Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
II CİLD (ARGENTİT - AŞURBƏYOV)
    AUDİT

    АУДИТ (лат. «аудитус» – гулагасма, динлямя) – игтисади субйектлярин (аудит олунан шяхслярин) мцщасибат учотунун вя мцщасибат (малиййя) щесабатынын кянар йохланылмасынын мцгавиля ясасында щяйата кечирилмяси цзря аудиторларын (аудитор фирмаларынын) сащибкарлыг фяалиййяти нювц; мягсяди аудит олунан шяхслярин малиййя щесабатынын дцрцстлцйц (аудит олунан шяхслярин тясяррцфат фяалиййятинин нятиъяляри вя малиййя вязиййяти щаггында истифадячидя дцзэцн тясяввцр йаратмаг цчцн малиййя щесабатлары эюстяриъиляринин дягиглик дяряъяси) вя мцщасибат учотунун ганунвериъилик нормаларына уйьунлуьу барядя обйектив ряйин формалашдырылмасыдыр.

    Ялагядар аудитор хидмятляр и: мцщасибат учотунун гурулмасы, бярпасы вя апарылмасы, малиййя щесабатынын вя верэи бяйаннамяляринин тяртиб едилмяси, активлярин вя пассивлярин гиймятляндирилмяси, малиййя, верэи, банк вя с. тясяррцфат ганунвериъилийи мясяляляриня даир мяслящятляшмяляр, игтисади субйектлярин  малиййя-тясяррцфат  фяалиййятинин тящлили, маркетинг арашдырмаларынын апарылмасы, инвестисийа лайищяляринин щазырланмасы вя тящлили, бизнес-планларын щазырланмасы, А. вя мцщасибатла ялагяли сащяляр цзря кадрларын щазырланмасы, щцгуги шяхсин тяшкили вя йенидян тяшкили иля баьлы проседураларын  йериня  йетирилмяси, низамнамя фондунун формалашмасынын (дяйишмясинин) тясдиги, ющдяликлярин, тяляблярин вя щесаблашмаларын тясдиги, малиййя щесабатларынын тяркиб щиссяляринин А.-и, диэяр чярчивяляря уйьун щазырланмыш щесабатларын вя онларын тяркиб щиссяляринин А.-и, ямлакын гиймятляндирилмясинин А.-и, юдямя габилиййятинин олуб-олмамасынын тясдиги, ифлас (мцфлисляшмя) иля баьлы проседурларын йериня йетирилмяси, дивидендлярля баьлы ямялиййатларын тясдиги, активлярин инвентаризасийасы, ямялиййат А.-и, уйьунлуг А.-и, дахили А., А.-ля баьлы с. хидмятляр. Бундан ялавя, аудитор верэи органларында, игтисад (арбитраж) мящкямяляриндя игтисади субйектин марагларыны горумаг цчцн она йардым эюстяря биляр.

    А.-ин  йаранмасы   вя   тяшяк к ц л ц. Гядимдя А. эялирляр, хяръляр вя верэилярин йыьылмасы щаггында вязифяли шяхслярин щесабатларынын динлянилмяси практикасыны билдирирди. Сонрадан А. малиййя-тясяррцфат фяалиййятиня даир мялуматларын йохланылмасына чеврилмишдир. Щяля гядим мисирлиляр вя ромалылар арасында вязифяси верэийыьанларын ишини йохламагдан ибарят олан адамлар варды ки, бу да мцасир аудиторларын функсийаларына  уйьундур.

    Малиййя нязаряти формаларынын инкишафы орта ясрлярдя дя давам етмишдир.

    Мцасир анлайышда мцстягил А. 19 ясрдя йаранмышдыр. Мяъбури А. щаггында ганун 1862 илдя Б.Британийада, 1867 илдя Франсада, 1937 илдя АБШ-да гябул едилмишдир. 1905 илдя дцнйада 11 мин аудитор фяалиййят эюстярирди, онларын йарысы Б. Британийанын пайына дцшцрдц.

    Азярб.-да А. 1991 илдян формалашмаьа башламышдыр. Респ.-да А.-ин инкишафынын биринъи мярщяляси 1991–96 илляри ящатя едир. 1991 ил ийулун 31-дя Азярб. Респ.-нын Назирляр Кабинети Малиййя Назирлийи йанында Тясяррцфат Щесаблы Аудитор Мяркязи щаггында Ясаснамяни гябул   етди.   1994   ил   сентйабрын   16-да «Аудитор хидмяти  щаггында» Азярб. Респ.-нын Гануну гябул едилди. Азярб. Респ.-нын Милли Мяълиси 1995 ил сентйабрын 19-да «Азярбайъан Республикасынын Аудиторлар Палатасы щаггында Ясаснамя» гябул етмишдир.

    Азярб.-да А.-ин инкишафынын икинъи мярщяляси  1996–2002  илляри  ящатя  едир.

    Цчцнъц инкишаф мярщялясиндя (2003 илдян) А. юлкянин игтисади вя иътимаи щяйатында мющкямлянмиш, онун ганунвериъилик базасы тякмилляшдирилмиш, Азярб. А.-инин бейнялхалг гурумлар тяряфиндян танынмасы вя хариъи ялагяляринин эцълянмяси баш вермишдир.

    2010 ил йанварын 1-дян юлкя яразисиндя Бейнялхалг аудит стандартлары тятбиг едилир. Азярб.-да 44 сярбяст аудитор вя 53 аудитор тяшкилаты фяалиййят эюстярир (2010). Азярб. Респ.-нын Аудиторлар Палатасы Бейнялхалг Мцщасибляр Федерасийасынын щягиги цзвцдцр (2008).

