Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
III CİLD (BABİNGER - BAXŞƏLİYEV)
    BANQLADEŞ

    БАНГЛАДÉШ, Бангладеш Халг Республикасы (Гоно Проъатонтри Бангладеш).
    Цмуми мялумат
    Ъянуби Асийада дювлят. Г.-дя, шм.-да вя ш.-дя Щиндистанла, уъгар ъ.-ш.-дя Мйанма иля щямсярщяддир. Ъ.-да Бенгал кюрфязи иля ящатялянир. Сащ. 142,7 мин км2 (дахили акваторийаларла бирликдя тягр. 144 мин км2). Ящ. 142,8 млн. (2011). Пайтахты Дяккя ш.-дир. Рясми дил бенгал дили, пул ващиди такадыр. Инзибати ъящятдян 7 вил.-я бюлцнцр.
    Б. БМТ-нин (1974), Ъянуби Асийа Юлкяляринин Реэионал Ямякдашлыг Ассосиасийасынын (1985), Ислам Конфрансы Тяшкилатынын (ИКТ; 1974), ЦТТ-нин (1995), БВФ-нин (1972) цзвцдцр.
    Дювлят гурулушу
    Б. унитар дювлят, Бирлийя цзвдцр. Конститусийасы 4.11.1972 илдя гябул едилмишдир; щярби чеврилиш (1982) нятиъясиндя Конститусийанын фяалиййяти дайандырылмыш, щярби вязиййятин ляьвиндян (1986) сонра бярпа олунмушдур (1988, 1991 иллярдя дцзялишляр едилмишдир). Идаряетмя формасы парламент респ.-дыр. Дювлят башчысы парламентин 5 ил мцддятиня сечдийи президентдир (бир дяфя йенидян сечилмяк щцгугу иля); ясасян, тямсилчилик сялащиййятляриня маликдир. Президент хариъи сийасятин щяйата кечирилмясиня нязарят едир; парламенти чаьырмаг вя бурахмаг, фювгяладя вязиййят елан етмяк щцгугуна маликдир.
    Ганунвериъи щакимиййятин али органы тякпалаталы парламентдир. Парламентин 330 цзвц мажоритар систем ясасында тякмандатлы даирялярдян бирбаша сясвермя йолу иля 5 ил мцддятиня сечилир; депутатлар ялавя олараг 30 цзвц (гадынлары тямсил етмяк цчцн) сечирляр. 
    Иъраедиъи щакимиййяти президентин тяйин етдийи баш назир башда олмагла Назирляр шурасы щяйата кечирир. Диэяр назирляр баш назирин тягдиматы иля тяйин олунурлар.
    Юлкядя 100-дян артыг сийаси партийа фяалиййят эюстярир; реал гцввяйя Бангладеш Миллятчи партийасы вя Авами лиг маликдир.













    Тябият
    Релйеф. Б. яразисинин тягр. 9/10 щиссясини Бенгал дцзянлийи (Щинд-Ганг дцзянлийинин ш. щиссяси) вя Сундарбан сащилбойу дцзянлийи тутур; 1 м-дян 20 м-ядяк щцнд.-ляр цстцнлцк тяшкил едир. Ъ.-ш. вя ш.-дя тяпяляр вя алчаг (щцнд. 915 м-ядяк; юлкянин ян щцндцр нюгтяси) даьлар вар. Бу даьлар Бенгал кюрфязиндян енсиз сащилбойу дцзянликля айрылыр. Шм.-г.-дя релйеф ъ.-а доьру аз мейиллидир; тяпялярин щцнд. 300 м-я-дякдир. Б. яразисинин хейли щиссяси Ганг, Бращмапутра вя Мегщна чайларынын делтасындан ибарятдир. Сащил хятти эцълц парчаланмышдыр. Бурада чохлу сайда делта адалары (Даккщин-Шащбазпур, Ъянуби Щатийа, Сандвип вя с.) вар.
