Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
V CİLD (BRYÁNKA - ÇƏRMƏDİL NEKROPOLU)
    BUDDA ŞAKYAMUNİ


    БÚДДА ШАКЙАМÚНИ [щярфи мянасы – Шакйалардан (няслиндян) олан айдынланмыш тярки-дцнйа; санскритъя буддща – зийаланмыш, айдынланмыш; муни – тярки- дцнйа, защид]; щямчинин Бщагаван (“Аллащын хейир-дуа вердийи”), Татщ а - гата (“Беля эетмиш”) – Сиддщартща Гау- тама, буддизмин баниси, гаршыдан эялян Майтрейа юнъяси сонунъу будда, буддизм дини тялиминин ясасыны – Дщарманы вяз едян. Б. Ш.-нин доьум, дини зийаланма, йахуд даща дягиги, айдынланма (бодщи) вя юлцм (паринирвана) тарихляри мцхтялиф буддист яняняляриндя фярглидир: сингал “узун” хроникаларына ясасян, Б.Ш. е. я. 624, йахуд 623 илдя доьулмуш вя паринирванайа е. я. 544, йахуд 543 илдя чатмышдыр (ЙУНЕСКО тяряфиндян рясмян танынан бу тарихя ясасян 1956 илдя буддизмин 2500-иллийи гейд олунмушдур); “гыса” хроникалара ясасланан йапон буддистляринин версийасына эюря, Б. Ш. е. я. 448 – 368 иллярдя йашамышдыр; диэяр тарихляр дя мялумдур: тягр. е. я. 566, йахуд 563 – е. я. 486, йахуд 483 вя тягр. е. я. 460 – 380 илляр. Пали Сутта-питакасында (бах Ти- питака) Б. Ш.-нин щяйаты “зийаланмайа” чатдыгдан сонра юз тялимини йаймаьа башладыьы замандан тясвир олунур. Сутталарда онун ваизлик етдийи йерляр (173 йашайыш мянтягясинин, о ъцмлядян 10 шя- щярин ады чякилир), динляйиъиляри вя щямсющбятляри щаггында мялуматлар вар. Б. Ш.-нин щяйатынын мцфяссял тясвирляри сонралар мейдана эялмишдир. Онлардан ян мяшщурлары “Лалитавистара”, “Буддщачарита”, “Мащавасту”, “Нидана-катща” вя с.-дир; “Мащапари-нирвана-сутра”да Б. Ш.-нин щяйатынын сон айлары вя юлцмц щаггында мялуматлар вардыр. Яняняйя ясасян, Б. Ш. весакща айында, чар аилясиндя, шакйалар тайфасынын юлкясиндя (Шм.
    Щиндистан), онларын пайтахты Капилавасту (пали дилиндя Капилаваттщу) йахынлыьында, мешядя, йахуд Лумбини паркында доьулмушдур. Б. Ш.-нин атасы Шуддщодана, анасы Маййадева иди. О, анаданэялмя “бюйцк инсан яламятляри”ня (мащапурушалакшана) малик олмуш вя бращмалар онун йа будда, йа да идеал ядалятли чар (чакравартин) олаъаьыны яввялъядян хябяр вермишдиляр. Б. Ш.-нин атасы икинъи йолу сечяряк, оьлуна дцнйяви тящсил вермиш вя ону щяйатын бцтцн чятинликляриндян узаг тутмушду. Б. Ш. онун цчцн тикилмиш сарайда 29 йашына гядяр галараг, чар гызы Йашодщара иля евлянмиш вя онларын
    Ращула адлы оьуллары дцнйайа эялмишдир. Яняняйя эюря, бир дяфя (бязи мянбяляря ясасян, ардыъыл олараг цч вя йа дюрд дяфя


    Будда Шакйамуни. 5 яср. Сарнатха (Щиндистан).

