БЮЙЦК БУЛГАРЫСТАН – 1) 635–665-ъы иллярдя мювъуд олмуш булгар ханлыьынын тарихшцнаслыгда гябул едилмиш ады. Б.Б. Гярби Эюйтцрк хаганлыьынын парчаланмасындан Хязяр хаганлыьынын йаранмасына эятириб чыхаран хязярлярин кючц башланьыъына гядяр мювъуд олмушдур. 635 илдя Кубрат юз щакимиййяти алтында бир нечя булгар тайфаны (кутригурлар, утигурлар, оногурлар) бирляшдиряряк авар хаганына гаршы цсйан галдырмышдыр. Нятиъядя Кубрат йени ханлыьын баниси вя илк ханы олмушдур. Б.Б.-нын тяркибиня Ашаьы Кубанбойу вя Шярги Азовйаны яразиляр, диэяр тядгигатчыларын фикиринъя, Ставропол йцксяклийиндян вя Фанагорийадан Орта Ашаьы Днепрбойуна, йахуд Ъянуби Буга гядяр олан торпаглар дахил иди. Кубрат Бизанс императору Иракли иля иттифага эирмиш вя ондан “патрики” титулуну алмышдыр. Кубрат булгар тайфаларынын бирлийини горумаг, хариъи тящлцкяляри дяф етмяк вя ханлыьын мцстягиллийини горумаг игтидарында иди. Бир сыра тядгигатчылар Б.Б.-ы 7 ясрин орталарында Шярги Авропанын апарыъы щярби-сийаси гцввя щесаб едир. Б.Б. ханы Кубрат тягр. 665 илдя вяфат етмиш вя, ещтимал ки, Малойе Перешепино (Украйнанын Полтава вил.) адлы йердя дяфн олунмушдур. Кубратын юлцмцндян сонра дювлят парчаланмышды. Кубратын бюйцк оьлу Бат-Байанын башчылыг етдийи оногурларын бир гисми хязярлярин щакимиййятини гябул етмиш, диэяр гисми ися Гафгазда кючмцш вя бурадакы йуртда мяскунлашмышдыр. Бат-Байанын щакимиййяти алтында галан булгарлар сонралар “гара булгарлар” ады алтында гейд олунурлар. Кубратын оьлу Котраг юз ордасы иля Дон чайынын о бири сащилиня кечмиш вя бурада мяскунлашмышдыр. Ещтимал ки, сонралар булагарларын мящз бу групу шимала кючмцш вя Волга-Кама Булгарыстаны дювлятини йаратмышдыр. Кубратын оьлу Аспарущ ордасы иля Дунайа эетмиш вя Булгар (Болгар) ханлыьыны йаратмышдыр. Кубратын оьлу Кубер ордасы иля Паннонийайа эял- миш вя аварлара гошулмушдур. Кубратын оьлу Алсек ордасы иля Италийайа кючмцш вя орада мяскунлашмышдыр. 2) 8–9 ясрляр Бизанс мянбяляриня эюря, булгарларын ясас групларынын 7 ясрдя мяскунлашдыьы ярази.