Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
II CİLD (ARGENTİT - AŞURBƏYOV)
    ATLAS

    ÁТЛАС (йун. Ατλας), Атлас даь лары – Шимали Африкада Мяракеш, Ялъязаир вя Тунис яразиляриндя даь системи. Атлантика  океанындан  башлайараг  г.-дян ш.-я  Аралыг  дянизи  сащили  бойунъа 2000 км мясафядя (Ят-Тиб бурнунадяк) узаныр. А. ландшафт нюв мцхтялифлийиня, тропик вя субтропик гуршагларын говушмасындакы мювгейиня эюря Африкада хцсуси физики-ъоьрафи вилайят кими айрылыр.

    Релйеф. А. енлик бойу сыраланмыш бир нечя силсилядян (Яр-Риф, Телл-Атлас, Йцксяк Атлас, Орта Атлас, Бюйцк Сящра Атласы, Тунис Атласы вя с.) вя дахили платолардан (Йцксяк платолар, Мяракеш Месетасы) ибарятдир. Орта щцнд.  2000–2500  м, ян йцксяк зирвяси Тубкал д.-дыр (4165 м, Йцксяк Атласда). Релйефи йцксяк даьлыгларда (Йцксяк Атлас, Яр-Риф, Телл-Атлас) сылдырым вя дярин (500 м-дян чох) парчаланмасы иля сяъиййялянир; орта даьлыгларда (Бюйцк Сящра Атласы вя Тунис Атласы) сятщ парчаланмасы нисбятян зяифдир. А.-ын г.-индя йцксяк массивлярдя алп релйеф формасы цстцнлцк тяшкил едир. Йцксяк Атласын йамаъларында гядим бузлашманын изляриня (пикляр, карлар, трог дяряляри) раст эялинир, морен шлейфляри 2100 м-ядяк енир. Йцксяк платоларда, Бюйцк Сящра Атласы вя Тунис Атласында денудасийа вя аккумулйасийа дцзянликляри, галыг даьлар, тава платолар инкишаф етмишдир. Йцксяк Атласда, Орта Атласда вя Яр-Рифдя карст релйеф формалары (карлар, гыфлар, гапалы чюкякликляр) йайылмышдыр. Африканын ян дярин карст бошлуьу Ану Ифлис Телл-Атласда Ъуръура силсилясиндядир.

    Эеоложи гурулуш вя файдалы газынтылар. А.   Аралыг   дянизи   (Алп-Щималай)   мцтящяррик гуршаьында йерляшир; гядим Африка платформасындан Ъянуби Атлас гырылмалар зонасы иля айрылыр. А.-ын г. щиссясиндя (Мяракеш Месетасы яразисиндя) Цст Протерозойун вя Палеозойун терриэен-карбонат вя вулканоэен чюкцнтцляри йайылмышдыр. Бу чюкцнтцляр Карбон вя Пермдя, Щерсин тектоэенези епохасында интенсив деформасийайа, метаморфизмя вя гранит плутонларынын инйексийасына мяруз галмышлар. Йцксяк платолар яразисиндя Триас-Йура йашлы лагун-континентал вя дайаз дяниз мяншяли юртцк чюкцнтцляри йайылмышдыр. Бу чюкцнтцляр А.-ын шм.-ында Цст Йура, Табашир вя Палеоэенин флиш, пелаэик вя рифтоэен чюкцнтцляри иля юртцлмцшдцр. Еосенин сонунда Алп тектоэенези епохасында Мезазойун вя Алт Палеоэенин чюкцнтцляри интенсив деформасийайа мяруз галмыш, нятиъядя Яр-Рифин вя Телл Атласын ъ.-а доьру сцрцшмцш юртцк зонасы йаранмышдыр. Ороэенин юнцндя Миосен моласслары иля долмуш Юн Риф, Юн Телл чюкякляри формалашмышдыр. Йура–Еосендя А.-ын ъ. щиссясиндя рифтоэен чюкякляр йараныр. Дайаз дяниз чюкцнтцляри иля долмуш бу чюкякляр сонрадан Алп ороэени тяряфдян сыхылараг Йцксяк, Орта вя Бюйцк Сящра А.-ларыны ямяля эятирмишдир. Йцксяк платолар вя Мяракеш Месетасы Алп етапында стабил галмышдыр. Мцасир дюврдя дя А.-ын яразиси сейсмик активликля мцшайият олунан йцксяк мцтящярриклийини сахлайыр. 1954 вя 1980 иллярдя Телл-Атласда, 1960 илдя Йцксяк Атласда даьыдыъы зялзяляляр баш вермишдир. Дямир вя полиметал филизляр, фосфорит (ЯрябистанАфрика фосфоритли яйаляти), даьарасы чю кяклярдя нефт вя йанар газ йатаглары вар.