    сарайдан чыхдыьы заман) Капилавасту кцчяляриндя Б.Ш. 4 рямзи ишаря эюрмцш вя онлардан 3-ц (гоъа, ъцзамлы, дяфн мярасими) она сансаранын (бир мювъудлугдан диэяриня кечидля вя йенидяндоьулмалар силсиляси иля баьлы олан варлыг) гейри-сабитлийини, 4-ъцсц ися ниъат йолуну эюстярмишдир. Бундан сонра Б. Ш. сарайы тярк етмиш вя 6 илини тярки-дцнйа защидлярин завийяляриндя кечирмиш (онун ясас мцяллимляри Алара Калама вя Удраки Рамапутра иди), нящайят, юзц ниъат йолуну ахтармаьа башламышдыр. Йолданчыхаран Маранын цзяриндя гялябя чалан, камиллийя йетишмяк мягсядиля бодщи аьаъы алтында отурмасынын 49-ъу эцнцндя айдынланма (бодщи) сявиййясиня чатан Б. Ш. 35 йашында будда олмушдур. Нятиъядя о, дярк етмишдир ки, варлыг – язабдыр, доьум иля юлцмцн фасилясиз нювбяляшмясидир вя бундан гуртулмаг мцмкцндцр; о, щяр шейдян щали олмуш вя сансарадан ниъат (мокша) тапмышдыр; ифрат щязз иля ифрат юзцняязаб арасындан кечян ниъатын Орта Йолуну вяз едяряк, о бу дцнйада йалныз ъанлыларын язабларына шярик олмаг (каруна) цчцн галмышдыр; о, щяр щансы истякдян хали олараг нирванайа доьру эедир. Б. Ш. щяйатынын сонракы 45 илиндя Ганг чайынын орта ахары бойунъа йерляшян дювлятлярин шящярляриндя Дщарма тялимини йаймышдыр. Илк моизясини о, Варанаси йахынлыьында, сонунъусуну ися Кушинагарда етмишдир. Б. Ш.-нин шаэирдляриндян чоху (Шарипутра, Маудгалйайана, Кашйапа, Субщути вя б.) арщат олмушлар. Б. Ш. 80 йашында паринирванайа эетмишдир, бу ися онун бцтцн варлыг планларындан там йох олмасы демяк иди. Лакин щяля еркян буддист иъмаларындан бязиляри Б. Ш.-ни щансыса фювгялдцнйа ябяди мащиййят (локоттара) кими тягдим етмяйя чалышырды; мащайана инкишаф етдикъя ону “дирилтмяйя” ещтийаъ йараныр. Елан олунур ки, Б. Ш. паринирванайа эетмясини йалныз “педагожи” мягсядлярля – давамчыларын, онун кюмяйиня архаланараг фяалиййятсиз галмамалары цчцн сюйлямишдир. Щягигятдя ися о, ябядидир вя зярурят йарандыгда юзцнцн цч вцъудундан (Трикайа) бириндя зцщур едяъякдир. Б. Ш.-нин илк антропоморф тясвирляри е.я. 1 ясрдя Щиндистанын шм.-г.-индя (Ганд- щарада вя Матщурада) йарадылмышдыр; илкин рямзляри тякяр, ступа, бодщи аьаъ, щямчинин айаг изляри олмушдур. Б. Ш.-нин тясвири цчцн гябул едилмиш иконографик типляр тясвири сянятин бцтцн нювляри (щейкялтярашлыг, релйеф, рянэкарлыг) цчцн ейнидир. Б. Ш.-нин тясвирляри, цзяриндя “бюйцк инсанын яламятляри” (Сиддщартща Гаутаманы фяргляндирян) щякк олунмуш щансыса мифик орижиналын (эуйа натурадан чякилмиш) сурятляри щесаб олунурду. Бу яламятлярин мяъмусу лакшан канонуну (Будданын 32 яламяти канону) тяшкил етмиш вя ора 32 ясас вя 80 кичик ишаря, о ъцмлядян урна (алнында кичик хал-лякя), ушниша (башында чыхынты), чакра (топуьунда вя биляйиндя тякяр), инъя бармаглары олан узун ялляр, дцз мцтянасиб бядян, енли чийинляр, гызылы щамар дяри вя с. дахилдир. Б. Ш. иконографийасынын лакшан канонунда мейдана эялмиш бязи фяргляндириъи ъящятляри онун щяйат тясвирляриндян эютцрцлмцшдцр: гулаьынын узун уълары (бцтцн яйанлар кими аьыр сырьалар эяздирян Сиддщартща Гаутаманын няъиб мяншяйинин ишаряси), башынын гыса кясилмиш сачлары (онун тярки-дцнйа оларкян, сачкясмя мярасимини йериня йетирмясини хатырладан ишаря) вя с.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
