа едилмиш формасы кими наьд Б.-ын тядавцлцнц истисна етмир.
    Яд.: Денежное обращение и кредит при капитализме / Под ред. Л.Н. Красавиной, 3-е изд. М., 1989; Долан Э., Кэмпбелл К., Кэмпбелл Р. Деньги, банковское дело и денежно-кредитная политика. М.; Л., 1991.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
BABİNGER – BAXŞƏLİYEV
    BANKNOTLAR

    БАНКНОТЛАР (инэ. банк-ноте – банк билети) – милли мяркязи банк тяряфиндян бурахылан пул нишанлары; кредит пуллары нювц. Б., онларын сащибляри гаршысында мяркязи банкын мцддятсиз ющдяликляридир. Б. мяркязи банкын активляри иля зяманятлянир вя бу онларын иътимаи зяманятини вя юлкя яразисиндя юдямялярдя мцтляг гябулуну тямин едир. Б. пулун бцтцн функсийаларыны йериня йетирир вя гиймятли каьызлара аид едилмир.
    Тарихян Б.-ын сяляфи нцфузлу таъир вя банкирлярин сахламаг цчцн мцяййян мябляьдя метал пулларын гябулуну тясдигляйян вя щесаблашмаларда истифадя едилян яманят илтизамлары олмушдур. Ямтяя истещсалы инкишаф етдикъя Б.-ын бурахылмасыны бир нечя емиссийа банкы, о ъцмлядян юзял банклар щяйата кечирмяйя башлады, сонра ися бир мяркязи банк – дювлят, йахуд йарымдювлят банкы тяряфиндян инщисарлашдырылды. Б.-ын чап олунмасына йюнялян хяръляр иля онларын номиналы арасындакы фярг дювлятин емиссийа эялирини мцяййян едир. Гызыл стандарты шяраитиндя Б. банкир вексели гисминдя мяркязи банкда гейдя алынмыш (сатын алынмыш) коммерсийа векселляринин явязиня бурахылырды вя тяркибиндяки гызыла мцвафиг олараг гызыла дяйишдирилирди. Б.-ын, онларын тядавцлцнцн нисби стабиллийиня вя банк-емитентя гайтарылмасына зяманят верян икили тяминаты 19 ясрин 1-ъи йарысында вексел вя гызыл тяминатынын нисбятиня даир чохиллик мцзакиряляря сябяб олмушду. Пул мяктяби щесаб едирди ки, йалныз Б.-ын гызыл тяминаты игтисади бющранлары арадан галдыра биляр. Банк мяктяби, яксиня, Б.-ын тядавцлцнцн еластиклийини артырмаг вя игтисадиййатын инкишафы цчцн кредитляри уъузлашдырмаг мягсядиля вексел тяминатыны мцдафия едирди. Бу нязяри мцбащися, тяминатсыз емиссийа щядди, еляъя дя вексел тяминаты (60–75%) иля гызыл (25–40%) тяминаты арасында фяргли нисбят мцяййян едилмиш бир сыра юлкянин емиссийа ганунвериъилийиня тясир эюстярди. Пул мяктябинин тясириля Б.Британийада вахташыры иг- тисади бющранлары кяскинляшдирян вя юлкядя пул чатышмазлыьына сябяб олан Роберт Пил гануну (1844) гябул едилди.
    Гызыл стандартынын там ляьвиндян сонра 1929–33 иллярин дцнйа игтисади бющраны шяраитиндя Б.-ын гызыла дяйишдирилмяси бцтцн юлкялярдя (Б.Британийада – 1931, АБШ-да – 1933, Франсада – 1936) дайандырылды. Икинъи дцнйа мцщарибясинядяк апарыъы юлкяляр юз валйуталарынын гызыла конверсийа едилмясини анъаг бейнялхалг щесаблашмалар сащясиндя дястякляйирди. 1944 илдян Бреттон-Вуд валйута системи чярчивясиндя йалныз АБШ хариъи мяркязи банклара юз доллар авуарларыны (щесабларыны) Америка хязинядарлыьында гызылын рясми гиймятиня уйьун гызыла конверсийа етмяйя иъазя вермишди, лакин 1971 илдя долларын бющраны шяраитиндя бу разылашмадан имтина етмишди. Бцтцн юлкяляр 1970-ъи иллярин яввялиндя, Русийа ися 1992 илдя Б.-ын гызыл тяркибини ляьв етди.