     

     Атлас даьларынын ян щцндцр зирвяси – Тубкал (4165 м).

      

     Иглим. А.-ын шм.-ында субтропик Аралыг дянизи иглими, галан сащялярдя йарымсящра иглими щакимдир. Гышы сярин вя йаьышлыдыр. Ашаьы гуршагларда йанварын орта темп-ру шм.-да 10–12°Ъ, дахили р-нларда 4–6°Ъ-дир. Йайы гуру вя истидир. Ийулун орта темп-ру тягр. 25°Ъ-дир. Мцтляг макс. темп-р дахили дцзянликлярдя 40°Ъ, ъ.-да 49°Ъ-дир. Яразинин чох щиссясиндя иллик йаьынты 400–600 мм, ъ. р-нларында 300 мм вя даща аздыр; ян чох (1000–1800 мм) йаьынты кцляктутан йамаълара дцшцр. Гар хятти шм.-да 2500 м, ъ.-да 3500 м йцксякликдян кечир. Даща йцксяк зирвялярдя гарын галынлыьы 2 м-я чатыр.

    Чайлар вя эюлляр. Чайларын чохунун даими ахары йохдур. Ян сулу чайлары Атлантика океаны (Умм яр-Рбия, Тянсифт, Сябу) вя Аралыг дянизи (Мулуйя, Сялиф) щювзяляриня аиддир. Йаьышлармювсцмцндя бу чайларда су сярфи 1000 м3/сан-йядяк галхыр. Йцксяк вя Орта Атлас д-рында, ясасян, карст мяншяли ширин сулу эюлляр, А.ын ш. щиссясиндя, эениш даьарасы чухурларда себща адланан дузлу эюлляр вар.

    Торпаглар, битки юртцйц вя щейванлар алями. Сащилдя вя даьларда (800 м-ядяк йцксякликдя) щямишяйашыл сяртйарпаглы коллуглардан (маквис),  щямчинин  гящвяйи торпагларда битян мантар палыды вя даш палыды мешя массивляри ъянэялликляриндян, мядяни биткилярдян зейтун аьаъы, пцстя вя с.-дян ибарят Аралаг дянизи типли ландшафтлар йайылмышдыр. Дахили гураг сащялярдя вя ъ.-да, субтропик сящралар зонасында сейряк битян тахыл биткиляри (шийав, алфа), чохчынгыллы боз-гящвяйи торпагларда битян йовшан сяъиййявидир. А.да ландшафтларын йцксяклик гуршаглыьы ян чох Яр-Риф вя Тел-Атлас д-рынын кцлякдюйян йамаъларында айдын нязяря чарпыр. 1200 м-ядяк йцксякликдя мантар палыдындан ибарят щямишяйашыл мешяляр, 1200–1700 м йцксякликдя щямишяйашыл вя йайдайашыл енлийарпаглы вя ийняйарпаглы аьаъ ъинсляриндян ибарят гарышыг мешяляр, 2200 м-ядяк йцксякликдя ийняйарпаглы мешяляр (ясасян, Атлас сидри) битир; йуйулмуш даь-гящвяйи вя гонур мешя торпаглары инкишаф етмишдир. Зирвялярдя аддабудда битян даь-чямян вя даь-чюл  (бозгыр) биткиляри йайылмышдыр.

