БУХА-НОЙОН БАБАЙИ (“баба нойон-буьа”), хухе буха (“боз буьа”), нойон бабай (“баба нойон”) – бурйатларын (булагатларын вя ехиритлярин) яса- тирляриндя тотем улу яъдад. Реал нясилляр, йахуд эеъя вя эцндцз арасында мцбаризяни якс етдирян мифоложи вариантлардан бириня эюря, гярб тенгриси Зайан
Саган тенгринин оьлу Бохо Муйа шярг тенгриси Хамхир Богдо тенгринин оьлу Бохо Тели иля савашмыш, щяр икиси эюйдян йеря енмиш вя Бохо Муйа Б.-н.б. адлы боз буьайа, Бохо Тели ися Тярлан Ерен адлы ала-була буьайа чеврилмишдир. Байкал эюлц ятрафында бир-бирини тягиб етмишляр; нящайят, бурйат щюкмдарларындан бири Тайжи ханын Тункин вадисиндяки мцлкляриндя гаршылашмыш, буйнузлашараг ятрафларындакы щяр шейи тапдаламышлар. Тайжи ханын гызы онлары говаркян Б.-н.б.-нин бахышындан (йахуд бюйцрмясиндян) щамиля олмушдур. Булагатларын версийасына эюря, онун доьдуьу оьлан ушаьыны Б.-н.б. оьлу кими гябул етмиш, ону даьда дямир бешикдя бюйцтмцш вя горумушдур. Сонсуз олан шаман баъылар – Асыхан (Асуйхан) вя Хосыхан (Хусыхан) Б.-н.б. цчцн хцсуси тайлаган (гурбанвермя иля мцшайият олунан шаман мярасими) щазырлайараг кюрпяни ялдя етмиш вя она “Буьадан тапылмыш Булагат” адыны вермишляр; о, булагатлар тайфасынын яъдады олмушдур. Ехиритлярин версийасына эюря, Тайжи ханын гызы ики оьлан ушаьыны дцнйайа эятирмишдир. Булагатын еркян чаьларында Байкал сащилиндяки йарыгда йашамыш якиз гардашы бюйцйцб бойа-баша чатдыгдан сонра, Байкал сащилиня эедиб- эялян Булагат бурада она раст эялмишдир. Шаман Асыхан щийляэярликля Б.-н.б.-нин бу оьлуну да ялдя едяряк ону Ехирит адландырмышдыр. Б.-н.б. диэяр бурйат тайфалары арасында йайылмыш ясатирлярин дя персонажыдыр. Шаман пантеонунда о, гярби хан вя Есеэе Малан тенгринин оьлудур. Б.-н.б.-нин доггуз оьлу Бурйатийанын бир сыра йерляринин сащиб-рущлары щесаб олунан ежинлярдир (бах Едзенляр). Б.-н.б. гызы Ерхе Субени ися Шаргайнойона (Байкалйаны бурйатларын диэяр мифоложи персонажы) яря вермишди. Б.- н.б.-ын ады гейд олунан шаман чаьырышлары вя адыны дашыйан даьларда (Бурйатийанын Тункин р-нунун Далахай вя Закаменск р-нунун Санага кяндляринин йахынлыьында) онун зийарятэащлары мялумдур. Б.-н.б. ламаизм пантеонуна Ринчин хан (ламаист иконографийасында аь атлы кими тясвир едилир) ады иля дахил олунмушдур, православ миссийасы ися Б.-н.б.-ын Мцг. Пафнути иля ейнилийини елан етмишдир. 20 ясрин 30-ъу илляринядяк Б.-н.б. ламаистляр, шаманистляр вя православларын ситайиш обйекти иди. Б.-н.б. мифоложи персонаж кими Шимали Монголустанда йашайан монголлар арасында да йайылмышдыр.
Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində) |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2007 |
| ISBN: | 978-9952-441-01-7 |
| Səhifələrin sayı: | 881 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2009 |
| ISBN: | 978-9952-441-02-4 |
| Səhifələrin sayı: | 608 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2010 |
| ISBN: | 978-9952-441-05-5 |
| Səhifələrin sayı: | 604 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2011 |
| ISBN: | 978-9952-441-07-9 |
| Səhifələrin sayı: | 604 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində) |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2012 |
| ISBN: | 978-9952-441-01-7 |
| Səhifələrin sayı: | 881 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2013 |
| ISBN: | 978-9952-441-03-1 |
| Səhifələrin sayı: | 608 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2014 |
| ISBN: | 978-9952-441-10-9 |
| Səhifələrin sayı: | 592 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili | 2015 |
| ISBN: | 978-9952-441-11-6 |
| Səhifələrin sayı: | 608 |
БУХА-НОЙОН БАБАЙИ (“баба нойон-буьа”), хухе буха (“боз буьа”), нойон бабай (“баба нойон”) – бурйатларын (булагатларын вя ехиритлярин) яса- тирляриндя тотем улу яъдад. Реал нясилляр, йахуд эеъя вя эцндцз арасында мцбаризяни якс етдирян мифоложи вариантлардан бириня эюря, гярб тенгриси Зайан
Саган тенгринин оьлу Бохо Муйа шярг тенгриси Хамхир Богдо тенгринин оьлу Бохо Тели иля савашмыш, щяр икиси эюйдян йеря енмиш вя Бохо Муйа Б.-н.б. адлы боз буьайа, Бохо Тели ися Тярлан Ерен адлы ала-була буьайа чеврилмишдир. Байкал эюлц ятрафында бир-бирини тягиб етмишляр; нящайят, бурйат щюкмдарларындан бири Тайжи ханын Тункин вадисиндяки мцлкляриндя гаршылашмыш, буйнузлашараг ятрафларындакы щяр шейи тапдаламышлар. Тайжи ханын гызы онлары говаркян Б.-н.б.-нин бахышындан (йахуд бюйцрмясиндян) щамиля олмушдур. Булагатларын версийасына эюря, онун доьдуьу оьлан ушаьыны Б.-н.б. оьлу кими гябул етмиш, ону даьда дямир бешикдя бюйцтмцш вя горумушдур. Сонсуз олан шаман баъылар – Асыхан (Асуйхан) вя Хосыхан (Хусыхан) Б.-н.б. цчцн хцсуси тайлаган (гурбанвермя иля мцшайият олунан шаман мярасими) щазырлайараг кюрпяни ялдя етмиш вя она “Буьадан тапылмыш Булагат” адыны вермишляр; о, булагатлар тайфасынын яъдады олмушдур. Ехиритлярин версийасына эюря, Тайжи ханын гызы ики оьлан ушаьыны дцнйайа эятирмишдир. Булагатын еркян чаьларында Байкал сащилиндяки йарыгда йашамыш якиз гардашы бюйцйцб бойа-баша чатдыгдан сонра, Байкал сащилиня эедиб- эялян Булагат бурада она раст эялмишдир. Шаман Асыхан щийляэярликля Б.-н.б.-нин бу оьлуну да ялдя едяряк ону Ехирит адландырмышдыр. Б.-н.б. диэяр бурйат тайфалары арасында йайылмыш ясатирлярин дя персонажыдыр. Шаман пантеонунда о, гярби хан вя Есеэе Малан тенгринин оьлудур. Б.-н.б.-нин доггуз оьлу Бурйатийанын бир сыра йерляринин сащиб-рущлары щесаб олунан ежинлярдир (бах Едзенляр). Б.-н.б. гызы Ерхе Субени ися Шаргайнойона (Байкалйаны бурйатларын диэяр мифоложи персонажы) яря вермишди. Б.- н.б.-ын ады гейд олунан шаман чаьырышлары вя адыны дашыйан даьларда (Бурйатийанын Тункин р-нунун Далахай вя Закаменск р-нунун Санага кяндляринин йахынлыьында) онун зийарятэащлары мялумдур. Б.-н.б. ламаизм пантеонуна Ринчин хан (ламаист иконографийасында аь атлы кими тясвир едилир) ады иля дахил олунмушдур, православ миссийасы ися Б.-н.б.-ын Мцг. Пафнути иля ейнилийини елан етмишдир. 20 ясрин 30-ъу илляринядяк Б.-н.б. ламаистляр, шаманистляр вя православларын ситайиш обйекти иди. Б.-н.б. мифоложи персонаж кими Шимали Монголустанда йашайан монголлар арасында да йайылмышдыр.
