Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
IV CİLD (BƏZİRXANA - BİNNƏTOVA)
    BRETONLAR

    БРЕТОНЛАР (юзлярини б р е и з  адландырырлар, фр. бретонс) – Франсанын шм.-г.- индя халг, Бретанын йерли ящалиси. Парис ятрафында вя Луара щювзясиндя дя йашайырлар. Сайлары 2,1 млн. няфярдир (2005). Щямчинин Канада вя АБШ-да йашайырлар. Франсыз дилиндя вя франсыз дилинин галло диалектиндя (Шярги Бретан); тягр. 500 мин няфяр бретон дилиндя (Гярби Бретан) данышыр. Диндарлары христиандыр.
        Е.я. 5 ясрдя Бретан йерли остримниляр тайфаларыны ассимилйасийайа уьрадан келтляр тяряфиндян мяскунлашмышдыр. Рома дюврцндя (е.я. 57–56 – ерамызын 5 ясри) Бретан ящалиси гисмян романлашмышды. Б. адларыны 5–6 ясрлярдя Британийадан кючцб эялмиш вя Бретана христианлыьы эятирмиш бритлярдян эютцрмцшляр. Б. орта ясрлярдя франсызлар тяряфиндян ассимилйасийайа мяруз галмышлар. 1830-ъу иллярдян Б.-ын милли юзцнямяхсуслуг вя мухтариййятчилик идейалары йенидян ъанланмышдыр. 1950-ъи иллярдян, ясасян, игтисади вя сосиал тялябляр иряли сцрцлцрдц; ян нцфузлу тяшкилат – Бретанын юйрянилмяси вя мянафеляринин мцдафияси комитясидир (ЪЕЛИБ, 1950); радикал милли щярякатларын (Бретанын азадлыг ъябщяси, 1963) бюйцк дястяйи йохдур. 
       Яняняви мяшьулиййятляри сцдлцк щейвандарлыг (Бретон сцд сянайеси Франсада ян инкишаф етмиш сянайедир), донузчулуг, дяниз балыгчылыьы (Франсада овланан балыгларын 45%-и), омар, лангуст, илбиз ову, йосун йыьымы, кечмишдя дянизчиликдир; щазырда тярявязчилик вя шярабчылыг (Нант районунда), истридйя йетишдирилмяси инкишаф етмишдир. Сяняткарлыг сащяляри: кятан тохуъулуьу, кружева тохумасы, аьаъ вя даш цзяриндя ойма, ширли керамика истещсалы. Бир нечя маликанядян (фермадан) ибарят олан яняняви мяскянляри пяракяндя планлыдыр. Дашдан тикилян, кцляшдян щцндцр дамлары олан евляри диэяр келт халглары цчцн сяъиййявидир. Ев, дящлизи олан бир цмуми отагдан, йахуд дящлизля бир-бириндян айрылан мятбях вя гонаг отаьындан ибарятдир. Ири ойма мебел сяъиййявидир: долаблар, сандыглар, тайлы долаб типли щцндцр гапалы чарпайылар. Гадын эейими йубка вя кофта, корсаж, юнлцк, кружевалы йахалыг, кружевалы лячякдян (60-дан чох нювц мялумдур); киши эейими диздян йухары гайтанла баьланан енли бцзмяли шалвар (брагу-бра), мащуддан, йахуд дяридян енли кямяр, гунъ (эетр), кюйняк, ики тяряфи дцймялянян жилет, дцймясиз дцзбичимли эюдякъя, архасында лентляр асылмыш енликянар шлйападан ибарятдир. Айаггабылары сабодур. Яняняви йемякляри фясяли, сыйыглар, картоф, балыг, дяниз мящсуллары; ичкиляри сидр (алма шярабы) вя бал шярабыдыр. Ясас байрамлары: Мящсул байрамы (Фес Ноз – “Эеъя байрамы”, 1 нойабр ахшамы), приходун мцгяддяс щамиси эцнц (Пардон – эцнащларын баьышланмасы эцнц). Сон орта ясрлярядяк клан (нясил) гурулушу, 19 ясрин орталарынадяк мегалитляря, аьаълара, булаглара вя с. ситайиш галмагда иди. Ян- яняви идман нювляри – эцляш (гуран), топла ойунлар (сул), аьырлыггалдырма, камандан охатмадыр. Корнуайда щяр ил фолклор фестивалы кечирилир.