    Щейванлар алями чох касаддыр; бурада щям  Африка, щям  дя бязи  Авропа щейванларына (мяс, довшан) раст эялинир. Шм.-да меймунлар галмышдыр, щяр йердя чаггаллар, ъянубда кафтарлар вя бязи дырнаглылар йайылмышдыр. Кючяри гушлар вя сцрцнянляр чохдур.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
ARGENTİT – AŞURBƏYOV
    ATLAS

    ÁТЛАС (йун. Ατλας), Атлас даь лары – Шимали Африкада Мяракеш, Ялъязаир вя Тунис яразиляриндя даь системи. Атлантика  океанындан  башлайараг  г.-дян ш.-я  Аралыг  дянизи  сащили  бойунъа 2000 км мясафядя (Ят-Тиб бурнунадяк) узаныр. А. ландшафт нюв мцхтялифлийиня, тропик вя субтропик гуршагларын говушмасындакы мювгейиня эюря Африкада хцсуси физики-ъоьрафи вилайят кими айрылыр.

    Релйеф. А. енлик бойу сыраланмыш бир нечя силсилядян (Яр-Риф, Телл-Атлас, Йцксяк Атлас, Орта Атлас, Бюйцк Сящра Атласы, Тунис Атласы вя с.) вя дахили платолардан (Йцксяк платолар, Мяракеш Месетасы) ибарятдир. Орта щцнд.  2000–2500  м, ян йцксяк зирвяси Тубкал д.-дыр (4165 м, Йцксяк Атласда). Релйефи йцксяк даьлыгларда (Йцксяк Атлас, Яр-Риф, Телл-Атлас) сылдырым вя дярин (500 м-дян чох) парчаланмасы иля сяъиййялянир; орта даьлыгларда (Бюйцк Сящра Атласы вя Тунис Атласы) сятщ парчаланмасы нисбятян зяифдир. А.-ын г.-индя йцксяк массивлярдя алп релйеф формасы цстцнлцк тяшкил едир. Йцксяк Атласын йамаъларында гядим бузлашманын изляриня (пикляр, карлар, трог дяряляри) раст эялинир, морен шлейфляри 2100 м-ядяк енир. Йцксяк платоларда, Бюйцк Сящра Атласы вя Тунис Атласында денудасийа вя аккумулйасийа дцзянликляри, галыг даьлар, тава платолар инкишаф етмишдир. Йцксяк Атласда, Орта Атласда вя Яр-Рифдя карст релйеф формалары (карлар, гыфлар, гапалы чюкякликляр) йайылмышдыр. Африканын ян дярин карст бошлуьу Ану Ифлис Телл-Атласда Ъуръура силсилясиндядир.

    Эеоложи гурулуш вя файдалы газынтылар. А.   Аралыг   дянизи   (Алп-Щималай)   мцтящяррик гуршаьында йерляшир; гядим Африка платформасындан Ъянуби Атлас гырылмалар зонасы иля айрылыр. А.-ын г. щиссясиндя (Мяракеш Месетасы яразисиндя) Цст Протерозойун вя Палеозойун терриэен-карбонат вя вулканоэен чюкцнтцляри йайылмышдыр. Бу чюкцнтцляр Карбон вя Пермдя, Щерсин тектоэенези епохасында интенсив деформасийайа, метаморфизмя вя гранит плутонларынын инйексийасына мяруз галмышлар. Йцксяк платолар яразисиндя Триас-Йура йашлы лагун-континентал вя дайаз дяниз мяншяли юртцк чюкцнтцляри йайылмышдыр. Бу чюкцнтцляр А.-ын шм.-ында Цст Йура, Табашир вя Палеоэенин флиш, пелаэик вя рифтоэен чюкцнтцляри иля юртцлмцшдцр. Еосенин сонунда Алп тектоэенези епохасында Мезазойун вя Алт Палеоэенин чюкцнтцляри интенсив деформасийайа мяруз галмыш, нятиъядя Яр-Рифин вя Телл Атласын ъ.-а доьру сцрцшмцш юртцк зонасы йаранмышдыр. Ороэенин юнцндя Миосен моласслары иля долмуш Юн Риф, Юн Телл чюкякляри формалашмышдыр. Йура–Еосендя А.-ын ъ. щиссясиндя рифтоэен чюкякляр йараныр. Дайаз дяниз чюкцнтцляри иля долмуш бу чюкякляр сонрадан Алп ороэени тяряфдян сыхылараг Йцксяк, Орта вя Бюйцк Сящра А.-ларыны ямяля эятирмишдир. Йцксяк платолар вя Мяракеш Месетасы Алп етапында стабил галмышдыр. Мцасир дюврдя дя А.-ын яразиси сейсмик активликля мцшайият олунан йцксяк мцтящярриклийини сахлайыр. 1954 вя 1980 иллярдя Телл-Атласда, 1960 илдя Йцксяк Атласда даьыдыъы зялзяляляр баш вермишдир. Дямир вя полиметал филизляр, фосфорит (ЯрябистанАфрика фосфоритли яйаляти), даьарасы чю кяклярдя нефт вя йанар газ йатаглары вар.