    А.-ин нювляр и. Ганунвериъилийин тялябляриня уйьун олараг мяъбури вя тяшяббцсля А. айырд едилир. Ганунвериъилийя эюря юз малиййя щесабатларыны дяръ етдирмяли олан тясяррцфат  субйектляри  цчцн, щабеля ганунвериъилик актлары иля билаваситя нязярдя тутулмуш щалларда вя йа сялащиййятли дювлят органларынын мцвафиг гярарына ясасян (онларын сифариши иля) щяйата   кечирилян  А. мяъбури,   диэяр  щалларда  ися   кюнцллцдцр.  Мяъбури  А.  йохламасы билаваситя ганунвериъиликля мцяййянляшдирилмиш щалларда вя йа дювлят органларынын тапшырыьы иля кечирилир. Мяъбури А.-ин щяъми вя кечирилмя гайдасы ганунвериъилик    нормалары  иля    тянзимлянир.

    Аудитор ряйи – аудиторун (аудитор тяшкилатынын) имзасы вя мющцрц иля тясдиг олунмуш, А. апарылан тясяррцфат субйектинин малиййя вязиййятиня, малиййятясяррцфат ямялиййатларынын ганунилийиня, иллик мцщасибат щесабатлары маддяляринин доьрулуьуна,  мцщасибат  учотунун цмуми вязиййятиня вердийи гиймяти якс етдирян вя бцтцн щцгуги вя физики шяхсляр, дювлят щакимиййяти вя идаряетмя органлары, щабеля мящкямя органлары цчцн щцгуги ящямиййяти олан рясми сяняддир.

    Йохланылан малиййя мялуматлары барядя фикрини мцяййянляшдирмяк цчцн аудитор сцбутлары ясасында ялдя едилмиш нятиъяляр аудитор тяряфиндян тящлил едилир вя гиймятляндирилир. А.-ин йекунунда йохланылан щесабатлар щаггында айдын йазылы фикри юзцндя якс етдирян аудитор ряйи тяртиб едилир. Сялащиййятли дювлят органынын гярарына ясасян кечирилмиш йохламанын нятиъялярини якс етдирян аудитор ряйи Азярб. Респ.-нын просессуал ганунвериъилийиня уйьун олараг тяйин едилмиш експертизанын ряйи иля бярабяр тутулур. Ряй шяртсиз мцсбят, шярти мцсбят, мянфи ола биляр. Шяртсиз мцсбят ряй тякмилляшдирилмиш   вя   йа   тамамланмыш   да   ола   биляр.

    Шяртсиз мцсбят ряй йохланылан тясяррцфат субйектинин учот вя щесабат ишинин вязиййяти цзря аудиторун айдын вя бирмяналы мцсбят фикрини якс етдирмякля, А. мягсяди цчцн лазым олан бцтцн мялуматлары вя изащатлары ялдя едилдийи, тягдим олунан мялумат йохланылан тясяррцфат субйектинин щягиги малиййя вязиййятини кифайят гядяр якс етдирдийи, малиййя сянядляри мцяссися тяряфиндян гябул олунмуш мцщасибат учоту системиня ясасян тяртиб  едилдийи вя  бу  систем юзц мювъудганунвериъилийинтялябляриниюдядийи, щесабатларын щягиги учот мялуматлары ясасында тяртиб олундуьу вя щеч бир зиддиййят тяшкил етмядийи щалда тяртиб олунур. Шярти мцсбят ряй мящдудиййяти олан ряйдир. Мящдудиййят бу вя йа диэяр хцсусиййятин вя уйьунсузлуьун олдуьуну эюстярмяк зяруряти йарандыгда ряйя дахил едилир. Аудитор тягдим едилян аргументляр ясасында мянфи ряй веря биляр. Бу заман о, ряйи эюстярилян ифадялярдян истифадя етмякля тяртиб едир: «тялябляри тямин етмир», «ишин мювъуд вязиййятини тящриф едир», «щягиги тясяввцр йаратмыр», «мцвафиг дейил», «зиддиййятлидир». Аудитор щесабатлара даир ряй вермякдян имтина едирся, онда эятирилмиш аргументляр ясасында ишин вязиййяти щаггында ряй щазырламаьын мцмкцн олмадыьыны эюстярир.

    А.-ин норматив сянядляри ашаьыдакылардыр: ганунвериъилик актлары (мяъялля вя ганунлар), президентин фярман вя сярянъамлары, щюкумятин гярарлары; Бейнялхалг Аудит Стандартлары вя Аудиторлар Палатасынын цзв олдуьу бейнялхалг пешякар тяшкилатларын А.-я даир норматив сянядляри; Аудиторлар Палатасынын норматив сянядляри; назирлик, комитя, баш идаря вя диэяр органларын А.-я даир гайдалары, тялиматлары, методик эюстяришляри вя диэяр сянядляри; аудитор тяшкилатларынын дахили стандартлары, гайдалары вя с.

    Аудитор йохламасы заманы сярбяст аудиторлар вя аудитор тяшкилатлары ганунвериъилийя вя сифаришчи иля баьланмыш мцгавилянин шяртляриня уйьун олараг А.ин форма вя методларыны сярбяст мцяййянляшдирмяк, сифаришчинин малиййя-тясяррцфат фяалиййятиня даир бцтцн сянядлярля (о ъцмлядян кянар щцгуги шяхслярдя сахланылан сянядлярля) таныш олмаг вя йохлама цчцн онлары алмаг, пул мябляьляринин, гиймятли каьызларын, мадди сярвятлярин мювъудлуьуну йохламаг вя А. цчцн лазым олан диэяр мялуматлары алмаг, сифаришчинин рящбярлийиндян вя ишчиляриндян йазылы изащат алмаг, сялащиййятли дювлят органларынын сифариши иля аудитор хидмяти эюстяряркян мцяййян етдикляри  позунту вя нюгсанлар щаггында онлар гаршысында мясяля галдырмаг, А.-ин кечирилмясиня мцгавиля ясасында башга аудиторлары ъялб етмяк, йохланылан тясяррцфат субйекти тяряфиндян А. цчцн лазым олан сянядлярин тягдим едилмямяси щалында А. йохламасыны кечирмякдян имтина етмяк щцгугларына  маликдирляр.

