Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
II CİLD (ARGENTİT - AŞURBƏYOV)
    ATEİZM

    АТЕИЗМ (йун. άθεος – аллащсыз) – Аллащын варлыьыны, щямчинин фювгялтябии дцнйанын (рущларын, мяляклярин вя с.) мювъудлуьуну   инкар   едян   дцнйаэюрцшц;   цмумиликдя динин инкары. Авропа мядяниййятиндя А. шяхси Аллащын мювъудлуьунун (бах Теизм) инкары кими баша дцшцлцр.

    А.-ин тарихи формаларынын мцхтялифлийи онун тяснифатыны чятинляшдирир. Ян цмуми тяснифата эюря, А. ашаьыдакы нювляря бюлцнцр: феноменоложи вя сосиоложи ясасларына эюря – фярди-шяхси А. вя коллектив А.; нязяри вя йа практики сащяйя мянсублуьуна эюря нязяри (ясасян, фялсяфи) А. вя практики А. Практики А.-дя Аллащын инкары бир инсанын, йахуд инсан групунун фяалиййятиндя, щямчинин дювлятин ганунвериъи системиндя  вя щцгуги  тяърцбясиндя яксини тапан дювлят А.-индя ифадя олунур.

    Гядим Йунаныстанда А. култ вя мистерийаларын, еляъя дя аллащларын антропоморфизминин инкары иля баьлы мейдана эялмишдир. Илкин олараг “аллащдан мящрум” мянасыны верян “аллащсыз” (άθεος) термининя илк дяфя Пиндарын “Пифийа одалары”нда, Есхилин “Евменидляр”индя вя Софоклун “Електра”сында раст эялинир. Сисерон “Аллащларын тябияти щаггында” китабында Мелослу шаир Диагору, Киреналы философ Феодору вя софист философ Протогору (онун аллащлар щаггында ясяри йандырылмышдыр) атеистляря аид едир. Секст Емпирик “Алимляр ялейщиня” китабында софист Продики вя Критини атеист адландырыр. Гядим йунан дилиндя “динсиз” (άσεβής) сюзцнцн щамылыгла гябул олунмуш дювлят аллащларыны танымайан, мцгяддяс йерляря щюрмятсизлик едян атеист кими шярщи бир чох ъящятляри иля аллащсызлыьын Библийадакы шярщиня йахындыр. Платон “Ганунлар” трактатынын 10-ъу китабында сярт ъязайа лайиг олан дини ъинайятляри садалайыр: “аллащларын инкары”, “аллащларын  ямялляринин инкары”, “ганунла нязярдя  тутулмайан аллаща ибадят”. Гядим  йунанларын  А.-и неъя баша дцшмяляриня  нцмуня  кими, Афина мящкямясинин Сократы “башга аллащлары дахил етдийиня” эюря юлцмя мящкум етмясини, “аллащсызлыг”да эцнащландырылан  Анаксагорун  сцрэцн   едилмясини вя с. эюстярмяк  олар.  Чармыха  чякилмиш вя сонрадан дирилмиш Иса Мясищя инанан, император  култуну  вя она  аллащ кими ибадяти рядд едян христианлар 1–3 ясрлярдя Ромада тягибляря мяруз галырдылар.

    Орта ясрлярин дини вя фялсяфи фикри цчцн А. сяъиййяви дейилди. Христиан илащиййатшцнаслыьы иля фялсяфянин сых баьлылыьы о дюврдя аллащын мювъудлуьуну нязяри ъящятдян шцбщя алтына алмаьы беля мцмкцнсцз едирди. Бцтцн тарихи бойу христианлыьы мцшайият едян бидятчи тялимляр атеист тялимляр, онларын ардыъыллары ися атеистляр (аллащсызлар) адландырылсалар да, яслиндя беля дейилдиляр.

    Интибащ дюврц юзцнцн антропосентризми, щямчинин чохаллащлы антик мядяниййят дяйярлярини вя наилиййятлярини ещтива едян йени  мядяниййят  мяканыны  йаратмаг ъящдляри иля Авропада А.-ин йайылмасы цчцн шяраит йаратса да, мащиййяти етибариля дини епоха олараг галырды. Интибащ дюврцнцн мцхтялиф фялсяфи тялимляри арасында  А.-я  ян  йахын  оланы   пантеизмдир. П. Помпонатси, Ъ.  Бруно,  Т.  Кампанелла, Ъ. Ванини (1585–1619) бу фялсяфи дцнйаэюрцшцнцн нцмайяндяляри идиляр.