    Эеоложи гурулуш вя файдалы газынтылар. Б.-ин яразиси Ъянуби Асийада континент габыьынын чюкмяляр вилайяти дахилиндяки Бенгал щювзясиндян ибарятдир. Бенгал щювзяси гядим Щиндистан платформасынын ш. кянары цзяриня эялмишдир; шм.-да Еркян Кембри дюврцня гядярки кристаллик юзцлцнцн Шиллонг чыхынтысы иля щцдудланыр. Гядим Щиндистан платформасынын юзцлцнц Перм-Табашир вя Еосен йашлы чюкцнтц юртцйц тяшкил едир. Юзцл чюкцнтцлярини Щималай, щямчинин Мйанманын г., Щиндистанын ш. щиссясиндяки силсилялярдян сятщ сулары иля дашынан Олигосен-Дюрдцнъц дювр гырынты чюкцнтцляри юртцр. Бенгал щювзясинин ш.-ини Олигосен-Дюрдцнъц дювр моласслары иля долмуш Щиндистан-Бирма ороэенинин юн чюкяйи тутур. Чюкяйин интенсив дислокасийайа мяруз галмыш дахили ганадыны тяшкил едян Миосен чюкцнтцляри Читтагонг силсилясиндя йер сятщиня чыхыр. Юлкянин уъгар шм.-ш.-ини Еркян Неоэендян интишар тапмыш Щималайюнц моласс чюкяйи гапайыр. Файдалы газынтыларындан тябии йанар газ йатаглары Кайнозой чюкцнтцляри иля, кюмцр йатаглары ися Перм чюкцнтцляри иля ялагядардыр. Торф, дямир филизи (щематит), титан, ящянэдашы, каолин, одадавмлы эил йатаглары да вар.




    Иглими субекваториал муссондур. Гышы мцлайим, гуру вя эцняшлидир; йанварын орта темп-ру 12–25°Ъ-дир. Йайы исти вя йаьышлыдыр, орта темп-р апрелдя (ян исти ай) 33–36°Ъ-дир. Б. дцнйада ян чох йаьынтысы олан йерлярдян биридир. Иллик йаьынтынын мигдары 2000–3000 мм-дир, ъ.-г.-дян шм.-ш.-я доьру артыр; Читтагонг силсилясиндя 5080 мм-я чатыр. Йаьынтынын 80%-и ийул–октйабр айларында дцшцр. Йаьыш вя дашгынлар дюврцндя юлкя яразисинин хейли щиссяси су алтында галыр. Муссонларын дяйишдийи вахт Бенгал кюрфязиндян эялян фыртыналы вя тайфунлу сиклонлар бюйцк фялакятляря сябяб олур.
    Дахили сулар. Ясас чайлары Ганг, Бращмапутра (голлары: Тиста, Атрай) вя Мегщнадыр. Ъ.-ш.-дя бир сыра кичик чайлар (Карнапщули, Сангу, Матамущари вя с.) Бенгал кюрфязи щювзясиня аиддир. Бцтцн чайлар чохсулудур вя эямичилийя йарарлыдыр. Ян ири эюлц Щайлщаордур.
    Торпаглар, битки юртцйц вя щейванлар алями. Юлкя яразисинин бюйцк щиссясиндя галын аллцвиал торпаглар инкишаф етмишдир. Шм.-да вя ъ.-ш.-дя гырмызы-сары ферраллитли торпаглар йайылмышдыр. Делтанын сащилбойу щиссяси мангр биткили батаглыг торпагларындан ибарятдир. Б.-дя мядяни ландшафтлар цстцнлцк тяшкил едир. Ъ.-ш.-дя гаръан, манго, сал аьаъы вя щинд палыдындан ибарят тропик мешяляр галмышдыр; сащил бойунъа сундри аьаълы мангр мешяляри узаныр. Бамбук биткиси (10 нювя гядяр) эениш йайылмышдыр. Мешялярдя меймунлар, Бенгал пялянэи, бябир, Щиндистан фили, мараллар галмышдыр; сцрцнянлярдян иланлар (о ъцмлядян кобралар), кяртянкяляляр вар; Сундарбанын сащил суларында тимсащлар йашайыр. Гушлар (товузгушу, гырговул, тутугушу, Бенгал кяркяси вя с.) чохдур. Б.-дя 10 тябии ярази (цмуми сащ. 65,7 мин ща), о ъцмлядян делтадакы адаларда Сундарбан (Цмумдцнйа ирси сийащысына дахил едилмишдир) резерватынын бир щиссяси мангр мешяляри (бурада Бенгал пялянэинин юлкядяки ян ири популйасийасы горунур) иля юртцлмцш вя Бенгал кюрфязи сащили мцщафизя олунур.
