Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
IV CİLD (BƏZİRXANA - BİNNƏTOVA)
    BREST SÜLHÜ

    БРЕСТ СЦЛЩЦ (1918) – РСФСР иля Дюрдляр Иттифагы (ДИ; Алманийа, Австрийа-Маъарыстан, Тцркийя вя Болгарыстан) дювлятляри арасында баьланан сцлщ мцгавиляси. РСФСР-ин Биринъи дцнйа мцщарибясиндян чыхмасыны тямин етди. Бундан яввял ХКС-ин Антанта дювлятлярини Алманийа вя онун мцттяфигляри иля данышыглара тящрик етмяк ъящдляри (1917 илин октйабр/нойабр айларындан Сцлщ щаггында декретин щяйата кечирилмяси мягсяди иля) баш тутмады. “Цмуми демократик сцлщ” ниййятляринин ифласа уьрамасы РСДФ(б)П рящбярлийиндя мцзакиряляря сябяб олду. В.И. Ленин вя онун тяряфдарлары ордунун вя арха ъябщянин даьылдыьыны, гыса мцддят ярзиндя йени ингилаби ордунун йарадылмасынын мцмкцнсцзлцйцнц, щямчинин Гярби Авропа юлкяляриндя йахын вахтларда ингилабларын баш веряъяйини ясас эятиряряк ДИ дювлятляри иля дярщал сепарат сцлщ баьламаьы тяляб едирдиляр. “Сол коммунистляр” (Н.И. Бухарин, К.Б. Радек вя б.) “империалист дювлятлярля” сцлщ баьланмасыны йолверилмяз щесаб едир вя мцщарибянин давам етдирилмясиндя (щятта Русийада совет щакимиййятинин деврилмяси щесабына) исрарлы идиляр. 1917 ил нойабрын 20-дя (декабрын 3-дя) РСФСР Брест-Литовскда ДИ дювлятляри иля сепарат данышыглара башлады; ДИ тяряфдян данышыгларда Алманийа апарыъы рол ойнайырды. Совет нцмайяндя щейятинин илщагсыз вя тязминатсыз сцлщ тяклифи яввял ДИ дювлятляри тяряфиндян дястяклянди. Лакин 1918 ил йанварын 5(18)-дя, Антанта дювлятляринин нювбяти дяфя данышыглардан имтина етмясиндян сонра, алман нцмайяндя щейяти Алманийанын Полша яразисини, Балтикайаны яразинин вя Белорусийанын бир щиссясини (цмумиликдя 150 мин км2) ишьал етмяк щцгугунун танынмасыны тяляб етди; Алманийа Брест-Литовскдан ъянубдакы сярщяд мясялясини Украйна Мяркязи радасы иля данышыгларына гядяр ачыг сахлайырды. Бу шяртляр РСДФ(б)П МК-да мцзакиряляри кяскинляшдирди. Йанварын 11(24)-дя кечирилян иъласда данышыгларын узадылмасы, Алманийа тяряфиндян ултиматум верилянядяк лянэидилмяси гярара алынды. Лакин йанварын 27–28-дя (февралын 9–10-да) данышыгларда вязиййят кяскинляшди вя совет нцмайяндя щейятинин йени башчысы Л.Д. Тротски йанварын 28-дя (февралын 10-да) бяйанат веряряк билдирди ки, Совет Русийасы мцщарибяни дайандырыр, ордуну бурахыр, лакин сцлщ баьламыр. Февралын 18-дя Алманийа вя Австрийа гошунлары бцтцн ъябщя бойу щцъума кечдиляр, февралын 19-да ХКС дярщал сцлщ баьламаьа разы олдуьуна даир бяйанатла чыхыш етди. Февралын 22-дя ХКС “Сосиалист вятяни тящлцкядядир!” декрет-чаьырышыны дяръ етди, Фящля-Кяндли Гырмызы Ордусунун тяшкилиня башланды. Февралын 23-дя Алманийа щюкумяти сцлщцн йени вя даща аьыр шяртлярини иряли сцрдц. Бу шяртляр щямин эцн В.