Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
II CİLD (ARGENTİT - AŞURBƏYOV)
    ATOM SPEKTRLƏRİ

    ÁТОМ  СПЕКТРЛЯРИ  –  сярбяст  щалда вя йа зяиф гаршылыглы тясирдя олан (мяс., бошалмыш  газ вя йа бухарларда вя плазмаларда)  атомларын  енержи сявиййяляри арасында шцаланма иля баш верян квант кечидляри заманы  йаранан  бурахма вя удулма спектрляри.  Атомун  йухары  Еи енержи сявиййясиндян ашаьы Ек  енержи сявиййясиня квант кечиди нятиъясиндя ондан ЕиЕк  бярабяр олан енержи айрылыр, квант кечиди яксиня олдугда, атом щямин мигдарда енержини удур. А.с. хяттидир, йяни онларын щяр бири в тезлийи иля сяъиййялянян айрыъа хятлярдян ибарятдир. Щямин тезликляр атомун Еи вя Ек енержи сявиййяляри арасында мцяййян квант кечидинин енержи фяргини тяйин едян щв=ЕиЕк (щ – Планк сабити) ифадясиня уйьундур. Атомда енержи сявиййяляринин фярги бир нечя еВ олдугда, онлар арасындакы квант кечиди нятиъясиндя оптик спектрляр, енержи фярги минлярля еВ олдугда, дахили електрон сявиййяляри арасындакы квант кечиди заманы характеристик рентэен спектрляри, инъя гурулуш вя ифрат инъя гурулуш сявиййяляри арасындакы квант кечидиндя ися радиотезликли спектрляр алыныр. А.с. йцксяк темп-рларда вя йа електрик бошалмасы тясириня мяруз галмыш газ вя бухарларын шцабурахмасы заманы мцшащидя олунур. Удулма А.с., атомар газдан вя йа бухардан бцтювспектрли (аь) ишыг  кечдикдя онун фонунда гаранлыг хятляр шяклиндя мцшащидя олунур. Щяр бир кимйяви елементин нейтрал вя ионлашмыш атомларынын спектрал хятляри юзцнямяхсусдур. Нейтрал атомун спектрал хятляри кимйяви елементин ишарясиндян сонра Ы Рома рягями иля, мцсбят ионларын хятляри онларын ионлашма дяряъясиня уйьун олараг ЫЫ, ЫЫЫ,… рягямляри иля гейд едилир (мяс., Фе, Фе+, Фе2+ цчцн ФеЫ, ФеЫЫ, ФеЫЫЫ), буна эюря дя щямин елементин спектрлярини чох вахт 1-ъи, 2-ъи, 3-ъц, … адландырырлар.

    Щидроэен атому вя щидроэенябянзяр атомлар (уйьун олараг 1, 2, 3 вя с. гат ионлашмыш Ще+, Ли2+, Бе3+,…) ян садя А.с.-ня маликдир; онлар  ганунауйьун шякилдя дцзцлмцш вя серийалар шяклиндя груплашмыш спектр хятляриндян ибарятдир. Серийалары тяшкил едян хятлярин дальа ядяди

     

     (м=н+1, н+2,…)

    дцстуру иля  ифадя олунур; бурада З Менделейев ъядвялиндя елементин атом нюмряси, н вя м уйьун олараг ашаьы вя йухары енержи сявиййяляринин баш квант ядядляри, Р Ридберг сабитидир. н=1, 2, 3, 4, 5, 6 олдугда, щидроэен атому (З=1) цчцн уйьун олараг Лайман, Балмер, Пашен, Брекет, Пфунд вя Щамфри серийалары алыныр. Щидроэенин спектр хятляри електрон спининин онун орбитал моменти иля гаршылыглы тясири нятиъясиндя дублет инъя гурулуша малик олур.

        Бир хариъи електрону олан гяляви металларын спектрляри нисбятян садядир вя онларын да спектрал хятляри серийаларда груплашыр (баш серийа, диффуз серийа, кяскин серийа вя с.). Гяляви металларын атомлары дублет инъя гурулуша маликдир вя Знин артмасы иля (Ли-дан Ъс-а гядяр) парчаланманын юлчцсц сцрятля бюйцйцр.

        Ики, цч вя даща чох хариъи електрону олан атомларын спектрляри  мцряккябдир вя онларда серийалар мцшащидя етмяк чятиндир, бязян дя мцмкцн дейилдир. Атомлар молекул шяклиндя бирляшдикдя спектрляр даща да мцряккябляшир.