    Бретон гызлары яняняви эейимдя.

       Ш и ф а щ и  й а р а д ы ъ ы  л ы г. Гядим мусиги щаггында мялуматлар бритляр тяряфиндян Британийа а-рындан эятирилмиш, бардларын ясас аляти олан келт арфасы иля баьлыдыр. Яфсаняйя эюря, 6 яср бретон ращиби мцг. Ерве арфачалан олмушдур. Буна эюря бардларын щимайячиси кими она ещтирам эюстярилирди. Орта ясрлярдя бретон арфачаланлары сарай мусигичиляри кими Франсада вя диэяр юлкялярдя чыхыш едирдиляр; инэилис кралы Ы Ричардын юз таъгойма мярасиминя (1189) Бретандан арфачаланлар эюндярмяйи тяляб етмяси мялумдур. Келт арфасы (теленн) орта ясрлярин сонларында истифадядян чыхмыш, йалныз 20 ясрин яввялляриндя ирланд яняняляринин тясири нятиъясиндя Бретанда йенидян мусиги алятляри сырасына дахил едилмишдир. Халг няьмяляринин ян чох йайылмыш формасы тарихи, йахуд яфсаняви мязмунлу (гвертс) мцшайиятсиз бирсясли балладалар вя диалог шяклиндя рягс мащныларыдыр (кан ха дискан). Халг рягсляринин илк тясвири 1588 иля аиддир (Ж. Табуро, “Орхесографийа”). Рягс жанрлары чохсайлыдыр, щяр вилайятин юз рягсляри вар, лакин гавота типли рягсляр щяр йердя йайылмышдыр; Фес-Ноз байрамында даиряви рягсляр ифа олунур. Рягсляри инструментал мусиги мцшайият едир, ансамблларда бретон тулуг зурнасындан (бинйу коз), ашаьы сясли, бир боруъуглу тулуг зурнасындан (вез), няфяс аляти бомбардадан истифадя олунур (сянядляр онларын мювъудлуьуну 18 ясрдян тясдиг едир). Ики дцнйа мцщарибяси арасында тамамиля итмякдя олан бретон мусиги яняняси 1950-ъи иллярдян дирчялмяйя башламышдыр.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
BƏZİRXANA – BİNNƏTOVA
    BRETONLAR