    Ящали
    Ящалинин 98%-ини бенгаллар тяшкил едир. Диэярляри бищарлылар, урдудилли вя щинддилли груплар, Тибет-Бирма (чакмалар, мйанмалар, араканлылар, гаролар, манипуриляр, мрулар вя б.) вя Австроасийа (санталлар, кщасиляр вя б.) дилляриндя данышан халглардыр. Б. цчцн ящалинин тябии артымынын йцксяк темпи сяъиййявидир: доьум сявиййяси (1000 няфяря 30,0) юлцм (1000 няфяря 8,4) сявиййясиндян 3 дяфядян дя чохдур. Фертиллик эюстяриъисиня эюря 1 гадына 3,13 ушаг дцшцр. Ушаг юлцмцнцн сявиййяси йцксякдир (1000 няфяр дири доьулана 62,6). Ящалинин артымына дювлят нязаряти сийасяти иллик тябии артымын сявиййясини (1990-ъы иллярдя 2,5%; 2005 илдя 2,09%) азалтмышдыр. Хариъи миграсийаларын салдосу мянфидир (1000 няфяря 0,69 мигрант); мигрантлар, ясасян, Йахын Шярг (Сяудиййя Ярябистаны, Кцвейт, БЯЯ, Гатар) вя Ъянуб-Шярги Асийа юлкяляриня (ясасян, Малайзийайа) кючцрляр. 105 кишийя 100 гадын дцшцр. Ящалинин йаш структуру: 15 йашынадяк – 3

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
BABİNGER – BAXŞƏLİYEV
    BANQLADEŞ

    БАНГЛАДÉШ, Бангладеш Халг Республикасы (Гоно Проъатонтри Бангладеш).
    Цмуми мялумат
    Ъянуби Асийада дювлят. Г.-дя, шм.-да вя ш.-дя Щиндистанла, уъгар ъ.-ш.-дя Мйанма иля щямсярщяддир. Ъ.-да Бенгал кюрфязи иля ящатялянир. Сащ. 142,7 мин км2 (дахили акваторийаларла бирликдя тягр. 144 мин км2). Ящ. 142,8 млн. (2011). Пайтахты Дяккя ш.-дир. Рясми дил бенгал дили, пул ващиди такадыр. Инзибати ъящятдян 7 вил.-я бюлцнцр.
    Б. БМТ-нин (1974), Ъянуби Асийа Юлкяляринин Реэионал Ямякдашлыг Ассосиасийасынын (1985), Ислам Конфрансы Тяшкилатынын (ИКТ; 1974), ЦТТ-нин (1995), БВФ-нин (1972) цзвцдцр.
    Дювлят гурулушу
    Б. унитар дювлят, Бирлийя цзвдцр. Конститусийасы 4.11.1972 илдя гябул едилмишдир; щярби чеврилиш (1982) нятиъясиндя Конститусийанын фяалиййяти дайандырылмыш, щярби вязиййятин ляьвиндян (1986) сонра бярпа олунмушдур (1988, 1991 иллярдя дцзялишляр едилмишдир). Идаряетмя формасы парламент респ.-дыр. Дювлят башчысы парламентин 5 ил мцддятиня сечдийи президентдир (бир дяфя йенидян сечилмяк щцгугу иля); ясасян, тямсилчилик сялащиййятляриня маликдир. Президент хариъи сийасятин щяйата кечирилмясиня нязарят едир; парламенти чаьырмаг вя бурахмаг, фювгяладя вязиййят елан етмяк щцгугуна маликдир.
    Ганунвериъи щакимиййятин али органы тякпалаталы парламентдир. Парламентин 330 цзвц мажоритар систем ясасында тякмандатлы даирялярдян бирбаша сясвермя йолу иля 5 ил мцддятиня сечилир; депутатлар ялавя олараг 30 цзвц (гадынлары тямсил етмяк цчцн) сечирляр. 
    Иъраедиъи щакимиййяти президентин тяйин етдийи баш назир башда олмагла Назирляр шурасы щяйата кечирир. Диэяр назирляр баш назирин тягдиматы иля тяйин олунурлар.
    Юлкядя 100-дян артыг сийаси партийа фяалиййят эюстярир; реал гцввяйя Бангладеш Миллятчи партийасы вя Авами лиг маликдир.