    Сярбяст аудиторларын вя аудитор тяшкилатларынын вязифяляри ашаьыдакылардан ибарятдир: А.-ин апарылмасында  Азярб. Респ. ганунвериъилийинин тялябляриня щюкмян риайят етмяк; аудитор йохламаларыны вя диэяр аудитор хидмятлярини кейфиййятли щяйата кечирмяк; ганунвериъиликдя нязярдя тутулан щалларда А.-ин апарылмасында иштиракынын гейри-мцмкцнлцйц барядя дярщал сифаришчийя (сялащиййятли дювлят органына) хябяр вермяк; сифаришчинин мцщасибат учотунун вя щесабатынын вязиййятини, дцзэцнлцйцнц, гцввядя олан ганунлара вя норматив актлара уйьунлуьуну йохламаг; А.-ин апарылмасы  заманы ашкар едилмиш бцтцн позунтулар, мцщасибат учотунун апарылмасы вя щесабатларын тяртиби иля баьлы нюгсанлар щаггында сифаришчинин рящбярлийиня мялумат вермяк; йохлама эедишиндя алынмыш  вя йа тяртиб едилмиш сянядлярин горунуб сахланмасыны тямин етмяк; тясяррцфат субйектинин тяляби иля она А.-ин апарылмасына даир ганунвериъилийин тялябляри, тяряфлярин щцгуг вя вязифяляри, щабеля аудиторун ряйиндя олан ирад вя нятиъяляр цчцн ясас олан норматив актлар барясиндя ятрафлы мялуматлар вермяк; ганунвериъиликля нязярдя тутулмуш щалларда верэи щесабатына даир аудитор ряйи вермяк.

    Аудитор хидмяти бир тяряфдян сярбяст аудитор вя йа аудитор тяшкилаты, диэяр тяряфдян ися сифаришчи арасында баьланмыш вя йохламанын мязмунуну, апарылмасы мцддятлярини, мяслящят хидмятляринин щяъмини, юдяниш мябляьини вя гайдасыны, еляъя дя тяряфлярин мясулиййятини нязярдя тутан мцгавиля ясасында эюстярилир. Сифаришчи аудиторун юз пешя вязифялярини там вя кейфиййятля йериня йетирмясиня бцтцн лазыми шяраитин йарадылмасы цчцн мясулиййят дашыйыр. Аудитор юз мцштярисиндян, еляъя дя бу ишдя мараьы олан щяр щансы цчцнъц шяхсдян асылы дейилдир. Аудитор вя йа аудитор тяшкилаты тяряфиндян мцгавиля шяртляринин йериня йетирилмяси аудитор ряйинин тящвил-гябул акты иля мцяййян олунур. Аудитор ряйи мцяййян  олунмуш  форма ясасында тяртиб едилир.

    Тясяррцфат субйектинин рящбярлийи (мцлкиййятчиси)   А.-ин   апарылмасы   цчцн зярури олан бцтцн сянядляри, реэистрляри вя щесабатлары аудитора тягдим едир вя онларын дцзэцнлцйцня мясулиййят дашыйыр. Тясяррцфат субйектляри малиййя-тясяррцфат фяалиййяти иля баьлы бцтцн мясяляляр цзря сярбяст вя йа аудитор тяшкилаты иля щяр щансы мцддятдя мцгавиля баьламаг щцгугуна маликдирляр. Бу ъцр мцгавиляляр йохлама характери дашыдыгда, аудитор йохламанын нятиъяляриня эюря мцяййян олунмуш гайдада акт тяртиб едир.

    Аудиторлар Палатасы аудитор тяшкилатларынын малиййя-тясяррцфат фяалиййятинин ганунвериъилийин тялябляриня  уйьунлуьуну йохлайыр вя онларын ишиня нязарят едир. Аудиторла (аудитор тяшкилаты иля) онларын сифаришчиляри арасында мейдана чыхан ямлак характерли бцтцн мцбащисяляр Аудиторлар Палатасында щялл едиля билмядикдя мящкямя  тяряфиндян  щялл  олунур.

    Аудиторлар вя аудитор тяшкилатлары юз вязифялярини лазымынъа йериня йетирмядикдя Азярб. Респ. ганунвериъилийиня вя сифаришчи иля баьланмыш мцгавилянин шяртляриня уйьун олараг  ямлак  мясулиййятиня ъялб едиля билярляр.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
ARGENTİT – AŞURBƏYOV
    AUDİT

    АУДИТ (лат. «аудитус» – гулагасма, динлямя) – игтисади субйектлярин (аудит олунан шяхслярин) мцщасибат учотунун вя мцщасибат (малиййя) щесабатынын кянар йохланылмасынын мцгавиля ясасында щяйата кечирилмяси цзря аудиторларын (аудитор фирмаларынын) сащибкарлыг фяалиййяти нювц; мягсяди аудит олунан шяхслярин малиййя щесабатынын дцрцстлцйц (аудит олунан шяхслярин тясяррцфат фяалиййятинин нятиъяляри вя малиййя вязиййяти щаггында истифадячидя дцзэцн тясяввцр йаратмаг цчцн малиййя щесабатлары эюстяриъиляринин дягиглик дяряъяси) вя мцщасибат учотунун ганунвериъилик нормаларына уйьунлуьу барядя обйектив ряйин формалашдырылмасыдыр.

    Ялагядар аудитор хидмятляр и: мцщасибат учотунун гурулмасы, бярпасы вя апарылмасы, малиййя щесабатынын вя верэи бяйаннамяляринин тяртиб едилмяси, активлярин вя пассивлярин гиймятляндирилмяси, малиййя, верэи, банк вя с. тясяррцфат ганунвериъилийи мясяляляриня даир мяслящятляшмяляр, игтисади субйектлярин  малиййя-тясяррцфат  фяалиййятинин тящлили, маркетинг арашдырмаларынын апарылмасы, инвестисийа лайищяляринин щазырланмасы вя тящлили, бизнес-планларын щазырланмасы, А. вя мцщасибатла ялагяли сащяляр цзря кадрларын щазырланмасы, щцгуги шяхсин тяшкили вя йенидян тяшкили иля баьлы проседураларын  йериня  йетирилмяси, низамнамя фондунун формалашмасынын (дяйишмясинин) тясдиги, ющдяликлярин, тяляблярин вя щесаблашмаларын тясдиги, малиййя щесабатларынын тяркиб щиссяляринин А.-и, диэяр чярчивяляря уйьун щазырланмыш щесабатларын вя онларын тяркиб щиссяляринин А.-и, ямлакын гиймятляндирилмясинин А.-и, юдямя габилиййятинин олуб-олмамасынын тясдиги, ифлас (мцфлисляшмя) иля баьлы проседурларын йериня йетирилмяси, дивидендлярля баьлы ямялиййатларын тясдиги, активлярин инвентаризасийасы, ямялиййат А.-и, уйьунлуг А.-и, дахили А., А.-ля баьлы с. хидмятляр. Бундан ялавя, аудитор верэи органларында, игтисад (арбитраж) мящкямяляриндя игтисади субйектин марагларыны горумаг цчцн она йардым эюстяря биляр.