BRYÁNKA – ÇƏRMƏDİL NEKROPOLU
    BUDDA ŞAKYAMUNİ


    БÚДДА ШАКЙАМÚНИ [щярфи мянасы – Шакйалардан (няслиндян) олан айдынланмыш тярки-дцнйа; санскритъя буддща – зийаланмыш, айдынланмыш; муни – тярки- дцнйа, защид]; щямчинин Бщагаван (“Аллащын хейир-дуа вердийи”), Татщ а - гата (“Беля эетмиш”) – Сиддщартща Гау- тама, буддизмин баниси, гаршыдан эялян Майтрейа юнъяси сонунъу будда, буддизм дини тялиминин ясасыны – Дщарманы вяз едян. Б. Ш.-нин доьум, дини зийаланма, йахуд даща дягиги, айдынланма (бодщи) вя юлцм (паринирвана) тарихляри мцхтялиф буддист яняняляриндя фярглидир: сингал “узун” хроникаларына ясасян, Б.Ш. е. я. 624, йахуд 623 илдя доьулмуш вя паринирванайа е. я. 544, йахуд 543 илдя чатмышдыр (ЙУНЕСКО тяряфиндян рясмян танынан бу тарихя ясасян 1956 илдя буддизмин 2500-иллийи гейд олунмушдур); “гыса” хроникалара ясасланан йапон буддистляринин версийасына эюря, Б. Ш. е. я. 448 – 368 иллярдя йашамышдыр; диэяр тарихляр дя мялумдур: тягр. е. я. 566, йахуд 563 – е. я. 486, йахуд 483 вя тягр. е. я. 460 – 380 илляр. Пали Сутта-питакасында (бах Ти- питака) Б. Ш.-нин щяйаты “зийаланмайа” чатдыгдан сонра юз тялимини йаймаьа башладыьы замандан тясвир олунур. Сутталарда онун ваизлик етдийи йерляр (173 йашайыш мянтягясинин, о ъцмлядян 10 шя- щярин ады чякилир), динляйиъиляри вя щямсющбятляри щаггында мялуматлар вар. Б. Ш.-нин щяйатынын мцфяссял тясвирляри сонралар мейдана эялмишдир. Онлардан ян мяшщурлары “Лалитавистара”, “Буддщачарита”, “Мащавасту”, “Нидана-катща” вя с.-дир; “Мащапари-нирвана-сутра”да Б. Ш.-нин щяйатынын сон айлары вя юлцмц щаггында мялуматлар вардыр. Яняняйя ясасян, Б. Ш. весакща айында, чар аилясиндя, шакйалар тайфасынын юлкясиндя (Шм.
    Щиндистан), онларын пайтахты Капилавасту (пали дилиндя Капилаваттщу) йахынлыьында, мешядя, йахуд Лумбини паркында доьулмушдур. Б. Ш.-нин атасы Шуддщодана, анасы Маййадева иди. О, анаданэялмя “бюйцк инсан яламятляри”ня (мащапурушалакшана) малик олмуш вя бращмалар онун йа будда, йа да идеал ядалятли чар (чакравартин) олаъаьыны яввялъядян хябяр вермишдиляр. Б. Ш.-нин атасы икинъи йолу сечяряк, оьлуна дцнйяви тящсил вермиш вя ону щяйатын бцтцн чятинликляриндян узаг тутмушду. Б. Ш. онун цчцн тикилмиш сарайда 29 йашына гядяр галараг, чар гызы Йашодщара иля евлянмиш вя онларын
    Ращула адлы оьуллары дцнйайа эялмишдир. Яняняйя эюря, бир дяфя (бязи мянбяляря ясасян, ардыъыл олараг цч вя йа дюрд дяфя


    Будда Шакйамуни. 5 яср. Сарнатха (Щиндистан).