    Тябият
    Релйеф. Б. яразисинин тягр. 9/10 щиссясини Бенгал дцзянлийи (Щинд-Ганг дцзянлийинин ш. щиссяси) вя Сундарбан сащилбойу дцзянлийи тутур; 1 м-дян 20 м-ядяк щцнд.-ляр цстцнлцк тяшкил едир. Ъ.-ш. вя ш.-дя тяпяляр вя алчаг (щцнд. 915 м-ядяк; юлкянин ян щцндцр нюгтяси) даьлар вар. Бу даьлар Бенгал кюрфязиндян енсиз сащилбойу дцзянликля айрылыр. Шм.-г.-дя релйеф ъ.-а доьру аз мейиллидир; тяпялярин щцнд. 300 м-я-дякдир. Б. яразисинин хейли щиссяси Ганг, Бращмапутра вя Мегщна чайларынын делтасындан ибарятдир. Сащил хятти эцълц парчаланмышдыр. Бурада чохлу сайда делта адалары (Даккщин-Шащбазпур, Ъянуби Щатийа, Сандвип вя с.) вар.
    Эеоложи гурулуш вя файдалы газынтылар. Б.-ин яразиси Ъянуби Асийада континент габыьынын чюкмяляр вилайяти дахилиндяки Бенгал щювзясиндян ибарятдир. Бенгал щювзяси гядим Щиндистан платформасынын ш. кянары цзяриня эялмишдир; шм.-да Еркян Кембри дюврцня гядярки кристаллик юзцлцнцн Шиллонг чыхынтысы иля щцдудланыр. Гядим Щиндистан платформасынын юзцлцнц Перм-Табашир вя Еосен йашлы чюкцнтц юртцйц тяшкил едир. Юзцл чюкцнтцлярини Щималай, щямчинин Мйанманын г., Щиндистанын ш. щиссясиндяки силсилялярдян сятщ сулары иля дашынан Олигосен-Дюрдцнъц дювр гырынты чюкцнтцляри юртцр. Бенгал щювзясинин ш.-ини Олигосен-Дюрдцнъц дювр моласслары иля долмуш Щиндистан-Бирма ороэенинин юн чюкяйи тутур. Чюкяйин интенсив дислокасийайа мяруз галмыш дахили ганадыны тяшкил едян Миосен чюкцнтцляри Читтагонг силсилясиндя йер сятщиня чыхыр. Юлкянин уъгар шм.-ш.-ини Еркян Неоэендян интишар тапмыш Щималайюнц моласс чюкяйи гапайыр. Файдалы газынтыларындан тябии йанар газ йатаглары Кайнозой чюкцнтцляри иля, кюмцр йатаглары ися Перм чюкцнтцляри иля ялагядардыр. Торф, дямир филизи (щематит), титан, ящянэдашы, каолин, одадавмлы эил йатаглары да вар.




    Иглими субекваториал муссондур. Гышы мцлайим, гуру вя эцняшлидир; йанварын орта темп-ру 12–25°Ъ-дир. Йайы исти вя йаьышлыдыр, орта темп-р апрелдя (ян исти ай) 33–36°Ъ-дир. Б. дцнйада ян чох йаьынтысы олан йерлярдян биридир. Иллик йаьынтынын мигдары 2000–3000 мм-дир, ъ.-г.-дян шм.-ш.-я доьру артыр; Читтагонг силсилясиндя 5080 мм-я чатыр. Йаьынтынын 80%-и ийул–октйабр айларында дцшцр. Йаьыш вя дашгынлар дюврцндя юлкя яразисинин хейли щиссяси су алтында галыр. Муссонларын дяйишдийи вахт Бенгал кюрфязиндян эялян фыртыналы вя тайфунлу сиклонлар бюйцк фялакятляря сябяб олур.
    Дахили сулар. Ясас чайлары Ганг, Бращмапутра (голлары: Тиста, Атрай) вя Мегщнадыр. Ъ.-ш.-дя бир сыра кичик чайлар (Карнапщули, Сангу, Матамущари вя с.) Бенгал кюрфязи щювзясиня аиддир. Бцтцн чайлар чохсулудур вя эямичилийя йарарлыдыр. Ян ири эюлц Щайлщаордур.