БУХА-НОЙОН БАБАЙИ (“баба нойон-буьа”), хухе буха (“боз буьа”), нойон бабай (“баба нойон”) – бурйатларын (булагатларын вя ехиритлярин) яса- тирляриндя тотем улу яъдад. Реал нясилляр, йахуд эеъя вя эцндцз арасында мцбаризяни якс етдирян мифоложи вариантлардан бириня эюря, гярб тенгриси Зайан
Саган тенгринин оьлу Бохо Муйа шярг тенгриси Хамхир Богдо тенгринин оьлу Бохо Тели иля савашмыш, щяр икиси эюйдян йеря енмиш вя Бохо Муйа Б.-н.б. адлы боз буьайа, Бохо Тели ися Тярлан Ерен адлы ала-була буьайа чеврилмишдир. Байкал эюлц ятрафында бир-бирини тягиб етмишляр; нящайят, бурйат щюкмдарларындан бири Тайжи ханын Тункин вадисиндяки мцлкляриндя гаршылашмыш, буйнузлашараг ятрафларындакы щяр шейи тапдаламышлар. Тайжи ханын гызы онлары говаркян Б.-н.б.-нин бахышындан (йахуд бюйцрмясиндян) щамиля олмушдур. Булагатларын версийасына эюря, онун доьдуьу оьлан ушаьыны Б.-н.б. оьлу кими гябул етмиш, ону даьда дямир бешикдя бюйцтмцш вя горумушдур. Сонсуз олан шаман баъылар – Асыхан (Асуйхан) вя Хосыхан (Хусыхан) Б.-н.б. цчцн хцсуси тайлаган (гурбанвермя иля мцшайият олунан шаман мярасими) щазырлайараг кюрпяни ялдя етмиш вя она “Буьадан тапылмыш Булагат” адыны вермишляр; о, булагатлар тайфасынын яъдады олмушдур. Ехиритлярин версийасына эюря, Тайжи ханын гызы ики оьлан ушаьыны дцнйайа эятирмишдир. Булагатын еркян чаьларында Байкал сащилиндяки йарыгда йашамыш якиз гардашы бюйцйцб бойа-баша чатдыгдан сонра, Байкал сащилиня эедиб- эялян Булагат бурада она раст эялмишдир. Шаман Асыхан щийляэярликля Б.-н.б.-нин бу оьлуну да ялдя едяряк ону Ехирит адландырмышдыр. Б.-н.б. диэяр бурйат тайфалары арасында йайылмыш ясатирлярин дя персонажыдыр. Шаман пантеонунда о, гярби хан вя Есеэе Малан тенгринин оьлудур. Б.-н.б.-нин доггуз оьлу Бурйатийанын бир сыра йерляринин сащиб-рущлары щесаб олунан ежинлярдир (бах Едзенляр). Б.-н.б. гызы Ерхе Субени ися Шаргайнойона (Байкалйаны бурйатларын диэяр мифоложи персонажы) яря вермишди. Б.- н.б.-ын ады гейд олунан шаман чаьырышлары вя адыны дашыйан даьларда (Бурйатийанын Тункин р-нунун Далахай вя Закаменск р-нунун Санага кяндляринин йахынлыьында) онун зийарятэащлары мялумдур. Б.-н.б. ламаизм пантеонуна Ринчин хан (ламаист иконографийасында аь атлы кими тясвир едилир) ады иля дахил олунмушдур, православ миссийасы ися Б.-н.б.-ын Мцг. Пафнути иля ейнилийини елан етмишдир. 20 ясрин 30-ъу илляринядяк Б.-н.б. ламаистляр, шаманистляр вя православларын ситайиш обйекти иди. Б.-н.б. мифоложи персонаж кими Шимали Монголустанда йашайан монголлар арасында да йайылмышдыр.