    Расионализм вя инсан зякасынын мцтлягляшдирилмяси идейаларынын нцфуз етдийи, тябият ганунларынын елми (емпирик) дяркиня йюнялдилмиш 17–18 ясрляр Авропа фялсяфясиндя А.-я ян йахын пантеизм, деизм вя материализм олмушдур. Пантеизм янянялярини 17 ясрдя Б. Спиноза давам етдирмишдир. Ъ. Толанд вя А. Коллинз (1676–1729) инэилис деизминин ясас нцмайяндяляри иди. Деизм юзцнцн сонракы инкишафыны 18 ясрдя Волтерин, Д. Йумун, Ж.Ж. Руссонун фялсяфи ясярляриндя тапмышдыр. 18 яср Бюйцк Франсыз ингилабынын идеолоэийасы олан “христиансызлашдырылмыш” “Зяка дини”нин формалашмасында деизм вя франсыз материализми хцсуси рол ойнамышдыр. Ж.О. Ламетринин, Д. Дидронун, К.А. Щелветсинин механистик (бах Механисизм) вя натуралист (бах Натурализм) тялимляри А.-я аид едиля биляр, лакин бу дцнйаэюрцшц П.А. Щолбахын ясярляриндя даща дольун тягдим олунур.

    19–20 ясрлярдя позитивизм, антроположи фялсяфя, анархизм, материализм, нищилизм вя щяйат фялсяфяси кими ъяряйанларын инкишафы иля ялагядар, нязяри А. эениш йайылыр. А. Шопенщауер, Л. Фейербах, П.Ж. Прудон, К. Маркс, Ф. Нитсше бу фялсяфи ъяряйанларын ясас нцмайяндяляри олмушлар. Екзистенсиализмин (Ж.П. Сартр, А. Камйу) вя аналитик психолоэийанын (З. Фрейд, Т. Райк, Е. Фромм) айры-айры нцмайяндяляри атеист фикирляри бюлцшцрдцляр. Философ-неопозитивист Б. Рассел юзцнц агностик  щесаб  едирди.

    Русийада нязяри А. йалныз 19 ясрдя йайылмаьа башламышдыр; атеист тялимлярин яксяриййяти юз башланьыъыны 18--19 ясрлярин Авропа фялсяфясиндян эютцрцр. Позитивизм (Н.К. Михайловски), анархизм вя нищилизм (М.А. Бакунин, Н.А. Добролйубов, С.Э. Нечайев), еляъя дя сосиализмин мцхтялиф ъяряйанлары (Н.Г. Чернышевски, Э.В. Плеханов, В.И. Ленин) Русийада нязяри А.-ин йайылмасында ясас мярщялялярдир.

    Дювлят А.-и дювлят сийасяти сявиййясиня йцксялдилмиш идеолоэийадыр; ганунвериъилик, йахуд щцгуги-норматив актлар васитясиля диндарларын вятяндаш вя сийаси щцгугларыны мящдудлашдырмаьы, дин вя диндарларла мцбаризя цчцн дювлят, сийаси вя иътимаи институтлардан истифадяни, дини ядябиййат цзяриндя сензуранын тятбигини, вятяндашларын А. рущунда тярбийясини нязярдя  тутур.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
ARGENTİT – AŞURBƏYOV
    ATEİZM

    АТЕИЗМ (йун. άθεος – аллащсыз) – Аллащын варлыьыны, щямчинин фювгялтябии дцнйанын (рущларын, мяляклярин вя с.) мювъудлуьуну   инкар   едян   дцнйаэюрцшц;   цмумиликдя динин инкары. Авропа мядяниййятиндя А. шяхси Аллащын мювъудлуьунун (бах Теизм) инкары кими баша дцшцлцр.

    А.-ин тарихи формаларынын мцхтялифлийи онун тяснифатыны чятинляшдирир. Ян цмуми тяснифата эюря, А. ашаьыдакы нювляря бюлцнцр: феноменоложи вя сосиоложи ясасларына эюря – фярди-шяхси А. вя коллектив А.; нязяри вя йа практики сащяйя мянсублуьуна эюря нязяри (ясасян, фялсяфи) А. вя практики А. Практики А.-дя Аллащын инкары бир инсанын, йахуд инсан групунун фяалиййятиндя, щямчинин дювлятин ганунвериъи системиндя  вя щцгуги  тяърцбясиндя яксини тапан дювлят А.-индя ифадя олунур.