    А.-ин  йаранмасы   вя   тяшяк к ц л ц. Гядимдя А. эялирляр, хяръляр вя верэилярин йыьылмасы щаггында вязифяли шяхслярин щесабатларынын динлянилмяси практикасыны билдирирди. Сонрадан А. малиййя-тясяррцфат фяалиййятиня даир мялуматларын йохланылмасына чеврилмишдир. Щяля гядим мисирлиляр вя ромалылар арасында вязифяси верэийыьанларын ишини йохламагдан ибарят олан адамлар варды ки, бу да мцасир аудиторларын функсийаларына  уйьундур.

    Малиййя нязаряти формаларынын инкишафы орта ясрлярдя дя давам етмишдир.

    Мцасир анлайышда мцстягил А. 19 ясрдя йаранмышдыр. Мяъбури А. щаггында ганун 1862 илдя Б.Британийада, 1867 илдя Франсада, 1937 илдя АБШ-да гябул едилмишдир. 1905 илдя дцнйада 11 мин аудитор фяалиййят эюстярирди, онларын йарысы Б. Британийанын пайына дцшцрдц.

    Азярб.-да А. 1991 илдян формалашмаьа башламышдыр. Респ.-да А.-ин инкишафынын биринъи мярщяляси 1991–96 илляри ящатя едир. 1991 ил ийулун 31-дя Азярб. Респ.-нын Назирляр Кабинети Малиййя Назирлийи йанында Тясяррцфат Щесаблы Аудитор Мяркязи щаггында Ясаснамяни гябул   етди.   1994   ил   сентйабрын   16-да «Аудитор хидмяти  щаггында» Азярб. Респ.-нын Гануну гябул едилди. Азярб. Респ.-нын Милли Мяълиси 1995 ил сентйабрын 19-да «Азярбайъан Республикасынын Аудиторлар Палатасы щаггында Ясаснамя» гябул етмишдир.

    Азярб.-да А.-ин инкишафынын икинъи мярщяляси  1996–2002  илляри  ящатя  едир.

    Цчцнъц инкишаф мярщялясиндя (2003 илдян) А. юлкянин игтисади вя иътимаи щяйатында мющкямлянмиш, онун ганунвериъилик базасы тякмилляшдирилмиш, Азярб. А.-инин бейнялхалг гурумлар тяряфиндян танынмасы вя хариъи ялагяляринин эцълянмяси баш вермишдир.

    2010 ил йанварын 1-дян юлкя яразисиндя Бейнялхалг аудит стандартлары тятбиг едилир. Азярб.-да 44 сярбяст аудитор вя 53 аудитор тяшкилаты фяалиййят эюстярир (2010). Азярб. Респ.-нын Аудиторлар Палатасы Бейнялхалг Мцщасибляр Федерасийасынын щягиги цзвцдцр (2008).

    А.-ин нювляр и. Ганунвериъилийин тялябляриня уйьун олараг мяъбури вя тяшяббцсля А. айырд едилир. Ганунвериъилийя эюря юз малиййя щесабатларыны дяръ етдирмяли олан тясяррцфат  субйектляри  цчцн, щабеля ганунвериъилик актлары иля билаваситя нязярдя тутулмуш щалларда вя йа сялащиййятли дювлят органларынын мцвафиг гярарына ясасян (онларын сифариши иля) щяйата   кечирилян  А. мяъбури,   диэяр  щалларда  ися   кюнцллцдцр.  Мяъбури  А.  йохламасы билаваситя ганунвериъиликля мцяййянляшдирилмиш щалларда вя йа дювлят органларынын тапшырыьы иля кечирилир. Мяъбури А.-ин щяъми вя кечирилмя гайдасы ганунвериъилик    нормалары  иля    тянзимлянир.

    Аудитор ряйи – аудиторун (аудитор тяшкилатынын) имзасы вя мющцрц иля тясдиг олунмуш, А. апарылан тясяррцфат субйектинин малиййя вязиййятиня, малиййятясяррцфат ямялиййатларынын ганунилийиня, иллик мцщасибат щесабатлары маддяляринин доьрулуьуна,  мцщасибат  учотунун цмуми вязиййятиня вердийи гиймяти якс етдирян вя бцтцн щцгуги вя физики шяхсляр, дювлят щакимиййяти вя идаряетмя органлары, щабеля мящкямя органлары цчцн щцгуги ящямиййяти олан рясми сяняддир.

    Йохланылан малиййя мялуматлары барядя фикрини мцяййянляшдирмяк цчцн аудитор сцбутлары ясасында ялдя едилмиш нятиъяляр аудитор тяряфиндян тящлил едилир вя гиймятляндирилир. А.-ин йекунунда йохланылан щесабатлар щаггында айдын йазылы фикри юзцндя якс етдирян аудитор ряйи тяртиб едилир. Сялащиййятли дювлят органынын гярарына ясасян кечирилмиш йохламанын нятиъялярини якс етдирян аудитор ряйи Азярб. Респ.-нын просессуал ганунвериъилийиня уйьун олараг тяйин едилмиш експертизанын ряйи иля бярабяр тутулур. Ряй шяртсиз мцсбят, шярти мцсбят, мянфи ола биляр. Шяртсиз мцсбят ряй тякмилляшдирилмиш   вя   йа   тамамланмыш   да   ола   биляр.