    сарайдан чыхдыьы заман) Капилавасту кцчяляриндя Б.Ш. 4 рямзи ишаря эюрмцш вя онлардан 3-ц (гоъа, ъцзамлы, дяфн мярасими) она сансаранын (бир мювъудлугдан диэяриня кечидля вя йенидяндоьулмалар силсиляси иля баьлы олан варлыг) гейри-сабитлийини, 4-ъцсц ися ниъат йолуну эюстярмишдир. Бундан сонра Б. Ш. сарайы тярк етмиш вя 6 илини тярки-дцнйа защидлярин завийяляриндя кечирмиш (онун ясас мцяллимляри Алара Калама вя Удраки Рамапутра иди), нящайят, юзц ниъат йолуну ахтармаьа башламышдыр. Йолданчыхаран Маранын цзяриндя гялябя чалан, камиллийя йетишмяк мягсядиля бодщи аьаъы алтында отурмасынын 49-ъу эцнцндя айдынланма (бодщи) сявиййясиня чатан Б. Ш. 35 йашында будда олмушдур. Нятиъядя о, дярк етмишдир ки, варлыг – язабдыр, доьум иля юлцмцн фасилясиз нювбяляшмясидир вя бундан гуртулмаг мцмкцндцр; о, щяр шейдян щали олмуш вя сансарадан ниъат (мокша) тапмышдыр; ифрат щязз иля ифрат юзцняязаб арасындан кечян ниъатын Орта Йолуну вяз едяряк, о бу дцнйада йалныз ъанлыларын язабларына шярик олмаг (каруна) цчцн галмышдыр; о, щяр щансы истякдян хали олараг нирванайа доьру эедир. Б. Ш. щяйатынын сонракы 45 илиндя Ганг чайынын орта ахары бойунъа йерляшян дювлятлярин шящярляриндя Дщарма тялимини йаймышдыр. Илк моизясини о, Варанаси йахынлыьында, сонунъусуну ися Кушинагарда етмишдир. Б. Ш.-нин шаэирдляриндян чоху (Шарипутра, Маудгалйайана, Кашйапа, Субщути вя б.) арщат олмушлар. Б. Ш. 80 йашында паринирванайа эетмишдир, бу ися онун бцтцн варлыг планларындан там йох олмасы демяк иди. Лакин щяля еркян буддист иъмаларындан бязиляри Б. Ш.-ни щансыса фювгялдцнйа ябяди мащиййят (локоттара) кими тягдим етмяйя чалышырды; мащайана инкишаф етдикъя ону “дирилтмяйя” ещтийаъ йараныр. Елан олунур ки, Б. Ш. паринирванайа эетмясини йалныз “педагожи” мягсядлярля – давамчыларын, онун кюмяйиня архаланараг фяалиййятсиз галмамалары цчцн сюйлямишдир. Щягигятдя ися о, ябядидир вя зярурят йарандыгда юзцнцн цч вцъудундан (Трикайа) бириндя зцщур едяъякдир. Б. Ш.-нин илк антропоморф тясвирляри е.я. 1 ясрдя Щиндистанын шм.-г.-индя (Ганд- щарада вя Матщурада) йарадылмышдыр; илкин рямзляри тякяр, ступа, бодщи аьаъ, щямчинин айаг изляри олмушдур. Б. Ш.-нин тясвири цчцн гябул едилмиш иконографик типляр тясвири сянятин бцтцн нювляри (щейкялтярашлыг, релйеф, рянэкарлыг) цчцн ейнидир. Б. Ш.-нин тясвирляри, цзяриндя “бюйцк инсанын яламятляри” (Сиддщартща Гаутаманы фяргляндирян) щякк олунмуш щансыса мифик орижиналын (эуйа натурадан чякилмиш) сурятляри щесаб олунурду. Бу яламятлярин мяъмусу лакшан канонуну (Будданын 32 яламяти канону) тяшкил етмиш вя ора 32 ясас вя 80 кичик ишаря, о ъцмлядян урна (алнында кичик хал-лякя), ушниша (башында чыхынты), чакра (топуьунда вя биляйиндя тякяр), инъя бармаглары олан узун ялляр, дцз мцтянасиб бядян, енли чийинляр, гызылы щамар дяри вя с. дахилдир. Б. Ш. иконографийасынын лакшан канонунда мейдана эялмиш бязи фяргляндириъи ъящятляри онун щяйат тясвирляриндян эютцрцлмцшдцр: гулаьынын узун уълары (бцтцн яйанлар кими аьыр сырьалар эяздирян Сиддщартща Гаутаманын няъиб мяншяйинин ишаряси), башынын гыса кясилмиш сачлары (онун тярки-дцнйа оларкян, сачкясмя мярасимини йериня йетирмясини хатырладан ишаря) вя с.