И. Ленинин тязйигиля (якс щалда МК-нын щейятиндян вя ХКС-ин сядри вязифясиндян чыхаъаьыны бяйан етди) РСДФ(б)П МК-нын иъласында гябул едилди. Мартын 3-дя Г.Й. Соколниковун башчылыг етдийи йени совет нцма- йяндя щейяти сцлщц имзалады, мартын 15-дя 4-ъц Цмумрусийа Фювгяладя Советляр гурултайы, мартын 26-да ися Алманийа императору ЫЫ Вилщелм тяряфиндян тясдиг олунду. Б.с.-нцн шяртляриня эюря, Полша, Литва, Курландийа, Латвийа, Естонийа вя Белорусийанын бир щиссяси Русийадан алыныр, совет гошунлары Финландийа вя Украйнадан чыхарылыр, Русийа Украйна Халг Респуб- ликасыны (онун рящбярлийи феврал айында щярби йардым эюстярилмяси хащишиля Алманийа вя Австрийа-Маъарыстана мцраъият етмишди) мцстягил дювлят кими таныйыр (ящалиси 50 млн. няфярдян чох, сащяси тягр. 1 млн. км2 олан ярази Алманийанын тясир даирясиня кечирди), Ярдящан, Батум вя Гарс шящярляри ятрафлары иля бирликдя Тцркийяйя верилирди. Русийа Алманийа иля ялверишсиз тиъарят режимини гябул етмяли, ордуну тярхис етмяли, донанманы Русийа портларына апармалы, йахуд силащсызлашдырмалы, щямчинин Алманийайа тязминат (августун 27-дя имзаланмыш яла- вя мцгавиляйя эюря, 6 млрд. марка) юдямяли иди. Б.с.-ня гяти етираз яламяти олараг сол есерляр ХКС-дян чыхдылар. Загафгазийа сейми Б.с.-нцн Ярдящан, Гарс вя Батумун Тцркийяйя верилмяси шяртини гябул етмяди вя Петрограда ХКС адына телеграм эюндяряряк, Б.с.-нц танымадыьыны билдирди. Тцркийя Б.с.-нцн гярарларына ясасланараг, Гарс, Батум вя Ярдящанын дярщал бошалдылмасы щаггында Загафгазийа сейминя ултиматум верди. Русийа иля Тцркийя арасында имзаланмыш ялавя мцгавиляйя эюря, Русийа рус гошунларынын мцщарибя заманы тутдуьу тцрк торпагларында вя Русийа щцдудларында йарадылмыш ермяни-дашнак силащлы дястялярини тамамиля тярксилащ едиб бурахмаьы ющдясиня эютцрцрдц. Ялавя мцгавилянин 11-ъи маддяси Русийа вятяндашлары олан мцсялманлара, ямлакларыны да апармаг шярти иля, Тцркийяйя азад мцщаъирят етмяк щцгугу верирди. 1918 илин йанварында Тцркийя Загафгазийа Комиссарлыьы иля сцлщ данышыгларына башламаьа тяшяббцс етмишди. Тцркийя юзцнцн дювлят мараглары сябябиндян тякъя Загафгазийа Комиссарлыьыны танымагла кифайятлянмир, щямчинин ону Брест-Литовск данышыгларына ъялб етмякля, ДИ вя Русийа тяряфиндян дя танынмасына наил олмаг истяйирди. Лакин Загафгазийа щюкумяти данышыгларда иштиракдан, мцстягиллийинин елан олунмасындан имтина едяряк, йанварын 23-дя юзцнцн Русийанын тяркиб щиссяси олдуьуну билдирди. Трабзон конфрансында (1918) Тцркийя Ъянуби Гафгаз нцмайяндялийинин Б.с.-нцн Гафгаза аид маддяляриня етиразыны рядд етди: Загафгазийа щюкумяти йа Русийанын тяркиб щиссяси кими онун имзаладыьы мцгавиля иля разылашмалы, йа да Русийадан айрылыб мцстягиллийини елан етмяли иди. Алманийада Нойабр ингилабы (1918) иля ялагядар олараг нойабрын 13-дя РСФСР Б.с.-нц ляьв етди.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