     

     Атлас даьларынын ян щцндцр зирвяси – Тубкал (4165 м).

      

     Иглим. А.-ын шм.-ында субтропик Аралыг дянизи иглими, галан сащялярдя йарымсящра иглими щакимдир. Гышы сярин вя йаьышлыдыр. Ашаьы гуршагларда йанварын орта темп-ру шм.-да 10–12°Ъ, дахили р-нларда 4–6°Ъ-дир. Йайы гуру вя истидир. Ийулун орта темп-ру тягр. 25°Ъ-дир. Мцтляг макс. темп-р дахили дцзянликлярдя 40°Ъ, ъ.-да 49°Ъ-дир. Яразинин чох щиссясиндя иллик йаьынты 400–600 мм, ъ. р-нларында 300 мм вя даща аздыр; ян чох (1000–1800 мм) йаьынты кцляктутан йамаълара дцшцр. Гар хятти шм.-да 2500 м, ъ.-да 3500 м йцксякликдян кечир. Даща йцксяк зирвялярдя гарын галынлыьы 2 м-я чатыр.

    Чайлар вя эюлляр. Чайларын чохунун даими ахары йохдур. Ян сулу чайлары Атлантика океаны (Умм яр-Рбия, Тянсифт, Сябу) вя Аралыг дянизи (Мулуйя, Сялиф) щювзяляриня аиддир. Йаьышлармювсцмцндя бу чайларда су сярфи 1000 м3/сан-йядяк галхыр. Йцксяк вя Орта Атлас д-рында, ясасян, карст мяншяли ширин сулу эюлляр, А.ын ш. щиссясиндя, эениш даьарасы чухурларда себща адланан дузлу эюлляр вар.

    Торпаглар, битки юртцйц вя щейванлар алями. Сащилдя вя даьларда (800 м-ядяк йцксякликдя) щямишяйашыл сяртйарпаглы коллуглардан (маквис),  щямчинин  гящвяйи торпагларда битян мантар палыды вя даш палыды мешя массивляри ъянэялликляриндян, мядяни биткилярдян зейтун аьаъы, пцстя вя с.-дян ибарят Аралаг дянизи типли ландшафтлар йайылмышдыр. Дахили гураг сащялярдя вя ъ.-да, субтропик сящралар зонасында сейряк битян тахыл биткиляри (шийав, алфа), чохчынгыллы боз-гящвяйи торпагларда битян йовшан сяъиййявидир. А.да ландшафтларын йцксяклик гуршаглыьы ян чох Яр-Риф вя Тел-Атлас д-рынын кцлякдюйян йамаъларында айдын нязяря чарпыр. 1200 м-ядяк йцксякликдя мантар палыдындан ибарят щямишяйашыл мешяляр, 1200–1700 м йцксякликдя щямишяйашыл вя йайдайашыл енлийарпаглы вя ийняйарпаглы аьаъ ъинсляриндян ибарят гарышыг мешяляр, 2200 м-ядяк йцксякликдя ийняйарпаглы мешяляр (ясасян, Атлас сидри) битир; йуйулмуш даь-гящвяйи вя гонур мешя торпаглары инкишаф етмишдир. Зирвялярдя аддабудда битян даь-чямян вя даь-чюл  (бозгыр) биткиляри йайылмышдыр.

    Щейванлар алями чох касаддыр; бурада щям  Африка, щям  дя бязи  Авропа щейванларына (мяс, довшан) раст эялинир. Шм.-да меймунлар галмышдыр, щяр йердя чаггаллар, ъянубда кафтарлар вя бязи дырнаглылар йайылмышдыр. Кючяри гушлар вя сцрцнянляр чохдур.