    Гядим Йунаныстанда А. култ вя мистерийаларын, еляъя дя аллащларын антропоморфизминин инкары иля баьлы мейдана эялмишдир. Илкин олараг “аллащдан мящрум” мянасыны верян “аллащсыз” (άθεος) термининя илк дяфя Пиндарын “Пифийа одалары”нда, Есхилин “Евменидляр”индя вя Софоклун “Електра”сында раст эялинир. Сисерон “Аллащларын тябияти щаггында” китабында Мелослу шаир Диагору, Киреналы философ Феодору вя софист философ Протогору (онун аллащлар щаггында ясяри йандырылмышдыр) атеистляря аид едир. Секст Емпирик “Алимляр ялейщиня” китабында софист Продики вя Критини атеист адландырыр. Гядим йунан дилиндя “динсиз” (άσεβής) сюзцнцн щамылыгла гябул олунмуш дювлят аллащларыны танымайан, мцгяддяс йерляря щюрмятсизлик едян атеист кими шярщи бир чох ъящятляри иля аллащсызлыьын Библийадакы шярщиня йахындыр. Платон “Ганунлар” трактатынын 10-ъу китабында сярт ъязайа лайиг олан дини ъинайятляри садалайыр: “аллащларын инкары”, “аллащларын  ямялляринин инкары”, “ганунла нязярдя  тутулмайан аллаща ибадят”. Гядим  йунанларын  А.-и неъя баша дцшмяляриня  нцмуня  кими, Афина мящкямясинин Сократы “башга аллащлары дахил етдийиня” эюря юлцмя мящкум етмясини, “аллащсызлыг”да эцнащландырылан  Анаксагорун  сцрэцн   едилмясини вя с. эюстярмяк  олар.  Чармыха  чякилмиш вя сонрадан дирилмиш Иса Мясищя инанан, император  култуну  вя она  аллащ кими ибадяти рядд едян христианлар 1–3 ясрлярдя Ромада тягибляря мяруз галырдылар.

    Орта ясрлярин дини вя фялсяфи фикри цчцн А. сяъиййяви дейилди. Христиан илащиййатшцнаслыьы иля фялсяфянин сых баьлылыьы о дюврдя аллащын мювъудлуьуну нязяри ъящятдян шцбщя алтына алмаьы беля мцмкцнсцз едирди. Бцтцн тарихи бойу христианлыьы мцшайият едян бидятчи тялимляр атеист тялимляр, онларын ардыъыллары ися атеистляр (аллащсызлар) адландырылсалар да, яслиндя беля дейилдиляр.

    Интибащ дюврц юзцнцн антропосентризми, щямчинин чохаллащлы антик мядяниййят дяйярлярини вя наилиййятлярини ещтива едян йени  мядяниййят  мяканыны  йаратмаг ъящдляри иля Авропада А.-ин йайылмасы цчцн шяраит йаратса да, мащиййяти етибариля дини епоха олараг галырды. Интибащ дюврцнцн мцхтялиф фялсяфи тялимляри арасында  А.-я  ян  йахын  оланы   пантеизмдир. П. Помпонатси, Ъ.  Бруно,  Т.  Кампанелла, Ъ. Ванини (1585–1619) бу фялсяфи дцнйаэюрцшцнцн нцмайяндяляри идиляр.

    Расионализм вя инсан зякасынын мцтлягляшдирилмяси идейаларынын нцфуз етдийи, тябият ганунларынын елми (емпирик) дяркиня йюнялдилмиш 17–18 ясрляр Авропа фялсяфясиндя А.-я ян йахын пантеизм, деизм вя материализм олмушдур. Пантеизм янянялярини 17 ясрдя Б. Спиноза давам етдирмишдир. Ъ. Толанд вя А. Коллинз (1676–1729) инэилис деизминин ясас нцмайяндяляри иди. Деизм юзцнцн сонракы инкишафыны 18 ясрдя Волтерин, Д. Йумун, Ж.Ж. Руссонун фялсяфи ясярляриндя тапмышдыр. 18 яср Бюйцк Франсыз ингилабынын идеолоэийасы олан “христиансызлашдырылмыш” “Зяка дини”нин формалашмасында деизм вя франсыз материализми хцсуси рол ойнамышдыр. Ж.О. Ламетринин, Д. Дидронун, К.А. Щелветсинин механистик (бах Механисизм) вя натуралист (бах Натурализм) тялимляри А.-я аид едиля биляр, лакин бу дцнйаэюрцшц П.А. Щолбахын ясярляриндя даща дольун тягдим олунур.