    Шяртсиз мцсбят ряй йохланылан тясяррцфат субйектинин учот вя щесабат ишинин вязиййяти цзря аудиторун айдын вя бирмяналы мцсбят фикрини якс етдирмякля, А. мягсяди цчцн лазым олан бцтцн мялуматлары вя изащатлары ялдя едилдийи, тягдим олунан мялумат йохланылан тясяррцфат субйектинин щягиги малиййя вязиййятини кифайят гядяр якс етдирдийи, малиййя сянядляри мцяссися тяряфиндян гябул олунмуш мцщасибат учоту системиня ясасян тяртиб  едилдийи вя  бу  систем юзц мювъудганунвериъилийинтялябляриниюдядийи, щесабатларын щягиги учот мялуматлары ясасында тяртиб олундуьу вя щеч бир зиддиййят тяшкил етмядийи щалда тяртиб олунур. Шярти мцсбят ряй мящдудиййяти олан ряйдир. Мящдудиййят бу вя йа диэяр хцсусиййятин вя уйьунсузлуьун олдуьуну эюстярмяк зяруряти йарандыгда ряйя дахил едилир. Аудитор тягдим едилян аргументляр ясасында мянфи ряй веря биляр. Бу заман о, ряйи эюстярилян ифадялярдян истифадя етмякля тяртиб едир: «тялябляри тямин етмир», «ишин мювъуд вязиййятини тящриф едир», «щягиги тясяввцр йаратмыр», «мцвафиг дейил», «зиддиййятлидир». Аудитор щесабатлара даир ряй вермякдян имтина едирся, онда эятирилмиш аргументляр ясасында ишин вязиййяти щаггында ряй щазырламаьын мцмкцн олмадыьыны эюстярир.

    А.-ин норматив сянядляри ашаьыдакылардыр: ганунвериъилик актлары (мяъялля вя ганунлар), президентин фярман вя сярянъамлары, щюкумятин гярарлары; Бейнялхалг Аудит Стандартлары вя Аудиторлар Палатасынын цзв олдуьу бейнялхалг пешякар тяшкилатларын А.-я даир норматив сянядляри; Аудиторлар Палатасынын норматив сянядляри; назирлик, комитя, баш идаря вя диэяр органларын А.-я даир гайдалары, тялиматлары, методик эюстяришляри вя диэяр сянядляри; аудитор тяшкилатларынын дахили стандартлары, гайдалары вя с.

    Аудитор йохламасы заманы сярбяст аудиторлар вя аудитор тяшкилатлары ганунвериъилийя вя сифаришчи иля баьланмыш мцгавилянин шяртляриня уйьун олараг А.ин форма вя методларыны сярбяст мцяййянляшдирмяк, сифаришчинин малиййя-тясяррцфат фяалиййятиня даир бцтцн сянядлярля (о ъцмлядян кянар щцгуги шяхслярдя сахланылан сянядлярля) таныш олмаг вя йохлама цчцн онлары алмаг, пул мябляьляринин, гиймятли каьызларын, мадди сярвятлярин мювъудлуьуну йохламаг вя А. цчцн лазым олан диэяр мялуматлары алмаг, сифаришчинин рящбярлийиндян вя ишчиляриндян йазылы изащат алмаг, сялащиййятли дювлят органларынын сифариши иля аудитор хидмяти эюстяряркян мцяййян етдикляри  позунту вя нюгсанлар щаггында онлар гаршысында мясяля галдырмаг, А.-ин кечирилмясиня мцгавиля ясасында башга аудиторлары ъялб етмяк, йохланылан тясяррцфат субйекти тяряфиндян А. цчцн лазым олан сянядлярин тягдим едилмямяси щалында А. йохламасыны кечирмякдян имтина етмяк щцгугларына  маликдирляр.

    Сярбяст аудиторларын вя аудитор тяшкилатларынын вязифяляри ашаьыдакылардан ибарятдир: А.-ин апарылмасында  Азярб. Респ. ганунвериъилийинин тялябляриня щюкмян риайят етмяк; аудитор йохламаларыны вя диэяр аудитор хидмятлярини кейфиййятли щяйата кечирмяк; ганунвериъиликдя нязярдя тутулан щалларда А.-ин апарылмасында иштиракынын гейри-мцмкцнлцйц барядя дярщал сифаришчийя (сялащиййятли дювлят органына) хябяр вермяк; сифаришчинин мцщасибат учотунун вя щесабатынын вязиййятини, дцзэцнлцйцнц, гцввядя олан ганунлара вя норматив актлара уйьунлуьуну йохламаг; А.-ин апарылмасы  заманы ашкар едилмиш бцтцн позунтулар, мцщасибат учотунун апарылмасы вя щесабатларын тяртиби иля баьлы нюгсанлар щаггында сифаришчинин рящбярлийиня мялумат вермяк; йохлама эедишиндя алынмыш  вя йа тяртиб едилмиш сянядлярин горунуб сахланмасыны тямин етмяк; тясяррцфат субйектинин тяляби иля она А.-ин апарылмасына даир ганунвериъилийин тялябляри, тяряфлярин щцгуг вя вязифяляри, щабеля аудиторун ряйиндя олан ирад вя нятиъяляр цчцн ясас олан норматив актлар барясиндя ятрафлы мялуматлар вермяк; ганунвериъиликля нязярдя тутулмуш щалларда верэи щесабатына даир аудитор ряйи вермяк.

    Аудитор хидмяти бир тяряфдян сярбяст аудитор вя йа аудитор тяшкилаты, диэяр тяряфдян ися сифаришчи арасында баьланмыш вя йохламанын мязмунуну, апарылмасы мцддятлярини, мяслящят хидмятляринин щяъмини, юдяниш мябляьини вя гайдасыны, еляъя дя тяряфлярин мясулиййятини нязярдя тутан мцгавиля ясасында эюстярилир. Сифаришчи аудиторун юз пешя вязифялярини там вя кейфиййятля йериня йетирмясиня бцтцн лазыми шяраитин йарадылмасы цчцн мясулиййят дашыйыр. Аудитор юз мцштярисиндян, еляъя дя бу ишдя мараьы олан щяр щансы цчцнъц шяхсдян асылы дейилдир. Аудитор вя йа аудитор тяшкилаты тяряфиндян мцгавиля шяртляринин йериня йетирилмяси аудитор ряйинин тящвил-гябул акты иля мцяййян олунур. Аудитор ряйи мцяййян  олунмуш  форма ясасында тяртиб едилир.