    Торпаглар, битки юртцйц вя щейванлар алями. Юлкя яразисинин бюйцк щиссясиндя галын аллцвиал торпаглар инкишаф етмишдир. Шм.-да вя ъ.-ш.-дя гырмызы-сары ферраллитли торпаглар йайылмышдыр. Делтанын сащилбойу щиссяси мангр биткили батаглыг торпагларындан ибарятдир. Б.-дя мядяни ландшафтлар цстцнлцк тяшкил едир. Ъ.-ш.-дя гаръан, манго, сал аьаъы вя щинд палыдындан ибарят тропик мешяляр галмышдыр; сащил бойунъа сундри аьаълы мангр мешяляри узаныр. Бамбук биткиси (10 нювя гядяр) эениш йайылмышдыр. Мешялярдя меймунлар, Бенгал пялянэи, бябир, Щиндистан фили, мараллар галмышдыр; сцрцнянлярдян иланлар (о ъцмлядян кобралар), кяртянкяляляр вар; Сундарбанын сащил суларында тимсащлар йашайыр. Гушлар (товузгушу, гырговул, тутугушу, Бенгал кяркяси вя с.) чохдур. Б.-дя 10 тябии ярази (цмуми сащ. 65,7 мин ща), о ъцмлядян делтадакы адаларда Сундарбан (Цмумдцнйа ирси сийащысына дахил едилмишдир) резерватынын бир щиссяси мангр мешяляри (бурада Бенгал пялянэинин юлкядяки ян ири популйасийасы горунур) иля юртцлмцш вя Бенгал кюрфязи сащили мцщафизя олунур.
    Ящали
    Ящалинин 98%-ини бенгаллар тяшкил едир. Диэярляри бищарлылар, урдудилли вя щинддилли груплар, Тибет-Бирма (чакмалар, мйанмалар, араканлылар, гаролар, манипуриляр, мрулар вя б.) вя Австроасийа (санталлар, кщасиляр вя б.) дилляриндя данышан халглардыр. Б. цчцн ящалинин тябии артымынын йцксяк темпи сяъиййявидир: доьум сявиййяси (1000 няфяря 30,0) юлцм (1000 няфяря 8,4) сявиййясиндян 3 дяфядян дя чохдур. Фертиллик эюстяриъисиня эюря 1 гадына 3,13 ушаг дцшцр. Ушаг юлцмцнцн сявиййяси йцксякдир (1000 няфяр дири доьулана 62,6). Ящалинин артымына дювлят нязаряти сийасяти иллик тябии артымын сявиййясини (1990-ъы иллярдя 2,5%; 2005 илдя 2,09%) азалтмышдыр. Хариъи миграсийаларын салдосу мянфидир (1000 няфяря 0,69 мигрант); мигрантлар, ясасян, Йахын Шярг (Сяудиййя Ярябистаны, Кцвейт, БЯЯ, Гатар) вя Ъянуб-Шярги Асийа юлкяляриня (ясасян, Малайзийайа) кючцрляр. 105 кишийя 100 гадын дцшцр. Ящалинин йаш структуру: 15 йашынадяк – 3

    BANQLADEŞ

    БАНГЛАДÉШ, Бангладеш Халг Республикасы (Гоно Проъатонтри Бангладеш).
    Цмуми мялумат
    Ъянуби Асийада дювлят. Г.-дя, шм.-да вя ш.-дя Щиндистанла, уъгар ъ.-ш.-дя Мйанма иля щямсярщяддир. Ъ.-да Бенгал кюрфязи иля ящатялянир. Сащ. 142,7 мин км2 (дахили акваторийаларла бирликдя тягр. 144 мин км2). Ящ. 142,8 млн. (2011). Пайтахты Дяккя ш.-дир. Рясми дил бенгал дили, пул ващиди такадыр. Инзибати ъящятдян 7 вил.-я бюлцнцр.
    Б. БМТ-нин (1974), Ъянуби Асийа Юлкяляринин Реэионал Ямякдашлыг Ассосиасийасынын (1985), Ислам Конфрансы Тяшкилатынын (ИКТ; 1974), ЦТТ-нин (1995), БВФ-нин (1972) цзвцдцр.