    Б.-ын вексел тяминатынын кейфиййяти тядриъян писляширди, чцнки бцтцн векселляр ямтяя сювдяляри иля ялагяли дейилди вя демяли, Б.-ын мяркязи банка гайтарылмасыны тямин етмирди. Б.-ын емиссийасынын эенишлянмяси иля онларын тяминаты ясасян, дювлят гиймятли каьызлары олду. Бунунла ялагядар олараг Б., кредит пулларын хариъи яламятлярини сахласа да, каьыз пуллара чеврилди.
    Б.-ын тяминаты кими, мяркязи банкын портфелиндяки йенидян щесабланмыш векселляр (бу ямялиййат истифадя едилян юлкялярдя) вя рясми валйута-гызыл ещтийатлары (онларын артымы иля Б.-ын емиссийасы бцтцн юлкялярдя щяйата кечирилир) да истифадя олунур.
    Мцасир Б.-ын емиссийасы, дювлят тянзимлянмясинин обйекти олараг, юлкянин рясмян пулун алыъылыг габилиййятинин сахланылмасына вя пул, о ъцмлядян банкнот тядавцлцнцн стабиллийиня йюнялян пул-кредит сийасятинин вязифяляриндян асылыдыр.
    Б., хырда пуллар (1%) да дахил олмагла, наьд пул тядавцлцнцн ясас елементидир (99%). Лакин мяъму пул кцтлясиндя наьд пулларын пайы хейли азалмышдыр (инкишаф етмиш юлкялярдя 7–8%, Русийада 35% сявиййясиндядир). Игтисадиййатда структур дяйишикликляри апарылдыгъа, банк мялумат технолоэийалары тякмилляшдикъя пулун функсионал формалары (о ъцмлядян наьдсыз вя електрон) инкишаф едир. Лакин онлар бир сыра юлкядя пяракяндя тиъарятдя вя яманятлярин сахланмасы цчцн яняняви олараг истифадя едилян милли пулун унификасийа едилмиш формасы кими наьд Б.-ын тядавцлцнц истисна етмир.
    Яд.: Денежное обращение и кредит при капитализме / Под ред. Л.Н. Красавиной, 3-е изд. М., 1989; Долан Э., Кэмпбелл К., Кэмпбелл Р. Деньги, банковское дело и денежно-кредитная политика. М.; Л., 1991.

    BANKNOTLAR

    БАНКНОТЛАР (инэ. банк-ноте – банк билети) – милли мяркязи банк тяряфиндян бурахылан пул нишанлары; кредит пуллары нювц. Б., онларын сащибляри гаршысында мяркязи банкын мцддятсиз ющдяликляридир. Б. мяркязи банкын активляри иля зяманятлянир вя бу онларын иътимаи зяманятини вя юлкя яразисиндя юдямялярдя мцтляг гябулуну тямин едир. Б. пулун бцтцн функсийаларыны йериня йетирир вя гиймятли каьызлара аид едилмир.
    Тарихян Б.-ын сяляфи нцфузлу таъир вя банкирлярин сахламаг цчцн мцяййян мябляьдя метал пулларын гябулуну тясдигляйян вя щесаблашмаларда истифадя едилян яманят илтизамлары олмушдур. Ямтяя истещсалы инкишаф етдикъя Б.-ын бурахылмасыны бир нечя емиссийа банкы, о ъцмлядян юзял банклар щяйата кечирмяйя башлады, сонра ися бир мяркязи банк – дювлят, йахуд йарымдювлят банкы тяряфиндян инщисарлашдырылды. Б.-ын чап олунмасына йюнялян хяръляр иля онларын номиналы арасындакы фярг дювлятин емиссийа эялирини мцяййян едир. Гызыл стандарты шяраитиндя Б. банкир вексели гисминдя мяркязи банкда гейдя алынмыш (сатын алынмыш) коммерсийа векселляринин явязиня бурахылырды вя тяркибиндяки гызыла мцвафиг олараг гызыла дяйишдирилирди. Б.-ын, онларын тядавцлцнцн нисби стабиллийиня вя банк-емитентя гайтарылмасына зяманят верян икили тяминаты 19 ясрин 1-ъи йарысында вексел вя гызыл тяминатынын нисбятиня даир чохиллик мцзакиряляря сябяб олмушду. Пул мяктяби щесаб едирди ки, йалныз Б.-ын гызыл тяминаты игтисади бющранлары арадан галдыра биляр. Банк мяктяби, яксиня, Б.-ын тядавцлцнцн еластиклийини артырмаг вя игтисадиййатын инкишафы цчцн кредитляри уъузлашдырмаг мягсядиля вексел тяминатыны мцдафия едирди. Бу нязяри мцбащися, тяминатсыз емиссийа щядди, еляъя дя вексел тяминаты (60–75%) иля гызыл (25–40%) тяминаты арасында фяргли нисбят мцяййян едилмиш бир сыра юлкянин емиссийа ганунвериъилийиня тясир эюстярди. Пул мяктябинин тясириля Б.Британийада вахташыры иг- тисади бющранлары кяскинляшдирян вя юлкядя пул чатышмазлыьына сябяб олан Роберт Пил гануну (1844) гябул едилди.