    Тясяррцфат субйектинин рящбярлийи (мцлкиййятчиси)   А.-ин   апарылмасы   цчцн зярури олан бцтцн сянядляри, реэистрляри вя щесабатлары аудитора тягдим едир вя онларын дцзэцнлцйцня мясулиййят дашыйыр. Тясяррцфат субйектляри малиййя-тясяррцфат фяалиййяти иля баьлы бцтцн мясяляляр цзря сярбяст вя йа аудитор тяшкилаты иля щяр щансы мцддятдя мцгавиля баьламаг щцгугуна маликдирляр. Бу ъцр мцгавиляляр йохлама характери дашыдыгда, аудитор йохламанын нятиъяляриня эюря мцяййян олунмуш гайдада акт тяртиб едир.

    Аудиторлар Палатасы аудитор тяшкилатларынын малиййя-тясяррцфат фяалиййятинин ганунвериъилийин тялябляриня  уйьунлуьуну йохлайыр вя онларын ишиня нязарят едир. Аудиторла (аудитор тяшкилаты иля) онларын сифаришчиляри арасында мейдана чыхан ямлак характерли бцтцн мцбащисяляр Аудиторлар Палатасында щялл едиля билмядикдя мящкямя  тяряфиндян  щялл  олунур.

    Аудиторлар вя аудитор тяшкилатлары юз вязифялярини лазымынъа йериня йетирмядикдя Азярб. Респ. ганунвериъилийиня вя сифаришчи иля баьланмыш мцгавилянин шяртляриня уйьун олараг  ямлак  мясулиййятиня ъялб едиля билярляр.

    AUDİT

    АУДИТ (лат. «аудитус» – гулагасма, динлямя) – игтисади субйектлярин (аудит олунан шяхслярин) мцщасибат учотунун вя мцщасибат (малиййя) щесабатынын кянар йохланылмасынын мцгавиля ясасында щяйата кечирилмяси цзря аудиторларын (аудитор фирмаларынын) сащибкарлыг фяалиййяти нювц; мягсяди аудит олунан шяхслярин малиййя щесабатынын дцрцстлцйц (аудит олунан шяхслярин тясяррцфат фяалиййятинин нятиъяляри вя малиййя вязиййяти щаггында истифадячидя дцзэцн тясяввцр йаратмаг цчцн малиййя щесабатлары эюстяриъиляринин дягиглик дяряъяси) вя мцщасибат учотунун ганунвериъилик нормаларына уйьунлуьу барядя обйектив ряйин формалашдырылмасыдыр.

    Ялагядар аудитор хидмятляр и: мцщасибат учотунун гурулмасы, бярпасы вя апарылмасы, малиййя щесабатынын вя верэи бяйаннамяляринин тяртиб едилмяси, активлярин вя пассивлярин гиймятляндирилмяси, малиййя, верэи, банк вя с. тясяррцфат ганунвериъилийи мясяляляриня даир мяслящятляшмяляр, игтисади субйектлярин  малиййя-тясяррцфат  фяалиййятинин тящлили, маркетинг арашдырмаларынын апарылмасы, инвестисийа лайищяляринин щазырланмасы вя тящлили, бизнес-планларын щазырланмасы, А. вя мцщасибатла ялагяли сащяляр цзря кадрларын щазырланмасы, щцгуги шяхсин тяшкили вя йенидян тяшкили иля баьлы проседураларын  йериня  йетирилмяси, низамнамя фондунун формалашмасынын (дяйишмясинин) тясдиги, ющдяликлярин, тяляблярин вя щесаблашмаларын тясдиги, малиййя щесабатларынын тяркиб щиссяляринин А.-и, диэяр чярчивяляря уйьун щазырланмыш щесабатларын вя онларын тяркиб щиссяляринин А.-и, ямлакын гиймятляндирилмясинин А.-и, юдямя габилиййятинин олуб-олмамасынын тясдиги, ифлас (мцфлисляшмя) иля баьлы проседурларын йериня йетирилмяси, дивидендлярля баьлы ямялиййатларын тясдиги, активлярин инвентаризасийасы, ямялиййат А.-и, уйьунлуг А.-и, дахили А., А.-ля баьлы с. хидмятляр. Бундан ялавя, аудитор верэи органларында, игтисад (арбитраж) мящкямяляриндя игтисади субйектин марагларыны горумаг цчцн она йардым эюстяря биляр.

    А.-ин  йаранмасы   вя   тяшяк к ц л ц. Гядимдя А. эялирляр, хяръляр вя верэилярин йыьылмасы щаггында вязифяли шяхслярин щесабатларынын динлянилмяси практикасыны билдирирди. Сонрадан А. малиййя-тясяррцфат фяалиййятиня даир мялуматларын йохланылмасына чеврилмишдир. Щяля гядим мисирлиляр вя ромалылар арасында вязифяси верэийыьанларын ишини йохламагдан ибарят олан адамлар варды ки, бу да мцасир аудиторларын функсийаларына  уйьундур.

    Малиййя нязаряти формаларынын инкишафы орта ясрлярдя дя давам етмишдир.

    Мцасир анлайышда мцстягил А. 19 ясрдя йаранмышдыр. Мяъбури А. щаггында ганун 1862 илдя Б.Британийада, 1867 илдя Франсада, 1937 илдя АБШ-да гябул едилмишдир. 1905 илдя дцнйада 11 мин аудитор фяалиййят эюстярирди, онларын йарысы Б. Британийанын пайына дцшцрдц.