BƏZİRXANA – BİNNƏTOVA
    BREST SÜLHÜ

    БРЕСТ СЦЛЩЦ (1918) – РСФСР иля Дюрдляр Иттифагы (ДИ; Алманийа, Австрийа-Маъарыстан, Тцркийя вя Болгарыстан) дювлятляри арасында баьланан сцлщ мцгавиляси. РСФСР-ин Биринъи дцнйа мцщарибясиндян чыхмасыны тямин етди. Бундан яввял ХКС-ин Антанта дювлятлярини Алманийа вя онун мцттяфигляри иля данышыглара тящрик етмяк ъящдляри (1917 илин октйабр/нойабр айларындан Сцлщ щаггында декретин щяйата кечирилмяси мягсяди иля) баш тутмады. “Цмуми демократик сцлщ” ниййятляринин ифласа уьрамасы РСДФ(б)П рящбярлийиндя мцзакиряляря сябяб олду. В.И. Ленин вя онун тяряфдарлары ордунун вя арха ъябщянин даьылдыьыны, гыса мцддят ярзиндя йени ингилаби ордунун йарадылмасынын мцмкцнсцзлцйцнц, щямчинин Гярби Авропа юлкяляриндя йахын вахтларда ингилабларын баш веряъяйини ясас эятиряряк ДИ дювлятляри иля дярщал сепарат сцлщ баьламаьы тяляб едирдиляр. “Сол коммунистляр” (Н.И. Бухарин, К.Б. Радек вя б.) “империалист дювлятлярля” сцлщ баьланмасыны йолверилмяз щесаб едир вя мцщарибянин давам етдирилмясиндя (щятта Русийада совет щакимиййятинин деврилмяси щесабына) исрарлы идиляр. 1917 ил нойабрын 20-дя (декабрын 3-дя) РСФСР Брест-Литовскда ДИ дювлятляри иля сепарат данышыглара башлады; ДИ тяряфдян данышыгларда Алманийа апарыъы рол ойнайырды. Совет нцмайяндя щейятинин илщагсыз вя тязминатсыз сцлщ тяклифи яввял ДИ дювлятляри тяряфиндян дястяклянди. Лакин 1918 ил йанварын 5(18)-дя, Антанта дювлятляринин нювбяти дяфя данышыглардан имтина етмясиндян сонра, алман нцмайяндя щейяти Алманийанын Полша яразисини, Балтикайаны яразинин вя Белорусийанын бир щиссясини (цмумиликдя 150 мин км2) ишьал етмяк щцгугунун танынмасыны тяляб етди; Алманийа Брест-Литовскдан ъянубдакы сярщяд мясялясини Украйна Мяркязи радасы иля данышыгларына гядяр ачыг сахлайырды. Бу шяртляр РСДФ(б)П МК-да мцзакиряляри кяскинляшдирди. Йанварын 11(24)-дя кечирилян иъласда данышыгларын узадылмасы, Алманийа тяряфиндян ултиматум верилянядяк лянэидилмяси гярара алынды. Лакин йанварын 27–28-дя (февралын 9–10-да) данышыгларда вязиййят кяскинляшди вя совет нцмайяндя щейятинин йени башчысы Л.Д. Тротски йанварын 28-дя (февралын 10-да) бяйанат веряряк билдирди ки, Совет Русийасы мцщарибяни дайандырыр, ордуну бурахыр, лакин сцлщ баьламыр. Февралын 18-дя Алманийа вя Австрийа гошунлары бцтцн ъябщя бойу щцъума кечдиляр, февралын 19-да ХКС дярщал сцлщ баьламаьа разы олдуьуна даир бяйанатла чыхыш етди. Февралын 22-дя ХКС “Сосиалист вятяни тящлцкядядир!” декрет-чаьырышыны дяръ етди, Фящля-Кяндли Гырмызы Ордусунун тяшкилиня башланды. Февралын 23-дя Алманийа щюкумяти сцлщцн йени вя даща аьыр шяртлярини иряли сцрдц. Бу шяртляр щямин эцн В.