    19–20 ясрлярдя позитивизм, антроположи фялсяфя, анархизм, материализм, нищилизм вя щяйат фялсяфяси кими ъяряйанларын инкишафы иля ялагядар, нязяри А. эениш йайылыр. А. Шопенщауер, Л. Фейербах, П.Ж. Прудон, К. Маркс, Ф. Нитсше бу фялсяфи ъяряйанларын ясас нцмайяндяляри олмушлар. Екзистенсиализмин (Ж.П. Сартр, А. Камйу) вя аналитик психолоэийанын (З. Фрейд, Т. Райк, Е. Фромм) айры-айры нцмайяндяляри атеист фикирляри бюлцшцрдцляр. Философ-неопозитивист Б. Рассел юзцнц агностик  щесаб  едирди.

    Русийада нязяри А. йалныз 19 ясрдя йайылмаьа башламышдыр; атеист тялимлярин яксяриййяти юз башланьыъыны 18--19 ясрлярин Авропа фялсяфясиндян эютцрцр. Позитивизм (Н.К. Михайловски), анархизм вя нищилизм (М.А. Бакунин, Н.А. Добролйубов, С.Э. Нечайев), еляъя дя сосиализмин мцхтялиф ъяряйанлары (Н.Г. Чернышевски, Э.В. Плеханов, В.И. Ленин) Русийада нязяри А.-ин йайылмасында ясас мярщялялярдир.

    Дювлят А.-и дювлят сийасяти сявиййясиня йцксялдилмиш идеолоэийадыр; ганунвериъилик, йахуд щцгуги-норматив актлар васитясиля диндарларын вятяндаш вя сийаси щцгугларыны мящдудлашдырмаьы, дин вя диндарларла мцбаризя цчцн дювлят, сийаси вя иътимаи институтлардан истифадяни, дини ядябиййат цзяриндя сензуранын тятбигини, вятяндашларын А. рущунда тярбийясини нязярдя  тутур.

    ATEİZM

    АТЕИЗМ (йун. άθεος – аллащсыз) – Аллащын варлыьыны, щямчинин фювгялтябии дцнйанын (рущларын, мяляклярин вя с.) мювъудлуьуну   инкар   едян   дцнйаэюрцшц;   цмумиликдя динин инкары. Авропа мядяниййятиндя А. шяхси Аллащын мювъудлуьунун (бах Теизм) инкары кими баша дцшцлцр.

    А.-ин тарихи формаларынын мцхтялифлийи онун тяснифатыны чятинляшдирир. Ян цмуми тяснифата эюря, А. ашаьыдакы нювляря бюлцнцр: феноменоложи вя сосиоложи ясасларына эюря – фярди-шяхси А. вя коллектив А.; нязяри вя йа практики сащяйя мянсублуьуна эюря нязяри (ясасян, фялсяфи) А. вя практики А. Практики А.-дя Аллащын инкары бир инсанын, йахуд инсан групунун фяалиййятиндя, щямчинин дювлятин ганунвериъи системиндя  вя щцгуги  тяърцбясиндя яксини тапан дювлят А.-индя ифадя олунур.

    Гядим Йунаныстанда А. култ вя мистерийаларын, еляъя дя аллащларын антропоморфизминин инкары иля баьлы мейдана эялмишдир. Илкин олараг “аллащдан мящрум” мянасыны верян “аллащсыз” (άθεος) термининя илк дяфя Пиндарын “Пифийа одалары”нда, Есхилин “Евменидляр”индя вя Софоклун “Електра”сында раст эялинир. Сисерон “Аллащларын тябияти щаггында” китабында Мелослу шаир Диагору, Киреналы философ Феодору вя софист философ Протогору (онун аллащлар щаггында ясяри йандырылмышдыр) атеистляря аид едир. Секст Емпирик “Алимляр ялейщиня” китабында софист Продики вя Критини атеист адландырыр. Гядим йунан дилиндя “динсиз” (άσεβής) сюзцнцн щамылыгла гябул олунмуш дювлят аллащларыны танымайан, мцгяддяс йерляря щюрмятсизлик едян атеист кими шярщи бир чох ъящятляри иля аллащсызлыьын Библийадакы шярщиня йахындыр. Платон “Ганунлар” трактатынын 10-ъу китабында сярт ъязайа лайиг олан дини ъинайятляри садалайыр: “аллащларын инкары”, “аллащларын  ямялляринин инкары”, “ганунла нязярдя  тутулмайан аллаща ибадят”. Гядим  йунанларын  А.-и неъя баша дцшмяляриня  нцмуня  кими, Афина мящкямясинин Сократы “башга аллащлары дахил етдийиня” эюря юлцмя мящкум етмясини, “аллащсызлыг”да эцнащландырылан  Анаксагорун  сцрэцн   едилмясини вя с. эюстярмяк  олар.  Чармыха  чякилмиш вя сонрадан дирилмиш Иса Мясищя инанан, император  култуну  вя она  аллащ кими ибадяти рядд едян христианлар 1–3 ясрлярдя Ромада тягибляря мяруз галырдылар.