    БРЕТОНЛАР (юзлярини б р е и з  адландырырлар, фр. бретонс) – Франсанын шм.-г.- индя халг, Бретанын йерли ящалиси. Парис ятрафында вя Луара щювзясиндя дя йашайырлар. Сайлары 2,1 млн. няфярдир (2005). Щямчинин Канада вя АБШ-да йашайырлар. Франсыз дилиндя вя франсыз дилинин галло диалектиндя (Шярги Бретан); тягр. 500 мин няфяр бретон дилиндя (Гярби Бретан) данышыр. Диндарлары христиандыр.
        Е.я. 5 ясрдя Бретан йерли остримниляр тайфаларыны ассимилйасийайа уьрадан келтляр тяряфиндян мяскунлашмышдыр. Рома дюврцндя (е.я. 57–56 – ерамызын 5 ясри) Бретан ящалиси гисмян романлашмышды. Б. адларыны 5–6 ясрлярдя Британийадан кючцб эялмиш вя Бретана христианлыьы эятирмиш бритлярдян эютцрмцшляр. Б. орта ясрлярдя франсызлар тяряфиндян ассимилйасийайа мяруз галмышлар. 1830-ъу иллярдян Б.-ын милли юзцнямяхсуслуг вя мухтариййятчилик идейалары йенидян ъанланмышдыр. 1950-ъи иллярдян, ясасян, игтисади вя сосиал тялябляр иряли сцрцлцрдц; ян нцфузлу тяшкилат – Бретанын юйрянилмяси вя мянафеляринин мцдафияси комитясидир (ЪЕЛИБ, 1950); радикал милли щярякатларын (Бретанын азадлыг ъябщяси, 1963) бюйцк дястяйи йохдур. 
       Яняняви мяшьулиййятляри сцдлцк щейвандарлыг (Бретон сцд сянайеси Франсада ян инкишаф етмиш сянайедир), донузчулуг, дяниз балыгчылыьы (Франсада овланан балыгларын 45%-и), омар, лангуст, илбиз ову, йосун йыьымы, кечмишдя дянизчиликдир; щазырда тярявязчилик вя шярабчылыг (Нант районунда), истридйя йетишдирилмяси инкишаф етмишдир. Сяняткарлыг сащяляри: кятан тохуъулуьу, кружева тохумасы, аьаъ вя даш цзяриндя ойма, ширли керамика истещсалы. Бир нечя маликанядян (фермадан) ибарят олан яняняви мяскянляри пяракяндя планлыдыр. Дашдан тикилян, кцляшдян щцндцр дамлары олан евляри диэяр келт халглары цчцн сяъиййявидир. Ев, дящлизи олан бир цмуми отагдан, йахуд дящлизля бир-бириндян айрылан мятбях вя гонаг отаьындан ибарятдир. Ири ойма мебел сяъиййявидир: долаблар, сандыглар, тайлы долаб типли щцндцр гапалы чарпайылар. Гадын эейими йубка вя кофта, корсаж, юнлцк, кружевалы йахалыг, кружевалы лячякдян (60-дан чох нювц мялумдур); киши эейими диздян йухары гайтанла баьланан енли бцзмяли шалвар (брагу-бра), мащуддан, йахуд дяридян енли кямяр, гунъ (эетр), кюйняк, ики тяряфи дцймялянян жилет, дцймясиз дцзбичимли эюдякъя, архасында лентляр асылмыш енликянар шлйападан ибарятдир. Айаггабылары сабодур. Яняняви йемякляри фясяли, сыйыглар, картоф, балыг, дяниз мящсуллары; ичкиляри сидр (алма шярабы) вя бал шярабыдыр. Ясас байрамлары: Мящсул байрамы (Фес Ноз – “Эеъя байрамы”, 1 нойабр ахшамы), приходун мцгяддяс щамиси эцнц (Пардон – эцнащларын баьышланмасы эцнц). Сон орта ясрлярядяк клан (нясил) гурулушу, 19 ясрин орталарынадяк мегалитляря, аьаълара, булаглара вя с. ситайиш галмагда иди. Ян- яняви идман нювляри – эцляш (гуран), топла ойунлар (сул), аьырлыггалдырма, камандан охатмадыр. Корнуайда щяр ил фолклор фестивалы кечирилир.


    Бретон гызлары яняняви эейимдя.