    Дювлят гурулушу
    Б. унитар дювлят, Бирлийя цзвдцр. Конститусийасы 4.11.1972 илдя гябул едилмишдир; щярби чеврилиш (1982) нятиъясиндя Конститусийанын фяалиййяти дайандырылмыш, щярби вязиййятин ляьвиндян (1986) сонра бярпа олунмушдур (1988, 1991 иллярдя дцзялишляр едилмишдир). Идаряетмя формасы парламент респ.-дыр. Дювлят башчысы парламентин 5 ил мцддятиня сечдийи президентдир (бир дяфя йенидян сечилмяк щцгугу иля); ясасян, тямсилчилик сялащиййятляриня маликдир. Президент хариъи сийасятин щяйата кечирилмясиня нязарят едир; парламенти чаьырмаг вя бурахмаг, фювгяладя вязиййят елан етмяк щцгугуна маликдир.
    Ганунвериъи щакимиййятин али органы тякпалаталы парламентдир. Парламентин 330 цзвц мажоритар систем ясасында тякмандатлы даирялярдян бирбаша сясвермя йолу иля 5 ил мцддятиня сечилир; депутатлар ялавя олараг 30 цзвц (гадынлары тямсил етмяк цчцн) сечирляр. 
    Иъраедиъи щакимиййяти президентин тяйин етдийи баш назир башда олмагла Назирляр шурасы щяйата кечирир. Диэяр назирляр баш назирин тягдиматы иля тяйин олунурлар.
    Юлкядя 100-дян артыг сийаси партийа фяалиййят эюстярир; реал гцввяйя Бангладеш Миллятчи партийасы вя Авами лиг маликдир.













    Тябият
    Релйеф. Б. яразисинин тягр. 9/10 щиссясини Бенгал дцзянлийи (Щинд-Ганг дцзянлийинин ш. щиссяси) вя Сундарбан сащилбойу дцзянлийи тутур; 1 м-дян 20 м-ядяк щцнд.-ляр цстцнлцк тяшкил едир. Ъ.-ш. вя ш.-дя тяпяляр вя алчаг (щцнд. 915 м-ядяк; юлкянин ян щцндцр нюгтяси) даьлар вар. Бу даьлар Бенгал кюрфязиндян енсиз сащилбойу дцзянликля айрылыр. Шм.-г.-дя релйеф ъ.-а доьру аз мейиллидир; тяпялярин щцнд. 300 м-я-дякдир. Б. яразисинин хейли щиссяси Ганг, Бращмапутра вя Мегщна чайларынын делтасындан ибарятдир. Сащил хятти эцълц парчаланмышдыр. Бурада чохлу сайда делта адалары (Даккщин-Шащбазпур, Ъянуби Щатийа, Сандвип вя с.) вар.
    Эеоложи гурулуш вя файдалы газынтылар. Б.-ин яразиси Ъянуби Асийада континент габыьынын чюкмяляр вилайяти дахилиндяки Бенгал щювзясиндян ибарятдир. Бенгал щювзяси гядим Щиндистан платформасынын ш. кянары цзяриня эялмишдир; шм.-да Еркян Кембри дюврцня гядярки кристаллик юзцлцнцн Шиллонг чыхынтысы иля щцдудланыр. Гядим Щиндистан платформасынын юзцлцнц Перм-Табашир вя Еосен йашлы чюкцнтц юртцйц тяшкил едир. Юзцл чюкцнтцлярини Щималай, щямчинин Мйанманын г., Щиндистанын ш. щиссясиндяки силсилялярдян сятщ сулары иля дашынан Олигосен-Дюрдцнъц дювр гырынты чюкцнтцляри юртцр. Бенгал щювзясинин ш.-ини Олигосен-Дюрдцнъц дювр моласслары иля долмуш Щиндистан-Бирма ороэенинин юн чюкяйи тутур. Чюкяйин интенсив дислокасийайа мяруз галмыш дахили ганадыны тяшкил едян Миосен чюкцнтцляри Читтагонг силсилясиндя йер сятщиня чыхыр. Юлкянин уъгар шм.-ш.-ини Еркян Неоэендян интишар тапмыш Щималайюнц моласс чюкяйи гапайыр. Файдалы газынтыларындан тябии йанар газ йатаглары Кайнозой чюкцнтцляри иля, кюмцр йатаглары ися Перм чюкцнтцляри иля ялагядардыр. Торф, дямир филизи (щематит), титан, ящянэдашы, каолин, одадавмлы эил йатаглары да вар.




