Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
II CİLD (ARGENTİT - AŞURBƏYOV)
    AVSTRALİYA DİLLƏRİ

    АВСТРÁЛИЙА ДИЛЛЯРИ – Австралийа вя Тасманийанын йерли ящалисинин (бах Австралийалылар) дилляри. Авропалыларын Австралийайа эялишинядяк (18 яср) тягр. 200–250    А.д.    мювъуд    иди.    Авропа мцстямлякячилийи дюврцндя А.д.-ндя данышанларын сайы, хцсусиля дя гитянин ъянуб-шяргиндя кяскин сурятдя  азалмышдыр. 21 ясрин яввялляриндя онларын сайы 70 мин няфярдян чох дейилдир. А.д.-нин сайы да азалмышдыр; тягр. 180 дил галмышдыр. Бунларын ичярисиндя 10 дилин щярясинин 500дян чох олмайан дашыйыъысы вар [аранда, (аранта, аррарнта, аррернте), валматйари (валмаййари), валбири (варлпири, валпири) вя с.]; бязиляри цчцн сосиал мцдафия програмлары щяйата кечирилир, ялифба йарадылыр, гязет бурахылыр, теле-радио верилишляри йайымланыр. Бунлардан ян бюйцйц “Гярб сящрасынын дили”дир (А.д.-нин паманйунга аилясиня аид едилир, бир нечя диалектдя данышанларын сайы тягр. 4 миндир). Дашыйыъыларынын сайы 100–500 няфярдян чох олмайан 20 вя 10–100 няфярин данышдыьы тягр. 50 А.д. мцяййян едилмишдир. Тягдим олунан тягр. 100 дилин бир нечя дашыйыъысы вар, онлар да йашлы няслин нцмайяндяляридир.

    Бцтцн А.д.-нин юз араларында вя щяр щансы башга дил аиляляри иля эенетик гощумлуьу ахырадяк ойрянилмямишдир, буна эюря дя “А.д.” термини эенеаложи ящямиййят кясб етмир вя онларын дахили тяснифаты гяти олараг мцяййян едилмямишдир. Адятян, гитянин 7/8 яразисиндя йайылмыш бир бюйцк пама-нйунга аилясини вя ясасян, Австралийанын шм.г.-ндя АрнемЛенд й-анда, Кимберли йайласы р.-нда вя Торрес боьазы адаларында 20–25 кичик аиляни фяргляндирирляр. Пама-нйунга аилясиня тягр. 180 дил (юлц диллярля бирликдя) дахилдир, дилин мювъуд олмасы барядя ъидди дялилляр вя онун голларыны ямяля эятирян цмуми гябул едилмиш тяснифат йохдур, (аранда, бандйаланг, дирбал, калкатунгу,  карна,  йаландйи  вя  с.).  А.д.нин 19 ясрин сонларында юлц диля чеврилмиш Тасманийа дилляри иля гощумлуьу сцбут олунмамышдыр. Тиположи бахымдан А.д. бир чох шм. Аврасийа дил аиляляри иля йахындыр, лакин Ъянуб-Шярги Асийа, Океанийа вя Йени Гвинейа дилляриндян фярглянир. Онларын фонолоэийа системи цчцн саитлярин орта сайда олмасы сяъиййявидир (адятян кейфиййятиня эюря а, и, у фярглянир), самит сяслярдя ися кар-ъинэилтили мцгайися, фрикативляр адятян йохдур.

    Пама-нйунга вя бир сыра башга дил аиляляриндя анъаг суффиксляр, галанларында ися ейни заманда префиксляр дя ишлядилир. Исимлярин бир нечя щалдан системи вардыр. Сайларын хцсуси категорийасы йохдур. Мцасир А.д.-нин яксяриййятиндя инэилис дилиндян алынма сайлардан истифадя олунур.  Заман  вя  диэяр  фел  формалары вар. Яксяр А.д.-нин синтаксиси ергатив ъцмля гурулушу иля сяъиййявидир (бах Ергатив гурулуш). 1930-ъу иллярядяк А.д.-ни ясасян етнографлар вя миссионерляр тясвир етмишляр. А.д.-нин елми тядгиги (1930–50-ъи илляр) А. Капелла вя онун тялябяляринин ады иля баьлыдыр. 1970-ъи иллярдян башлайараг А.д.-нин бир чох мцасир тясвирляри вя цмумиляшдириъи сяъиййя дашыйан ишляр мейдана эялмишдир (Р. Диксон, Б.  Блейк,  П.  Остин,  Ъ.  Хит вя бир чох б.-ры).

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
ARGENTİT – AŞURBƏYOV
    AVSTRALİYA DİLLƏRİ

    АВСТРÁЛИЙА ДИЛЛЯРИ – Австралийа вя Тасманийанын йерли ящалисинин (бах Австралийалылар) дилляри. Авропалыларын Австралийайа эялишинядяк (18 яср) тягр. 200–250    А.д.    мювъуд    иди.    Авропа мцстямлякячилийи дюврцндя А.д.-ндя данышанларын сайы, хцсусиля дя гитянин ъянуб-шяргиндя кяскин сурятдя  азалмышдыр. 21 ясрин яввялляриндя онларын сайы 70 мин няфярдян чох дейилдир. А.д.-нин сайы да азалмышдыр; тягр. 180 дил галмышдыр. Бунларын ичярисиндя 10 дилин щярясинин 500дян чох олмайан дашыйыъысы вар [аранда, (аранта, аррарнта, аррернте), валматйари (валмаййари), валбири (варлпири, валпири) вя с.]; бязиляри цчцн сосиал мцдафия програмлары щяйата кечирилир, ялифба йарадылыр, гязет бурахылыр, теле-радио верилишляри йайымланыр. Бунлардан ян бюйцйц “Гярб сящрасынын дили”дир (А.д.-нин паманйунга аилясиня аид едилир, бир нечя диалектдя данышанларын сайы тягр. 4 миндир). Дашыйыъыларынын сайы 100–500 няфярдян чох олмайан 20 вя 10–100 няфярин данышдыьы тягр. 50 А.д. мцяййян едилмишдир. Тягдим олунан тягр. 100 дилин бир нечя дашыйыъысы вар, онлар да йашлы няслин нцмайяндяляридир.