       Ш и ф а щ и  й а р а д ы ъ ы  л ы г. Гядим мусиги щаггында мялуматлар бритляр тяряфиндян Британийа а-рындан эятирилмиш, бардларын ясас аляти олан келт арфасы иля баьлыдыр. Яфсаняйя эюря, 6 яср бретон ращиби мцг. Ерве арфачалан олмушдур. Буна эюря бардларын щимайячиси кими она ещтирам эюстярилирди. Орта ясрлярдя бретон арфачаланлары сарай мусигичиляри кими Франсада вя диэяр юлкялярдя чыхыш едирдиляр; инэилис кралы Ы Ричардын юз таъгойма мярасиминя (1189) Бретандан арфачаланлар эюндярмяйи тяляб етмяси мялумдур. Келт арфасы (теленн) орта ясрлярин сонларында истифадядян чыхмыш, йалныз 20 ясрин яввялляриндя ирланд яняняляринин тясири нятиъясиндя Бретанда йенидян мусиги алятляри сырасына дахил едилмишдир. Халг няьмяляринин ян чох йайылмыш формасы тарихи, йахуд яфсаняви мязмунлу (гвертс) мцшайиятсиз бирсясли балладалар вя диалог шяклиндя рягс мащныларыдыр (кан ха дискан). Халг рягсляринин илк тясвири 1588 иля аиддир (Ж. Табуро, “Орхесографийа”). Рягс жанрлары чохсайлыдыр, щяр вилайятин юз рягсляри вар, лакин гавота типли рягсляр щяр йердя йайылмышдыр; Фес-Ноз байрамында даиряви рягсляр ифа олунур. Рягсляри инструментал мусиги мцшайият едир, ансамблларда бретон тулуг зурнасындан (бинйу коз), ашаьы сясли, бир боруъуглу тулуг зурнасындан (вез), няфяс аляти бомбардадан истифадя олунур (сянядляр онларын мювъудлуьуну 18 ясрдян тясдиг едир). Ики дцнйа мцщарибяси арасында тамамиля итмякдя олан бретон мусиги яняняси 1950-ъи иллярдян дирчялмяйя башламышдыр.

    BRETONLAR

    БРЕТОНЛАР (юзлярини б р е и з  адландырырлар, фр. бретонс) – Франсанын шм.-г.- индя халг, Бретанын йерли ящалиси. Парис ятрафында вя Луара щювзясиндя дя йашайырлар. Сайлары 2,1 млн. няфярдир (2005). Щямчинин Канада вя АБШ-да йашайырлар. Франсыз дилиндя вя франсыз дилинин галло диалектиндя (Шярги Бретан); тягр. 500 мин няфяр бретон дилиндя (Гярби Бретан) данышыр. Диндарлары христиандыр.
        Е.я. 5 ясрдя Бретан йерли остримниляр тайфаларыны ассимилйасийайа уьрадан келтляр тяряфиндян мяскунлашмышдыр. Рома дюврцндя (е.я. 57–56 – ерамызын 5 ясри) Бретан ящалиси гисмян романлашмышды. Б. адларыны 5–6 ясрлярдя Британийадан кючцб эялмиш вя Бретана христианлыьы эятирмиш бритлярдян эютцрмцшляр. Б. орта ясрлярдя франсызлар тяряфиндян ассимилйасийайа мяруз галмышлар. 1830-ъу иллярдян Б.-ын милли юзцнямяхсуслуг вя мухтариййятчилик идейалары йенидян ъанланмышдыр. 1950-ъи иллярдян, ясасян, игтисади вя сосиал тялябляр иряли сцрцлцрдц; ян нцфузлу тяшкилат – Бретанын юйрянилмяси вя мянафеляринин мцдафияси комитясидир (ЪЕЛИБ, 1950); радикал милли щярякатларын (Бретанын азадлыг ъябщяси, 1963) бюйцк дястяйи йохдур. 
       Яняняви мяшьулиййятляри сцдлцк щейвандарлыг (Бретон сцд сянайеси Франсада ян инкишаф етмиш сянайедир), донузчулуг, дяниз балыгчылыьы (Франсада овланан балыгларын 45%-и), омар, лангуст, илбиз ову, йосун йыьымы, кечмишдя дянизчиликдир; щазырда тярявязчилик вя шярабчылыг (Нант районунда), истридйя йетишдирилмяси инкишаф етмишдир. Сяняткарлыг сащяляри: кятан тохуъулуьу, кружева тохумасы, аьаъ вя даш цзяриндя ойма, ширли керамика истещсалы. Бир нечя маликанядян (фермадан) ибарят олан яняняви мяскянляри пяракяндя планлыдыр. Дашдан тикилян, кцляшдян щцндцр дамлары олан евляри диэяр келт халглары цчцн сяъиййявидир. Ев, дящлизи олан бир цмуми отагдан, йахуд дящлизля бир-бириндян айрылан мятбях вя гонаг отаьындан ибарятдир. Ири ойма мебел сяъиййявидир: долаблар, сандыглар, тайлы долаб типли щцндцр гапалы чарпайылар. Гадын эейими йубка вя кофта, корсаж, юнлцк, кружевалы йахалыг, кружевалы лячякдян (60-дан чох нювц мялумдур); киши эейими диздян йухары гайтанла баьланан енли бцзмяли шалвар (брагу-бра), мащуддан, йахуд дяридян енли кямяр, гунъ (эетр), кюйняк, ики тяряфи дцймялянян жилет, дцймясиз дцзбичимли эюдякъя, архасында лентляр асылмыш енликянар шлйападан ибарятдир. Айаггабылары сабодур. Яняняви йемякляри фясяли, сыйыглар, картоф, балыг, дяниз мящсуллары; ичкиляри сидр (алма шярабы) вя бал шярабыдыр. Ясас байрамлары: Мящсул байрамы (Фес Ноз – “Эеъя байрамы”, 1 нойабр ахшамы), приходун мцгяддяс щамиси эцнц (Пардон – эцнащларын баьышланмасы эцнц). Сон орта ясрлярядяк клан (нясил) гурулушу, 19 ясрин орталарынадяк мегалитляря, аьаълара, булаглара вя с. ситайиш галмагда иди. Ян- яняви идман нювляри – эцляш (гуран), топла ойунлар (сул), аьырлыггалдырма, камандан охатмадыр. Корнуайда щяр ил фолклор фестивалы кечирилир.