    Иглими субекваториал муссондур. Гышы мцлайим, гуру вя эцняшлидир; йанварын орта темп-ру 12–25°Ъ-дир. Йайы исти вя йаьышлыдыр, орта темп-р апрелдя (ян исти ай) 33–36°Ъ-дир. Б. дцнйада ян чох йаьынтысы олан йерлярдян биридир. Иллик йаьынтынын мигдары 2000–3000 мм-дир, ъ.-г.-дян шм.-ш.-я доьру артыр; Читтагонг силсилясиндя 5080 мм-я чатыр. Йаьынтынын 80%-и ийул–октйабр айларында дцшцр. Йаьыш вя дашгынлар дюврцндя юлкя яразисинин хейли щиссяси су алтында галыр. Муссонларын дяйишдийи вахт Бенгал кюрфязиндян эялян фыртыналы вя тайфунлу сиклонлар бюйцк фялакятляря сябяб олур.
    Дахили сулар. Ясас чайлары Ганг, Бращмапутра (голлары: Тиста, Атрай) вя Мегщнадыр. Ъ.-ш.-дя бир сыра кичик чайлар (Карнапщули, Сангу, Матамущари вя с.) Бенгал кюрфязи щювзясиня аиддир. Бцтцн чайлар чохсулудур вя эямичилийя йарарлыдыр. Ян ири эюлц Щайлщаордур.
    Торпаглар, битки юртцйц вя щейванлар алями. Юлкя яразисинин бюйцк щиссясиндя галын аллцвиал торпаглар инкишаф етмишдир. Шм.-да вя ъ.-ш.-дя гырмызы-сары ферраллитли торпаглар йайылмышдыр. Делтанын сащилбойу щиссяси мангр биткили батаглыг торпагларындан ибарятдир. Б.-дя мядяни ландшафтлар цстцнлцк тяшкил едир. Ъ.-ш.-дя гаръан, манго, сал аьаъы вя щинд палыдындан ибарят тропик мешяляр галмышдыр; сащил бойунъа сундри аьаълы мангр мешяляри узаныр. Бамбук биткиси (10 нювя гядяр) эениш йайылмышдыр. Мешялярдя меймунлар, Бенгал пялянэи, бябир, Щиндистан фили, мараллар галмышдыр; сцрцнянлярдян иланлар (о ъцмлядян кобралар), кяртянкяляляр вар; Сундарбанын сащил суларында тимсащлар йашайыр. Гушлар (товузгушу, гырговул, тутугушу, Бенгал кяркяси вя с.) чохдур. Б.-дя 10 тябии ярази (цмуми сащ. 65,7 мин ща), о ъцмлядян делтадакы адаларда Сундарбан (Цмумдцнйа ирси сийащысына дахил едилмишдир) резерватынын бир щиссяси мангр мешяляри (бурада Бенгал пялянэинин юлкядяки ян ири популйасийасы горунур) иля юртцлмцш вя Бенгал кюрфязи сащили мцщафизя олунур.
    Ящали
    Ящалинин 98%-ини бенгаллар тяшкил едир. Диэярляри бищарлылар, урдудилли вя щинддилли груплар, Тибет-Бирма (чакмалар, мйанмалар, араканлылар, гаролар, манипуриляр, мрулар вя б.) вя Австроасийа (санталлар, кщасиляр вя б.) дилляриндя данышан халглардыр. Б. цчцн ящалинин тябии артымынын йцксяк темпи сяъиййявидир: доьум сявиййяси (1000 няфяря 30,0) юлцм (1000 няфяря 8,4) сявиййясиндян 3 дяфядян дя чохдур. Фертиллик эюстяриъисиня эюря 1 гадына 3,13 ушаг дцшцр. Ушаг юлцмцнцн сявиййяси йцксякдир (1000 няфяр дири доьулана 62,6). Ящалинин артымына дювлят нязаряти сийасяти иллик тябии артымын сявиййясини (1990-ъы иллярдя 2,5%; 2005 илдя 2,09%) азалтмышдыр. Хариъи миграсийаларын салдосу мянфидир (1000 няфяря 0,69 мигрант); мигрантлар, ясасян, Йахын Шярг (Сяудиййя Ярябистаны, Кцвейт, БЯЯ, Гатар) вя Ъянуб-Шярги Асийа юлкяляриня (ясасян, Малайзийайа) кючцрляр. 105 кишийя 100 гадын дцшцр. Ящалинин йаш структуру: 15 йашынадяк – 3