    А.с.-нин тядгиги атом гурулушунун юйрянилмясиндя ясас васитядир вя спектрал анализин ясасыны тяшкил едир.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
ARGENTİT – AŞURBƏYOV
    ATOM SPEKTRLƏRİ

    ÁТОМ  СПЕКТРЛЯРИ  –  сярбяст  щалда вя йа зяиф гаршылыглы тясирдя олан (мяс., бошалмыш  газ вя йа бухарларда вя плазмаларда)  атомларын  енержи сявиййяляри арасында шцаланма иля баш верян квант кечидляри заманы  йаранан  бурахма вя удулма спектрляри.  Атомун  йухары  Еи енержи сявиййясиндян ашаьы Ек  енержи сявиййясиня квант кечиди нятиъясиндя ондан ЕиЕк  бярабяр олан енержи айрылыр, квант кечиди яксиня олдугда, атом щямин мигдарда енержини удур. А.с. хяттидир, йяни онларын щяр бири в тезлийи иля сяъиййялянян айрыъа хятлярдян ибарятдир. Щямин тезликляр атомун Еи вя Ек енержи сявиййяляри арасында мцяййян квант кечидинин енержи фяргини тяйин едян щв=ЕиЕк (щ – Планк сабити) ифадясиня уйьундур. Атомда енержи сявиййяляринин фярги бир нечя еВ олдугда, онлар арасындакы квант кечиди нятиъясиндя оптик спектрляр, енержи фярги минлярля еВ олдугда, дахили електрон сявиййяляри арасындакы квант кечиди заманы характеристик рентэен спектрляри, инъя гурулуш вя ифрат инъя гурулуш сявиййяляри арасындакы квант кечидиндя ися радиотезликли спектрляр алыныр. А.с. йцксяк темп-рларда вя йа електрик бошалмасы тясириня мяруз галмыш газ вя бухарларын шцабурахмасы заманы мцшащидя олунур. Удулма А.с., атомар газдан вя йа бухардан бцтювспектрли (аь) ишыг  кечдикдя онун фонунда гаранлыг хятляр шяклиндя мцшащидя олунур. Щяр бир кимйяви елементин нейтрал вя ионлашмыш атомларынын спектрал хятляри юзцнямяхсусдур. Нейтрал атомун спектрал хятляри кимйяви елементин ишарясиндян сонра Ы Рома рягями иля, мцсбят ионларын хятляри онларын ионлашма дяряъясиня уйьун олараг ЫЫ, ЫЫЫ,… рягямляри иля гейд едилир (мяс., Фе, Фе+, Фе2+ цчцн ФеЫ, ФеЫЫ, ФеЫЫЫ), буна эюря дя щямин елементин спектрлярини чох вахт 1-ъи, 2-ъи, 3-ъц, … адландырырлар.

    Щидроэен атому вя щидроэенябянзяр атомлар (уйьун олараг 1, 2, 3 вя с. гат ионлашмыш Ще+, Ли2+, Бе3+,…) ян садя А.с.-ня маликдир; онлар  ганунауйьун шякилдя дцзцлмцш вя серийалар шяклиндя груплашмыш спектр хятляриндян ибарятдир. Серийалары тяшкил едян хятлярин дальа ядяди

     

     (м=н+1, н+2,…)

    дцстуру иля  ифадя олунур; бурада З Менделейев ъядвялиндя елементин атом нюмряси, н вя м уйьун олараг ашаьы вя йухары енержи сявиййяляринин баш квант ядядляри, Р Ридберг сабитидир. н=1, 2, 3, 4, 5, 6 олдугда, щидроэен атому (З=1) цчцн уйьун олараг Лайман, Балмер, Пашен, Брекет, Пфунд вя Щамфри серийалары алыныр. Щидроэенин спектр хятляри електрон спининин онун орбитал моменти иля гаршылыглы тясири нятиъясиндя дублет инъя гурулуша малик олур.

        Бир хариъи електрону олан гяляви металларын спектрляри нисбятян садядир вя онларын да спектрал хятляри серийаларда груплашыр (баш серийа, диффуз серийа, кяскин серийа вя с.). Гяляви металларын атомлары дублет инъя гурулуша маликдир вя Знин артмасы иля (Ли-дан Ъс-а гядяр) парчаланманын юлчцсц сцрятля бюйцйцр.

        Ики, цч вя даща чох хариъи електрону олан атомларын спектрляри  мцряккябдир вя онларда серийалар мцшащидя етмяк чятиндир, бязян дя мцмкцн дейилдир. Атомлар молекул шяклиндя бирляшдикдя спектрляр даща да мцряккябляшир.

    А.с.-нин тядгиги атом гурулушунун юйрянилмясиндя ясас васитядир вя спектрал анализин ясасыны тяшкил едир.