    Бретон гызлары яняняви эейимдя.

       Ш и ф а щ и  й а р а д ы ъ ы  л ы г. Гядим мусиги щаггында мялуматлар бритляр тяряфиндян Британийа а-рындан эятирилмиш, бардларын ясас аляти олан келт арфасы иля баьлыдыр. Яфсаняйя эюря, 6 яср бретон ращиби мцг. Ерве арфачалан олмушдур. Буна эюря бардларын щимайячиси кими она ещтирам эюстярилирди. Орта ясрлярдя бретон арфачаланлары сарай мусигичиляри кими Франсада вя диэяр юлкялярдя чыхыш едирдиляр; инэилис кралы Ы Ричардын юз таъгойма мярасиминя (1189) Бретандан арфачаланлар эюндярмяйи тяляб етмяси мялумдур. Келт арфасы (теленн) орта ясрлярин сонларында истифадядян чыхмыш, йалныз 20 ясрин яввялляриндя ирланд яняняляринин тясири нятиъясиндя Бретанда йенидян мусиги алятляри сырасына дахил едилмишдир. Халг няьмяляринин ян чох йайылмыш формасы тарихи, йахуд яфсаняви мязмунлу (гвертс) мцшайиятсиз бирсясли балладалар вя диалог шяклиндя рягс мащныларыдыр (кан ха дискан). Халг рягсляринин илк тясвири 1588 иля аиддир (Ж. Табуро, “Орхесографийа”). Рягс жанрлары чохсайлыдыр, щяр вилайятин юз рягсляри вар, лакин гавота типли рягсляр щяр йердя йайылмышдыр; Фес-Ноз байрамында даиряви рягсляр ифа олунур. Рягсляри инструментал мусиги мцшайият едир, ансамблларда бретон тулуг зурнасындан (бинйу коз), ашаьы сясли, бир боруъуглу тулуг зурнасындан (вез), няфяс аляти бомбардадан истифадя олунур (сянядляр онларын мювъудлуьуну 18 ясрдян тясдиг едир). Ики дцнйа мцщарибяси арасында тамамиля итмякдя олан бретон мусиги яняняси 1950-ъи иллярдян дирчялмяйя башламышдыр.