    BUDDA ŞAKYAMUNİ


    БÚДДА ШАКЙАМÚНИ [щярфи мянасы – Шакйалардан (няслиндян) олан айдынланмыш тярки-дцнйа; санскритъя буддща – зийаланмыш, айдынланмыш; муни – тярки- дцнйа, защид]; щямчинин Бщагаван (“Аллащын хейир-дуа вердийи”), Татщ а - гата (“Беля эетмиш”) – Сиддщартща Гау- тама, буддизмин баниси, гаршыдан эялян Майтрейа юнъяси сонунъу будда, буддизм дини тялиминин ясасыны – Дщарманы вяз едян. Б. Ш.-нин доьум, дини зийаланма, йахуд даща дягиги, айдынланма (бодщи) вя юлцм (паринирвана) тарихляри мцхтялиф буддист яняняляриндя фярглидир: сингал “узун” хроникаларына ясасян, Б.Ш. е. я. 624, йахуд 623 илдя доьулмуш вя паринирванайа е. я. 544, йахуд 543 илдя чатмышдыр (ЙУНЕСКО тяряфиндян рясмян танынан бу тарихя ясасян 1956 илдя буддизмин 2500-иллийи гейд олунмушдур); “гыса” хроникалара ясасланан йапон буддистляринин версийасына эюря, Б. Ш. е. я. 448 – 368 иллярдя йашамышдыр; диэяр тарихляр дя мялумдур: тягр. е. я. 566, йахуд 563 – е. я. 486, йахуд 483 вя тягр. е. я. 460 – 380 илляр. Пали Сутта-питакасында (бах Ти- питака) Б. Ш.-нин щяйаты “зийаланмайа” чатдыгдан сонра юз тялимини йаймаьа башладыьы замандан тясвир олунур. Сутталарда онун ваизлик етдийи йерляр (173 йашайыш мянтягясинин, о ъцмлядян 10 шя- щярин ады чякилир), динляйиъиляри вя щямсющбятляри щаггында мялуматлар вар. Б. Ш.-нин щяйатынын мцфяссял тясвирляри сонралар мейдана эялмишдир. Онлардан ян мяшщурлары “Лалитавистара”, “Буддщачарита”, “Мащавасту”, “Нидана-катща” вя с.-дир; “Мащапари-нирвана-сутра”да Б. Ш.-нин щяйатынын сон айлары вя юлцмц щаггында мялуматлар вардыр. Яняняйя ясасян, Б. Ш. весакща айында, чар аилясиндя, шакйалар тайфасынын юлкясиндя (Шм.
    Щиндистан), онларын пайтахты Капилавасту (пали дилиндя Капилаваттщу) йахынлыьында, мешядя, йахуд Лумбини паркында доьулмушдур. Б. Ш.-нин атасы Шуддщодана, анасы Маййадева иди. О, анаданэялмя “бюйцк инсан яламятляри”ня (мащапурушалакшана) малик олмуш вя бращмалар онун йа будда, йа да идеал ядалятли чар (чакравартин) олаъаьыны яввялъядян хябяр вермишдиляр. Б. Ш.-нин атасы икинъи йолу сечяряк, оьлуна дцнйяви тящсил вермиш вя ону щяйатын бцтцн чятинликляриндян узаг тутмушду. Б. Ш. онун цчцн тикилмиш сарайда 29 йашына гядяр галараг, чар гызы Йашодщара иля евлянмиш вя онларын
    Ращула адлы оьуллары дцнйайа эялмишдир. Яняняйя эюря, бир дяфя (бязи мянбяляря ясасян, ардыъыл олараг цч вя йа дюрд дяфя


    Будда Шакйамуни. 5 яср. Сарнатха (Щиндистан).