    ATLAS

    ÁТЛАС (йун. Ατλας), Атлас даь лары – Шимали Африкада Мяракеш, Ялъязаир вя Тунис яразиляриндя даь системи. Атлантика  океанындан  башлайараг  г.-дян ш.-я  Аралыг  дянизи  сащили  бойунъа 2000 км мясафядя (Ят-Тиб бурнунадяк) узаныр. А. ландшафт нюв мцхтялифлийиня, тропик вя субтропик гуршагларын говушмасындакы мювгейиня эюря Африкада хцсуси физики-ъоьрафи вилайят кими айрылыр.

    Релйеф. А. енлик бойу сыраланмыш бир нечя силсилядян (Яр-Риф, Телл-Атлас, Йцксяк Атлас, Орта Атлас, Бюйцк Сящра Атласы, Тунис Атласы вя с.) вя дахили платолардан (Йцксяк платолар, Мяракеш Месетасы) ибарятдир. Орта щцнд.  2000–2500  м, ян йцксяк зирвяси Тубкал д.-дыр (4165 м, Йцксяк Атласда). Релйефи йцксяк даьлыгларда (Йцксяк Атлас, Яр-Риф, Телл-Атлас) сылдырым вя дярин (500 м-дян чох) парчаланмасы иля сяъиййялянир; орта даьлыгларда (Бюйцк Сящра Атласы вя Тунис Атласы) сятщ парчаланмасы нисбятян зяифдир. А.-ын г.-индя йцксяк массивлярдя алп релйеф формасы цстцнлцк тяшкил едир. Йцксяк Атласын йамаъларында гядим бузлашманын изляриня (пикляр, карлар, трог дяряляри) раст эялинир, морен шлейфляри 2100 м-ядяк енир. Йцксяк платоларда, Бюйцк Сящра Атласы вя Тунис Атласында денудасийа вя аккумулйасийа дцзянликляри, галыг даьлар, тава платолар инкишаф етмишдир. Йцксяк Атласда, Орта Атласда вя Яр-Рифдя карст релйеф формалары (карлар, гыфлар, гапалы чюкякликляр) йайылмышдыр. Африканын ян дярин карст бошлуьу Ану Ифлис Телл-Атласда Ъуръура силсилясиндядир.

    Эеоложи гурулуш вя файдалы газынтылар. А.   Аралыг   дянизи   (Алп-Щималай)   мцтящяррик гуршаьында йерляшир; гядим Африка платформасындан Ъянуби Атлас гырылмалар зонасы иля айрылыр. А.-ын г. щиссясиндя (Мяракеш Месетасы яразисиндя) Цст Протерозойун вя Палеозойун терриэен-карбонат вя вулканоэен чюкцнтцляри йайылмышдыр. Бу чюкцнтцляр Карбон вя Пермдя, Щерсин тектоэенези епохасында интенсив деформасийайа, метаморфизмя вя гранит плутонларынын инйексийасына мяруз галмышлар. Йцксяк платолар яразисиндя Триас-Йура йашлы лагун-континентал вя дайаз дяниз мяншяли юртцк чюкцнтцляри йайылмышдыр. Бу чюкцнтцляр А.-ын шм.-ында Цст Йура, Табашир вя Палеоэенин флиш, пелаэик вя рифтоэен чюкцнтцляри иля юртцлмцшдцр. Еосенин сонунда Алп тектоэенези епохасында Мезазойун вя Алт Палеоэенин чюкцнтцляри интенсив деформасийайа мяруз галмыш, нятиъядя Яр-Рифин вя Телл Атласын ъ.-а доьру сцрцшмцш юртцк зонасы йаранмышдыр. Ороэенин юнцндя Миосен моласслары иля долмуш Юн Риф, Юн Телл чюкякляри формалашмышдыр. Йура–Еосендя А.-ын ъ. щиссясиндя рифтоэен чюкякляр йараныр. Дайаз дяниз чюкцнтцляри иля долмуш бу чюкякляр сонрадан Алп ороэени тяряфдян сыхылараг Йцксяк, Орта вя Бюйцк Сящра А.-ларыны ямяля эятирмишдир. Йцксяк платолар вя Мяракеш Месетасы Алп етапында стабил галмышдыр. Мцасир дюврдя дя А.-ын яразиси сейсмик активликля мцшайият олунан йцксяк мцтящярриклийини сахлайыр. 1954 вя 1980 иллярдя Телл-Атласда, 1960 илдя Йцксяк Атласда даьыдыъы зялзяляляр баш вермишдир. Дямир вя полиметал филизляр, фосфорит (ЯрябистанАфрика фосфоритли яйаляти), даьарасы чю кяклярдя нефт вя йанар газ йатаглары вар.