И. Ленинин тязйигиля (якс щалда МК-нын щейятиндян вя ХКС-ин сядри вязифясиндян чыхаъаьыны бяйан етди) РСДФ(б)П МК-нын иъласында гябул едилди. Мартын 3-дя Г.Й. Соколниковун башчылыг етдийи йени совет нцма- йяндя щейяти сцлщц имзалады, мартын 15-дя 4-ъц Цмумрусийа Фювгяладя Советляр гурултайы, мартын 26-да ися Алманийа императору ЫЫ Вилщелм тяряфиндян тясдиг олунду. Б.с.-нцн шяртляриня эюря, Полша, Литва, Курландийа, Латвийа, Естонийа вя Белорусийанын бир щиссяси Русийадан алыныр, совет гошунлары Финландийа вя Украйнадан чыхарылыр, Русийа Украйна Халг Респуб- ликасыны (онун рящбярлийи феврал айында щярби йардым эюстярилмяси хащишиля Алманийа вя Австрийа-Маъарыстана мцраъият етмишди) мцстягил дювлят кими таныйыр (ящалиси 50 млн. няфярдян чох, сащяси тягр. 1 млн. км2 олан ярази Алманийанын тясир даирясиня кечирди), Ярдящан, Батум вя Гарс шящярляри ятрафлары иля бирликдя Тцркийяйя верилирди. Русийа Алманийа иля ялверишсиз тиъарят режимини гябул етмяли, ордуну тярхис етмяли, донанманы Русийа портларына апармалы, йахуд силащсызлашдырмалы, щямчинин Алманийайа тязминат (августун 27-дя имзаланмыш яла- вя мцгавиляйя эюря, 6 млрд. марка) юдямяли иди. Б.с.-ня гяти етираз яламяти олараг сол есерляр ХКС-дян чыхдылар. Загафгазийа сейми Б.с.-нцн Ярдящан, Гарс вя Батумун Тцркийяйя верилмяси шяртини гябул етмяди вя Петрограда ХКС адына телеграм эюндяряряк, Б.с.-нц танымадыьыны билдирди. Тцркийя Б.с.-нцн гярарларына ясасланараг, Гарс, Батум вя Ярдящанын дярщал бошалдылмасы щаггында Загафгазийа сейминя ултиматум верди. Русийа иля Тцркийя арасында имзаланмыш ялавя мцгавиляйя эюря, Русийа рус гошунларынын мцщарибя заманы тутдуьу тцрк торпагларында вя Русийа щцдудларында йарадылмыш ермяни-дашнак силащлы дястялярини тамамиля тярксилащ едиб бурахмаьы ющдясиня эютцрцрдц. Ялавя мцгавилянин 11-ъи маддяси Русийа вятяндашлары олан мцсялманлара, ямлакларыны да апармаг шярти иля, Тцркийяйя азад мцщаъирят етмяк щцгугу верирди. 1918 илин йанварында Тцркийя Загафгазийа Комиссарлыьы иля сцлщ данышыгларына башламаьа тяшяббцс етмишди. Тцркийя юзцнцн дювлят мараглары сябябиндян тякъя Загафгазийа Комиссарлыьыны танымагла кифайятлянмир, щямчинин ону Брест-Литовск данышыгларына ъялб етмякля, ДИ вя Русийа тяряфиндян дя танынмасына наил олмаг истяйирди. Лакин Загафгазийа щюкумяти данышыгларда иштиракдан, мцстягиллийинин елан олунмасындан имтина едяряк, йанварын 23-дя юзцнцн Русийанын тяркиб щиссяси олдуьуну билдирди. Трабзон конфрансында (1918) Тцркийя Ъянуби Гафгаз нцмайяндялийинин Б.с.-нцн Гафгаза аид маддяляриня етиразыны рядд етди: Загафгазийа щюкумяти йа Русийанын тяркиб щиссяси кими онун имзаладыьы мцгавиля иля разылашмалы, йа да Русийадан айрылыб мцстягиллийини елан етмяли иди. Алманийада Нойабр ингилабы (1918) иля ялагядар олараг нойабрын 13-дя РСФСР Б.с.-нц ляьв етди.