    Азярб.-да А. 1991 илдян формалашмаьа башламышдыр. Респ.-да А.-ин инкишафынын биринъи мярщяляси 1991–96 илляри ящатя едир. 1991 ил ийулун 31-дя Азярб. Респ.-нын Назирляр Кабинети Малиййя Назирлийи йанында Тясяррцфат Щесаблы Аудитор Мяркязи щаггында Ясаснамяни гябул   етди.   1994   ил   сентйабрын   16-да «Аудитор хидмяти  щаггында» Азярб. Респ.-нын Гануну гябул едилди. Азярб. Респ.-нын Милли Мяълиси 1995 ил сентйабрын 19-да «Азярбайъан Республикасынын Аудиторлар Палатасы щаггында Ясаснамя» гябул етмишдир.

    Азярб.-да А.-ин инкишафынын икинъи мярщяляси  1996–2002  илляри  ящатя  едир.

    Цчцнъц инкишаф мярщялясиндя (2003 илдян) А. юлкянин игтисади вя иътимаи щяйатында мющкямлянмиш, онун ганунвериъилик базасы тякмилляшдирилмиш, Азярб. А.-инин бейнялхалг гурумлар тяряфиндян танынмасы вя хариъи ялагяляринин эцълянмяси баш вермишдир.

    2010 ил йанварын 1-дян юлкя яразисиндя Бейнялхалг аудит стандартлары тятбиг едилир. Азярб.-да 44 сярбяст аудитор вя 53 аудитор тяшкилаты фяалиййят эюстярир (2010). Азярб. Респ.-нын Аудиторлар Палатасы Бейнялхалг Мцщасибляр Федерасийасынын щягиги цзвцдцр (2008).

    А.-ин нювляр и. Ганунвериъилийин тялябляриня уйьун олараг мяъбури вя тяшяббцсля А. айырд едилир. Ганунвериъилийя эюря юз малиййя щесабатларыны дяръ етдирмяли олан тясяррцфат  субйектляри  цчцн, щабеля ганунвериъилик актлары иля билаваситя нязярдя тутулмуш щалларда вя йа сялащиййятли дювлят органларынын мцвафиг гярарына ясасян (онларын сифариши иля) щяйата   кечирилян  А. мяъбури,   диэяр  щалларда  ися   кюнцллцдцр.  Мяъбури  А.  йохламасы билаваситя ганунвериъиликля мцяййянляшдирилмиш щалларда вя йа дювлят органларынын тапшырыьы иля кечирилир. Мяъбури А.-ин щяъми вя кечирилмя гайдасы ганунвериъилик    нормалары  иля    тянзимлянир.

    Аудитор ряйи – аудиторун (аудитор тяшкилатынын) имзасы вя мющцрц иля тясдиг олунмуш, А. апарылан тясяррцфат субйектинин малиййя вязиййятиня, малиййятясяррцфат ямялиййатларынын ганунилийиня, иллик мцщасибат щесабатлары маддяляринин доьрулуьуна,  мцщасибат  учотунун цмуми вязиййятиня вердийи гиймяти якс етдирян вя бцтцн щцгуги вя физики шяхсляр, дювлят щакимиййяти вя идаряетмя органлары, щабеля мящкямя органлары цчцн щцгуги ящямиййяти олан рясми сяняддир.

    Йохланылан малиййя мялуматлары барядя фикрини мцяййянляшдирмяк цчцн аудитор сцбутлары ясасында ялдя едилмиш нятиъяляр аудитор тяряфиндян тящлил едилир вя гиймятляндирилир. А.-ин йекунунда йохланылан щесабатлар щаггында айдын йазылы фикри юзцндя якс етдирян аудитор ряйи тяртиб едилир. Сялащиййятли дювлят органынын гярарына ясасян кечирилмиш йохламанын нятиъялярини якс етдирян аудитор ряйи Азярб. Респ.-нын просессуал ганунвериъилийиня уйьун олараг тяйин едилмиш експертизанын ряйи иля бярабяр тутулур. Ряй шяртсиз мцсбят, шярти мцсбят, мянфи ола биляр. Шяртсиз мцсбят ряй тякмилляшдирилмиш   вя   йа   тамамланмыш   да   ола   биляр.

    Шяртсиз мцсбят ряй йохланылан тясяррцфат субйектинин учот вя щесабат ишинин вязиййяти цзря аудиторун айдын вя бирмяналы мцсбят фикрини якс етдирмякля, А. мягсяди цчцн лазым олан бцтцн мялуматлары вя изащатлары ялдя едилдийи, тягдим олунан мялумат йохланылан тясяррцфат субйектинин щягиги малиййя вязиййятини кифайят гядяр якс етдирдийи, малиййя сянядляри мцяссися тяряфиндян гябул олунмуш мцщасибат учоту системиня ясасян тяртиб  едилдийи вя  бу  систем юзц мювъудганунвериъилийинтялябляриниюдядийи, щесабатларын щягиги учот мялуматлары ясасында тяртиб олундуьу вя щеч бир зиддиййят тяшкил етмядийи щалда тяртиб олунур. Шярти мцсбят ряй мящдудиййяти олан ряйдир. Мящдудиййят бу вя йа диэяр хцсусиййятин вя уйьунсузлуьун олдуьуну эюстярмяк зяруряти йарандыгда ряйя дахил едилир. Аудитор тягдим едилян аргументляр ясасында мянфи ряй веря биляр. Бу заман о, ряйи эюстярилян ифадялярдян истифадя етмякля тяртиб едир: «тялябляри тямин етмир», «ишин мювъуд вязиййятини тящриф едир», «щягиги тясяввцр йаратмыр», «мцвафиг дейил», «зиддиййятлидир». Аудитор щесабатлара даир ряй вермякдян имтина едирся, онда эятирилмиш аргументляр ясасында ишин вязиййяти щаггында ряй щазырламаьын мцмкцн олмадыьыны эюстярир.