    сарайдан чыхдыьы заман) Капилавасту кцчяляриндя Б.Ш. 4 рямзи ишаря эюрмцш вя онлардан 3-ц (гоъа, ъцзамлы, дяфн мярасими) она сансаранын (бир мювъудлугдан диэяриня кечидля вя йенидяндоьулмалар силсиляси иля баьлы олан варлыг) гейри-сабитлийини, 4-ъцсц ися ниъат йолуну эюстярмишдир. Бундан сонра Б. Ш. сарайы тярк етмиш вя 6 илини тярки-дцнйа защидлярин завийяляриндя кечирмиш (онун ясас мцяллимляри Алара Калама вя Удраки Рамапутра иди), нящайят, юзц ниъат йолуну ахтармаьа башламышдыр. Йолданчыхаран Маранын цзяриндя гялябя чалан, камиллийя йетишмяк мягсядиля бодщи аьаъы алтында отурмасынын 49-ъу эцнцндя айдынланма (бодщи) сявиййясиня чатан Б. Ш. 35 йашында будда олмушдур. Нятиъядя о, дярк етмишдир ки, варлыг – язабдыр, доьум иля юлцмцн фасилясиз нювбяляшмясидир вя бундан гуртулмаг мцмкцндцр; о, щяр шейдян щали олмуш вя сансарадан ниъат (мокша) тапмышдыр; ифрат щязз иля ифрат юзцняязаб арасындан кечян ниъатын Орта Йолуну вяз едяряк, о бу дцнйада йалныз ъанлыларын язабларына шярик олмаг (каруна) цчцн галмышдыр; о, щяр щансы истякдян хали олараг нирванайа доьру эедир. Б. Ш. щяйатынын сонракы 45 илиндя Ганг чайынын орта ахары бойунъа йерляшян дювлятлярин шящярляриндя Дщарма тялимини йаймышдыр. Илк моизясини о, Варанаси йахынлыьында, сонунъусуну ися Кушинагарда етмишдир. Б. Ш.-нин шаэирдляриндян чоху (Шарипутра, Маудгалйайана, Кашйапа, Субщути вя б.) арщат олмушлар. Б. Ш. 80 йашында паринирванайа эетмишдир, бу ися онун бцтцн варлыг планларындан там йох олмасы демяк иди. Лакин щяля еркян буддист иъмаларындан бязиляри Б. Ш.-ни щансыса фювгялдцнйа ябяди мащиййят (локоттара) кими тягдим етмяйя чалышырды; мащайана инкишаф етдикъя ону “дирилтмяйя” ещтийаъ йараныр. Елан олунур ки, Б. Ш. паринирванайа эетмясини йалныз “педагожи” мягсядлярля – давамчыларын, онун кюмяйиня архаланараг фяалиййятсиз галмамалары цчцн сюйлямишдир. Щягигятдя ися о, ябядидир вя зярурят йарандыгда юзцнцн цч вцъудундан (Трикайа) бириндя зцщур едяъякдир. Б. Ш.-нин илк антропоморф тясвирляри е.я. 1 ясрдя Щиндистанын шм.-г.-индя (Ганд- щарада вя Матщурада) йарадылмышдыр; илкин рямзляри тякяр, ступа, бодщи аьаъ, щямчинин айаг изляри олмушдур. Б. Ш.-нин тясвири цчцн гябул едилмиш иконографик типляр тясвири сянятин бцтцн нювляри (щейкялтярашлыг, релйеф, рянэкарлыг) цчцн ейнидир. Б. Ш.-нин тясвирляри, цзяриндя “бюйцк инсанын яламятляри” (Сиддщартща Гаутаманы фяргляндирян) щякк олунмуш щансыса мифик орижиналын (эуйа натурадан чякилмиш) сурятляри щесаб олунурду. Бу яламятлярин мяъмусу лакшан канонуну (Будданын 32 яламяти канону) тяшкил етмиш вя ора 32 ясас вя 80 кичик ишаря, о ъцмлядян урна (алнында кичик хал-лякя), ушниша (башында чыхынты), чакра (топуьунда вя биляйиндя тякяр), инъя бармаглары олан узун ялляр, дцз мцтянасиб бядян, енли чийинляр, гызылы щамар дяри вя с. дахилдир. Б. Ш. иконографийасынын лакшан канонунда мейдана эялмиш бязи фяргляндириъи ъящятляри онун щяйат тясвирляриндян эютцрцлмцшдцр: гулаьынын узун уълары (бцтцн яйанлар кими аьыр сырьалар эяздирян Сиддщартща Гаутаманын няъиб мяншяйинин ишаряси), башынын гыса кясилмиш сачлары (онун тярки-дцнйа оларкян, сачкясмя мярасимини йериня йетирмясини хатырладан ишаря) вя с.