    BREST SÜLHÜ

    БРЕСТ СЦЛЩЦ (1918) – РСФСР иля Дюрдляр Иттифагы (ДИ; Алманийа, Австрийа-Маъарыстан, Тцркийя вя Болгарыстан) дювлятляри арасында баьланан сцлщ мцгавиляси. РСФСР-ин Биринъи дцнйа мцщарибясиндян чыхмасыны тямин етди. Бундан яввял ХКС-ин Антанта дювлятлярини Алманийа вя онун мцттяфигляри иля данышыглара тящрик етмяк ъящдляри (1917 илин октйабр/нойабр айларындан Сцлщ щаггында декретин щяйата кечирилмяси мягсяди иля) баш тутмады. “Цмуми демократик сцлщ” ниййятляринин ифласа уьрамасы РСДФ(б)П рящбярлийиндя мцзакиряляря сябяб олду. В.И. Ленин вя онун тяряфдарлары ордунун вя арха ъябщянин даьылдыьыны, гыса мцддят ярзиндя йени ингилаби ордунун йарадылмасынын мцмкцнсцзлцйцнц, щямчинин Гярби Авропа юлкяляриндя йахын вахтларда ингилабларын баш веряъяйини ясас эятиряряк ДИ дювлятляри иля дярщал сепарат сцлщ баьламаьы тяляб едирдиляр. “Сол коммунистляр” (Н.И. Бухарин, К.Б. Радек вя б.) “империалист дювлятлярля” сцлщ баьланмасыны йолверилмяз щесаб едир вя мцщарибянин давам етдирилмясиндя (щятта Русийада совет щакимиййятинин деврилмяси щесабына) исрарлы идиляр. 1917 ил нойабрын 20-дя (декабрын 3-дя) РСФСР Брест-Литовскда ДИ дювлятляри иля сепарат данышыглара башлады; ДИ тяряфдян данышыгларда Алманийа апарыъы рол ойнайырды. Совет нцмайяндя щейятинин илщагсыз вя тязминатсыз сцлщ тяклифи яввял ДИ дювлятляри тяряфиндян дястяклянди. Лакин 1918 ил йанварын 5(18)-дя, Антанта дювлятляринин нювбяти дяфя данышыглардан имтина етмясиндян сонра, алман нцмайяндя щейяти Алманийанын Полша яразисини, Балтикайаны яразинин вя Белорусийанын бир щиссясини (цмумиликдя 150 мин км2) ишьал етмяк щцгугунун танынмасыны тяляб етди; Алманийа Брест-Литовскдан ъянубдакы сярщяд мясялясини Украйна Мяркязи радасы иля данышыгларына гядяр ачыг сахлайырды. Бу шяртляр РСДФ(б)П МК-да мцзакиряляри кяскинляшдирди. Йанварын 11(24)-дя кечирилян иъласда данышыгларын узадылмасы, Алманийа тяряфиндян ултиматум верилянядяк лянэидилмяси гярара алынды. Лакин йанварын 27–28-дя (февралын 9–10-да) данышыгларда вязиййят кяскинляшди вя совет нцмайяндя щейятинин йени башчысы Л.Д. Тротски йанварын 28-дя (февралын 10-да) бяйанат веряряк билдирди ки, Совет Русийасы мцщарибяни дайандырыр, ордуну бурахыр, лакин сцлщ баьламыр. Февралын 18-дя Алманийа вя Австрийа гошунлары бцтцн ъябщя бойу щцъума кечдиляр, февралын 19-да ХКС дярщал сцлщ баьламаьа разы олдуьуна даир бяйанатла чыхыш етди. Февралын 22-дя ХКС “Сосиалист вятяни тящлцкядядир!” декрет-чаьырышыны дяръ етди, Фящля-Кяндли Гырмызы Ордусунун тяшкилиня башланды. Февралын 23-дя Алманийа щюкумяти сцлщцн йени вя даща аьыр шяртлярини иряли сцрдц. Бу шяртляр щямин эцн В.И. Ленинин тязйигиля (якс щалда МК-нын щейятиндян вя ХКС-ин сядри вязифясиндян чыхаъаьыны бяйан етди) РСДФ(б)П МК-нын иъласында гябул едилди. Мартын 3-дя Г.