    А.-ин норматив сянядляри ашаьыдакылардыр: ганунвериъилик актлары (мяъялля вя ганунлар), президентин фярман вя сярянъамлары, щюкумятин гярарлары; Бейнялхалг Аудит Стандартлары вя Аудиторлар Палатасынын цзв олдуьу бейнялхалг пешякар тяшкилатларын А.-я даир норматив сянядляри; Аудиторлар Палатасынын норматив сянядляри; назирлик, комитя, баш идаря вя диэяр органларын А.-я даир гайдалары, тялиматлары, методик эюстяришляри вя диэяр сянядляри; аудитор тяшкилатларынын дахили стандартлары, гайдалары вя с.

    Аудитор йохламасы заманы сярбяст аудиторлар вя аудитор тяшкилатлары ганунвериъилийя вя сифаришчи иля баьланмыш мцгавилянин шяртляриня уйьун олараг А.ин форма вя методларыны сярбяст мцяййянляшдирмяк, сифаришчинин малиййя-тясяррцфат фяалиййятиня даир бцтцн сянядлярля (о ъцмлядян кянар щцгуги шяхслярдя сахланылан сянядлярля) таныш олмаг вя йохлама цчцн онлары алмаг, пул мябляьляринин, гиймятли каьызларын, мадди сярвятлярин мювъудлуьуну йохламаг вя А. цчцн лазым олан диэяр мялуматлары алмаг, сифаришчинин рящбярлийиндян вя ишчиляриндян йазылы изащат алмаг, сялащиййятли дювлят органларынын сифариши иля аудитор хидмяти эюстяряркян мцяййян етдикляри  позунту вя нюгсанлар щаггында онлар гаршысында мясяля галдырмаг, А.-ин кечирилмясиня мцгавиля ясасында башга аудиторлары ъялб етмяк, йохланылан тясяррцфат субйекти тяряфиндян А. цчцн лазым олан сянядлярин тягдим едилмямяси щалында А. йохламасыны кечирмякдян имтина етмяк щцгугларына  маликдирляр.

    Сярбяст аудиторларын вя аудитор тяшкилатларынын вязифяляри ашаьыдакылардан ибарятдир: А.-ин апарылмасында  Азярб. Респ. ганунвериъилийинин тялябляриня щюкмян риайят етмяк; аудитор йохламаларыны вя диэяр аудитор хидмятлярини кейфиййятли щяйата кечирмяк; ганунвериъиликдя нязярдя тутулан щалларда А.-ин апарылмасында иштиракынын гейри-мцмкцнлцйц барядя дярщал сифаришчийя (сялащиййятли дювлят органына) хябяр вермяк; сифаришчинин мцщасибат учотунун вя щесабатынын вязиййятини, дцзэцнлцйцнц, гцввядя олан ганунлара вя норматив актлара уйьунлуьуну йохламаг; А.-ин апарылмасы  заманы ашкар едилмиш бцтцн позунтулар, мцщасибат учотунун апарылмасы вя щесабатларын тяртиби иля баьлы нюгсанлар щаггында сифаришчинин рящбярлийиня мялумат вермяк; йохлама эедишиндя алынмыш  вя йа тяртиб едилмиш сянядлярин горунуб сахланмасыны тямин етмяк; тясяррцфат субйектинин тяляби иля она А.-ин апарылмасына даир ганунвериъилийин тялябляри, тяряфлярин щцгуг вя вязифяляри, щабеля аудиторун ряйиндя олан ирад вя нятиъяляр цчцн ясас олан норматив актлар барясиндя ятрафлы мялуматлар вермяк; ганунвериъиликля нязярдя тутулмуш щалларда верэи щесабатына даир аудитор ряйи вермяк.

    Аудитор хидмяти бир тяряфдян сярбяст аудитор вя йа аудитор тяшкилаты, диэяр тяряфдян ися сифаришчи арасында баьланмыш вя йохламанын мязмунуну, апарылмасы мцддятлярини, мяслящят хидмятляринин щяъмини, юдяниш мябляьини вя гайдасыны, еляъя дя тяряфлярин мясулиййятини нязярдя тутан мцгавиля ясасында эюстярилир. Сифаришчи аудиторун юз пешя вязифялярини там вя кейфиййятля йериня йетирмясиня бцтцн лазыми шяраитин йарадылмасы цчцн мясулиййят дашыйыр. Аудитор юз мцштярисиндян, еляъя дя бу ишдя мараьы олан щяр щансы цчцнъц шяхсдян асылы дейилдир. Аудитор вя йа аудитор тяшкилаты тяряфиндян мцгавиля шяртляринин йериня йетирилмяси аудитор ряйинин тящвил-гябул акты иля мцяййян олунур. Аудитор ряйи мцяййян  олунмуш  форма ясасында тяртиб едилир.

    Тясяррцфат субйектинин рящбярлийи (мцлкиййятчиси)   А.-ин   апарылмасы   цчцн зярури олан бцтцн сянядляри, реэистрляри вя щесабатлары аудитора тягдим едир вя онларын дцзэцнлцйцня мясулиййят дашыйыр. Тясяррцфат субйектляри малиййя-тясяррцфат фяалиййяти иля баьлы бцтцн мясяляляр цзря сярбяст вя йа аудитор тяшкилаты иля щяр щансы мцддятдя мцгавиля баьламаг щцгугуна маликдирляр. Бу ъцр мцгавиляляр йохлама характери дашыдыгда, аудитор йохламанын нятиъяляриня эюря мцяййян олунмуш гайдада акт тяртиб едир.

    Аудиторлар Палатасы аудитор тяшкилатларынын малиййя-тясяррцфат фяалиййятинин ганунвериъилийин тялябляриня  уйьунлуьуну йохлайыр вя онларын ишиня нязарят едир. Аудиторла (аудитор тяшкилаты иля) онларын сифаришчиляри арасында мейдана чыхан ямлак характерли бцтцн мцбащисяляр Аудиторлар Палатасында щялл едиля билмядикдя мящкямя  тяряфиндян  щялл  олунур.

    Аудиторлар вя аудитор тяшкилатлары юз вязифялярини лазымынъа йериня йетирмядикдя Азярб. Респ. ганунвериъилийиня вя сифаришчи иля баьланмыш мцгавилянин шяртляриня уйьун олараг  ямлак  мясулиййятиня ъялб едиля билярляр.