    ATOM SPEKTRLƏRİ

    ÁТОМ  СПЕКТРЛЯРИ  –  сярбяст  щалда вя йа зяиф гаршылыглы тясирдя олан (мяс., бошалмыш  газ вя йа бухарларда вя плазмаларда)  атомларын  енержи сявиййяляри арасында шцаланма иля баш верян квант кечидляри заманы  йаранан  бурахма вя удулма спектрляри.  Атомун  йухары  Еи енержи сявиййясиндян ашаьы Ек  енержи сявиййясиня квант кечиди нятиъясиндя ондан ЕиЕк  бярабяр олан енержи айрылыр, квант кечиди яксиня олдугда, атом щямин мигдарда енержини удур. А.с. хяттидир, йяни онларын щяр бири в тезлийи иля сяъиййялянян айрыъа хятлярдян ибарятдир. Щямин тезликляр атомун Еи вя Ек енержи сявиййяляри арасында мцяййян квант кечидинин енержи фяргини тяйин едян щв=ЕиЕк (щ – Планк сабити) ифадясиня уйьундур. Атомда енержи сявиййяляринин фярги бир нечя еВ олдугда, онлар арасындакы квант кечиди нятиъясиндя оптик спектрляр, енержи фярги минлярля еВ олдугда, дахили електрон сявиййяляри арасындакы квант кечиди заманы характеристик рентэен спектрляри, инъя гурулуш вя ифрат инъя гурулуш сявиййяляри арасындакы квант кечидиндя ися радиотезликли спектрляр алыныр. А.с. йцксяк темп-рларда вя йа електрик бошалмасы тясириня мяруз галмыш газ вя бухарларын шцабурахмасы заманы мцшащидя олунур. Удулма А.с., атомар газдан вя йа бухардан бцтювспектрли (аь) ишыг  кечдикдя онун фонунда гаранлыг хятляр шяклиндя мцшащидя олунур. Щяр бир кимйяви елементин нейтрал вя ионлашмыш атомларынын спектрал хятляри юзцнямяхсусдур. Нейтрал атомун спектрал хятляри кимйяви елементин ишарясиндян сонра Ы Рома рягями иля, мцсбят ионларын хятляри онларын ионлашма дяряъясиня уйьун олараг ЫЫ, ЫЫЫ,… рягямляри иля гейд едилир (мяс., Фе, Фе+, Фе2+ цчцн ФеЫ, ФеЫЫ, ФеЫЫЫ), буна эюря дя щямин елементин спектрлярини чох вахт 1-ъи, 2-ъи, 3-ъц, … адландырырлар.

    Щидроэен атому вя щидроэенябянзяр атомлар (уйьун олараг 1, 2, 3 вя с. гат ионлашмыш Ще+, Ли2+, Бе3+,…) ян садя А.с.-ня маликдир; онлар  ганунауйьун шякилдя дцзцлмцш вя серийалар шяклиндя груплашмыш спектр хятляриндян ибарятдир. Серийалары тяшкил едян хятлярин дальа ядяди

     

     (м=н+1, н+2,…)

    дцстуру иля  ифадя олунур; бурада З Менделейев ъядвялиндя елементин атом нюмряси, н вя м уйьун олараг ашаьы вя йухары енержи сявиййяляринин баш квант ядядляри, Р Ридберг сабитидир. н=1, 2, 3, 4, 5, 6 олдугда, щидроэен атому (З=1) цчцн уйьун олараг Лайман, Балмер, Пашен, Брекет, Пфунд вя Щамфри серийалары алыныр. Щидроэенин спектр хятляри електрон спининин онун орбитал моменти иля гаршылыглы тясири нятиъясиндя дублет инъя гурулуша малик олур.

        Бир хариъи електрону олан гяляви металларын спектрляри нисбятян садядир вя онларын да спектрал хятляри серийаларда груплашыр (баш серийа, диффуз серийа, кяскин серийа вя с.). Гяляви металларын атомлары дублет инъя гурулуша маликдир вя Знин артмасы иля (Ли-дан Ъс-а гядяр) парчаланманын юлчцсц сцрятля бюйцйцр.

        Ики, цч вя даща чох хариъи електрону олан атомларын спектрляри  мцряккябдир вя онларда серийалар мцшащидя етмяк чятиндир, бязян дя мцмкцн дейилдир. Атомлар молекул шяклиндя бирляшдикдя спектрляр даща да мцряккябляшир.

    А.с.-нин тядгиги атом гурулушунун юйрянилмясиндя ясас васитядир вя спектрал анализин ясасыны тяшкил едир.