    Орта ясрлярин дини вя фялсяфи фикри цчцн А. сяъиййяви дейилди. Христиан илащиййатшцнаслыьы иля фялсяфянин сых баьлылыьы о дюврдя аллащын мювъудлуьуну нязяри ъящятдян шцбщя алтына алмаьы беля мцмкцнсцз едирди. Бцтцн тарихи бойу христианлыьы мцшайият едян бидятчи тялимляр атеист тялимляр, онларын ардыъыллары ися атеистляр (аллащсызлар) адландырылсалар да, яслиндя беля дейилдиляр.

    Интибащ дюврц юзцнцн антропосентризми, щямчинин чохаллащлы антик мядяниййят дяйярлярини вя наилиййятлярини ещтива едян йени  мядяниййят  мяканыны  йаратмаг ъящдляри иля Авропада А.-ин йайылмасы цчцн шяраит йаратса да, мащиййяти етибариля дини епоха олараг галырды. Интибащ дюврцнцн мцхтялиф фялсяфи тялимляри арасында  А.-я  ян  йахын  оланы   пантеизмдир. П. Помпонатси, Ъ.  Бруно,  Т.  Кампанелла, Ъ. Ванини (1585–1619) бу фялсяфи дцнйаэюрцшцнцн нцмайяндяляри идиляр.

    Расионализм вя инсан зякасынын мцтлягляшдирилмяси идейаларынын нцфуз етдийи, тябият ганунларынын елми (емпирик) дяркиня йюнялдилмиш 17–18 ясрляр Авропа фялсяфясиндя А.-я ян йахын пантеизм, деизм вя материализм олмушдур. Пантеизм янянялярини 17 ясрдя Б. Спиноза давам етдирмишдир. Ъ. Толанд вя А. Коллинз (1676–1729) инэилис деизминин ясас нцмайяндяляри иди. Деизм юзцнцн сонракы инкишафыны 18 ясрдя Волтерин, Д. Йумун, Ж.Ж. Руссонун фялсяфи ясярляриндя тапмышдыр. 18 яср Бюйцк Франсыз ингилабынын идеолоэийасы олан “христиансызлашдырылмыш” “Зяка дини”нин формалашмасында деизм вя франсыз материализми хцсуси рол ойнамышдыр. Ж.О. Ламетринин, Д. Дидронун, К.А. Щелветсинин механистик (бах Механисизм) вя натуралист (бах Натурализм) тялимляри А.-я аид едиля биляр, лакин бу дцнйаэюрцшц П.А. Щолбахын ясярляриндя даща дольун тягдим олунур.

    19–20 ясрлярдя позитивизм, антроположи фялсяфя, анархизм, материализм, нищилизм вя щяйат фялсяфяси кими ъяряйанларын инкишафы иля ялагядар, нязяри А. эениш йайылыр. А. Шопенщауер, Л. Фейербах, П.Ж. Прудон, К. Маркс, Ф. Нитсше бу фялсяфи ъяряйанларын ясас нцмайяндяляри олмушлар. Екзистенсиализмин (Ж.П. Сартр, А. Камйу) вя аналитик психолоэийанын (З. Фрейд, Т. Райк, Е. Фромм) айры-айры нцмайяндяляри атеист фикирляри бюлцшцрдцляр. Философ-неопозитивист Б. Рассел юзцнц агностик  щесаб  едирди.

    Русийада нязяри А. йалныз 19 ясрдя йайылмаьа башламышдыр; атеист тялимлярин яксяриййяти юз башланьыъыны 18--19 ясрлярин Авропа фялсяфясиндян эютцрцр. Позитивизм (Н.К. Михайловски), анархизм вя нищилизм (М.А. Бакунин, Н.А. Добролйубов, С.Э. Нечайев), еляъя дя сосиализмин мцхтялиф ъяряйанлары (Н.Г. Чернышевски, Э.В. Плеханов, В.И. Ленин) Русийада нязяри А.-ин йайылмасында ясас мярщялялярдир.

    Дювлят А.-и дювлят сийасяти сявиййясиня йцксялдилмиш идеолоэийадыр; ганунвериъилик, йахуд щцгуги-норматив актлар васитясиля диндарларын вятяндаш вя сийаси щцгугларыны мящдудлашдырмаьы, дин вя диндарларла мцбаризя цчцн дювлят, сийаси вя иътимаи институтлардан истифадяни, дини ядябиййат цзяриндя сензуранын тятбигини, вятяндашларын А. рущунда тярбийясини нязярдя  тутур.