    Гызыл стандартынын там ляьвиндян сонра 1929–33 иллярин дцнйа игтисади бющраны шяраитиндя Б.-ын гызыла дяйишдирилмяси бцтцн юлкялярдя (Б.Британийада – 1931, АБШ-да – 1933, Франсада – 1936) дайандырылды. Икинъи дцнйа мцщарибясинядяк апарыъы юлкяляр юз валйуталарынын гызыла конверсийа едилмясини анъаг бейнялхалг щесаблашмалар сащясиндя дястякляйирди. 1944 илдян Бреттон-Вуд валйута системи чярчивясиндя йалныз АБШ хариъи мяркязи банклара юз доллар авуарларыны (щесабларыны) Америка хязинядарлыьында гызылын рясми гиймятиня уйьун гызыла конверсийа етмяйя иъазя вермишди, лакин 1971 илдя долларын бющраны шяраитиндя бу разылашмадан имтина етмишди. Бцтцн юлкяляр 1970-ъи иллярин яввялиндя, Русийа ися 1992 илдя Б.-ын гызыл тяркибини ляьв етди.
    Б.-ын вексел тяминатынын кейфиййяти тядриъян писляширди, чцнки бцтцн векселляр ямтяя сювдяляри иля ялагяли дейилди вя демяли, Б.-ын мяркязи банка гайтарылмасыны тямин етмирди. Б.-ын емиссийасынын эенишлянмяси иля онларын тяминаты ясасян, дювлят гиймятли каьызлары олду. Бунунла ялагядар олараг Б., кредит пулларын хариъи яламятлярини сахласа да, каьыз пуллара чеврилди.
    Б.-ын тяминаты кими, мяркязи банкын портфелиндяки йенидян щесабланмыш векселляр (бу ямялиййат истифадя едилян юлкялярдя) вя рясми валйута-гызыл ещтийатлары (онларын артымы иля Б.-ын емиссийасы бцтцн юлкялярдя щяйата кечирилир) да истифадя олунур.
    Мцасир Б.-ын емиссийасы, дювлят тянзимлянмясинин обйекти олараг, юлкянин рясмян пулун алыъылыг габилиййятинин сахланылмасына вя пул, о ъцмлядян банкнот тядавцлцнцн стабиллийиня йюнялян пул-кредит сийасятинин вязифяляриндян асылыдыр.
    Б., хырда пуллар (1%) да дахил олмагла, наьд пул тядавцлцнцн ясас елементидир (99%). Лакин мяъму пул кцтлясиндя наьд пулларын пайы хейли азалмышдыр (инкишаф етмиш юлкялярдя 7–8%, Русийада 35% сявиййясиндядир). Игтисадиййатда структур дяйишикликляри апарылдыгъа, банк мялумат технолоэийалары тякмилляшдикъя пулун функсионал формалары (о ъцмлядян наьдсыз вя електрон) инкишаф едир. Лакин онлар бир сыра юлкядя пяракяндя тиъарятдя вя яманятлярин сахланмасы цчцн яняняви олараг истифадя едилян милли пулун унификасийа едилмиш формасы кими наьд Б.-ын тядавцлцнц истисна етмир.
    Яд.: Денежное обращение и кредит при капитализме / Под ред. Л.Н. Красавиной, 3-е изд. М., 1989; Долан Э., Кэмпбелл К., Кэмпбелл Р. Деньги, банковское дело и денежно-кредитная политика. М.; Л., 1991.