Й. Соколниковун башчылыг етдийи йени совет нцма- йяндя щейяти сцлщц имзалады, мартын 15-дя 4-ъц Цмумрусийа Фювгяладя Советляр гурултайы, мартын 26-да ися Алманийа императору ЫЫ Вилщелм тяряфиндян тясдиг олунду. Б.с.-нцн шяртляриня эюря, Полша, Литва, Курландийа, Латвийа, Естонийа вя Белорусийанын бир щиссяси Русийадан алыныр, совет гошунлары Финландийа вя Украйнадан чыхарылыр, Русийа Украйна Халг Респуб- ликасыны (онун рящбярлийи феврал айында щярби йардым эюстярилмяси хащишиля Алманийа вя Австрийа-Маъарыстана мцраъият етмишди) мцстягил дювлят кими таныйыр (ящалиси 50 млн. няфярдян чох, сащяси тягр. 1 млн. км2 олан ярази Алманийанын тясир даирясиня кечирди), Ярдящан, Батум вя Гарс шящярляри ятрафлары иля бирликдя Тцркийяйя верилирди. Русийа Алманийа иля ялверишсиз тиъарят режимини гябул етмяли, ордуну тярхис етмяли, донанманы Русийа портларына апармалы, йахуд силащсызлашдырмалы, щямчинин Алманийайа тязминат (августун 27-дя имзаланмыш яла- вя мцгавиляйя эюря, 6 млрд. марка) юдямяли иди. Б.с.-ня гяти етираз яламяти олараг сол есерляр ХКС-дян чыхдылар. Загафгазийа сейми Б.с.-нцн Ярдящан, Гарс вя Батумун Тцркийяйя верилмяси шяртини гябул етмяди вя Петрограда ХКС адына телеграм эюндяряряк, Б.с.-нц танымадыьыны билдирди. Тцркийя Б.с.-нцн гярарларына ясасланараг, Гарс, Батум вя Ярдящанын дярщал бошалдылмасы щаггында Загафгазийа сейминя ултиматум верди. Русийа иля Тцркийя арасында имзаланмыш ялавя мцгавиляйя эюря, Русийа рус гошунларынын мцщарибя заманы тутдуьу тцрк торпагларында вя Русийа щцдудларында йарадылмыш ермяни-дашнак силащлы дястялярини тамамиля тярксилащ едиб бурахмаьы ющдясиня эютцрцрдц. Ялавя мцгавилянин 11-ъи маддяси Русийа вятяндашлары олан мцсялманлара, ямлакларыны да апармаг шярти иля, Тцркийяйя азад мцщаъирят етмяк щцгугу верирди. 1918 илин йанварында Тцркийя Загафгазийа Комиссарлыьы иля сцлщ данышыгларына башламаьа тяшяббцс етмишди. Тцркийя юзцнцн дювлят мараглары сябябиндян тякъя Загафгазийа Комиссарлыьыны танымагла кифайятлянмир, щямчинин ону Брест-Литовск данышыгларына ъялб етмякля, ДИ вя Русийа тяряфиндян дя танынмасына наил олмаг истяйирди. Лакин Загафгазийа щюкумяти данышыгларда иштиракдан, мцстягиллийинин елан олунмасындан имтина едяряк, йанварын 23-дя юзцнцн Русийанын тяркиб щиссяси олдуьуну билдирди. Трабзон конфрансында (1918) Тцркийя Ъянуби Гафгаз нцмайяндялийинин Б.с.-нцн Гафгаза аид маддяляриня етиразыны рядд етди: Загафгазийа щюкумяти йа Русийанын тяркиб щиссяси кими онун имзаладыьы мцгавиля иля разылашмалы, йа да Русийадан айрылыб мцстягиллийини елан етмяли иди. Алманийада Нойабр ингилабы (1918) иля ялагядар олараг нойабрын 13-дя РСФСР Б.с.-нц ляьв етди.