     

     Атлас даьларынын ян щцндцр зирвяси – Тубкал (4165 м).

      

     Иглим. А.-ын шм.-ында субтропик Аралыг дянизи иглими, галан сащялярдя йарымсящра иглими щакимдир. Гышы сярин вя йаьышлыдыр. Ашаьы гуршагларда йанварын орта темп-ру шм.-да 10–12°Ъ, дахили р-нларда 4–6°Ъ-дир. Йайы гуру вя истидир. Ийулун орта темп-ру тягр. 25°Ъ-дир. Мцтляг макс. темп-р дахили дцзянликлярдя 40°Ъ, ъ.-да 49°Ъ-дир. Яразинин чох щиссясиндя иллик йаьынты 400–600 мм, ъ. р-нларында 300 мм вя даща аздыр; ян чох (1000–1800 мм) йаьынты кцляктутан йамаълара дцшцр. Гар хятти шм.-да 2500 м, ъ.-да 3500 м йцксякликдян кечир. Даща йцксяк зирвялярдя гарын галынлыьы 2 м-я чатыр.

    Чайлар вя эюлляр. Чайларын чохунун даими ахары йохдур. Ян сулу чайлары Атлантика океаны (Умм яр-Рбия, Тянсифт, Сябу) вя Аралыг дянизи (Мулуйя, Сялиф) щювзяляриня аиддир. Йаьышлармювсцмцндя бу чайларда су сярфи 1000 м3/сан-йядяк галхыр. Йцксяк вя Орта Атлас д-рында, ясасян, карст мяншяли ширин сулу эюлляр, А.ын ш. щиссясиндя, эениш даьарасы чухурларда себща адланан дузлу эюлляр вар.

    Торпаглар, битки юртцйц вя щейванлар алями. Сащилдя вя даьларда (800 м-ядяк йцксякликдя) щямишяйашыл сяртйарпаглы коллуглардан (маквис),  щямчинин  гящвяйи торпагларда битян мантар палыды вя даш палыды мешя массивляри ъянэялликляриндян, мядяни биткилярдян зейтун аьаъы, пцстя вя с.-дян ибарят Аралаг дянизи типли ландшафтлар йайылмышдыр. Дахили гураг сащялярдя вя ъ.-да, субтропик сящралар зонасында сейряк битян тахыл биткиляри (шийав, алфа), чохчынгыллы боз-гящвяйи торпагларда битян йовшан сяъиййявидир. А.да ландшафтларын йцксяклик гуршаглыьы ян чох Яр-Риф вя Тел-Атлас д-рынын кцлякдюйян йамаъларында айдын нязяря чарпыр. 1200 м-ядяк йцксякликдя мантар палыдындан ибарят щямишяйашыл мешяляр, 1200–1700 м йцксякликдя щямишяйашыл вя йайдайашыл енлийарпаглы вя ийняйарпаглы аьаъ ъинсляриндян ибарят гарышыг мешяляр, 2200 м-ядяк йцксякликдя ийняйарпаглы мешяляр (ясасян, Атлас сидри) битир; йуйулмуш даь-гящвяйи вя гонур мешя торпаглары инкишаф етмишдир. Зирвялярдя аддабудда битян даь-чямян вя даь-чюл  (бозгыр) биткиляри йайылмышдыр.

    Щейванлар алями чох касаддыр; бурада щям  Африка, щям  дя бязи  Авропа щейванларына (мяс, довшан) раст эялинир. Шм.-да меймунлар галмышдыр, щяр йердя чаггаллар, ъянубда кафтарлар вя бязи дырнаглылар йайылмышдыр. Кючяри гушлар вя сцрцнянляр чохдур.