    Бцтцн А.д.-нин юз араларында вя щяр щансы башга дил аиляляри иля эенетик гощумлуьу ахырадяк ойрянилмямишдир, буна эюря дя “А.д.” термини эенеаложи ящямиййят кясб етмир вя онларын дахили тяснифаты гяти олараг мцяййян едилмямишдир. Адятян, гитянин 7/8 яразисиндя йайылмыш бир бюйцк пама-нйунга аилясини вя ясасян, Австралийанын шм.г.-ндя АрнемЛенд й-анда, Кимберли йайласы р.-нда вя Торрес боьазы адаларында 20–25 кичик аиляни фяргляндирирляр. Пама-нйунга аилясиня тягр. 180 дил (юлц диллярля бирликдя) дахилдир, дилин мювъуд олмасы барядя ъидди дялилляр вя онун голларыны ямяля эятирян цмуми гябул едилмиш тяснифат йохдур, (аранда, бандйаланг, дирбал, калкатунгу,  карна,  йаландйи  вя  с.).  А.д.нин 19 ясрин сонларында юлц диля чеврилмиш Тасманийа дилляри иля гощумлуьу сцбут олунмамышдыр. Тиположи бахымдан А.д. бир чох шм. Аврасийа дил аиляляри иля йахындыр, лакин Ъянуб-Шярги Асийа, Океанийа вя Йени Гвинейа дилляриндян фярглянир. Онларын фонолоэийа системи цчцн саитлярин орта сайда олмасы сяъиййявидир (адятян кейфиййятиня эюря а, и, у фярглянир), самит сяслярдя ися кар-ъинэилтили мцгайися, фрикативляр адятян йохдур.

    Пама-нйунга вя бир сыра башга дил аиляляриндя анъаг суффиксляр, галанларында ися ейни заманда префиксляр дя ишлядилир. Исимлярин бир нечя щалдан системи вардыр. Сайларын хцсуси категорийасы йохдур. Мцасир А.д.-нин яксяриййятиндя инэилис дилиндян алынма сайлардан истифадя олунур.  Заман  вя  диэяр  фел  формалары вар. Яксяр А.д.-нин синтаксиси ергатив ъцмля гурулушу иля сяъиййявидир (бах Ергатив гурулуш). 1930-ъу иллярядяк А.д.-ни ясасян етнографлар вя миссионерляр тясвир етмишляр. А.д.-нин елми тядгиги (1930–50-ъи илляр) А. Капелла вя онун тялябяляринин ады иля баьлыдыр. 1970-ъи иллярдян башлайараг А.д.-нин бир чох мцасир тясвирляри вя цмумиляшдириъи сяъиййя дашыйан ишляр мейдана эялмишдир (Р. Диксон, Б.  Блейк,  П.  Остин,  Ъ.  Хит вя бир чох б.-ры).

    AVSTRALİYA DİLLƏRİ

    АВСТРÁЛИЙА ДИЛЛЯРИ – Австралийа вя Тасманийанын йерли ящалисинин (бах Австралийалылар) дилляри. Авропалыларын Австралийайа эялишинядяк (18 яср) тягр. 200–250    А.д.    мювъуд    иди.    Авропа мцстямлякячилийи дюврцндя А.д.-ндя данышанларын сайы, хцсусиля дя гитянин ъянуб-шяргиндя кяскин сурятдя  азалмышдыр. 21 ясрин яввялляриндя онларын сайы 70 мин няфярдян чох дейилдир. А.д.-нин сайы да азалмышдыр; тягр. 180 дил галмышдыр. Бунларын ичярисиндя 10 дилин щярясинин 500дян чох олмайан дашыйыъысы вар [аранда, (аранта, аррарнта, аррернте), валматйари (валмаййари), валбири (варлпири, валпири) вя с.]; бязиляри цчцн сосиал мцдафия програмлары щяйата кечирилир, ялифба йарадылыр, гязет бурахылыр, теле-радио верилишляри йайымланыр. Бунлардан ян бюйцйц “Гярб сящрасынын дили”дир (А.д.-нин паманйунга аилясиня аид едилир, бир нечя диалектдя данышанларын сайы тягр. 4 миндир). Дашыйыъыларынын сайы 100–500 няфярдян чох олмайан 20 вя 10–100 няфярин данышдыьы тягр. 50 А.д. мцяййян едилмишдир. Тягдим олунан тягр. 100 дилин бир нечя дашыйыъысы вар, онлар да йашлы няслин нцмайяндяляридир.

    Бцтцн А.д.-нин юз араларында вя щяр щансы башга дил аиляляри иля эенетик гощумлуьу ахырадяк ойрянилмямишдир, буна эюря дя “А.д.” термини эенеаложи ящямиййят кясб етмир вя онларын дахили тяснифаты гяти олараг мцяййян едилмямишдир. Адятян, гитянин 7/8 яразисиндя йайылмыш бир бюйцк пама-нйунга аилясини вя ясасян, Австралийанын шм.г.-ндя АрнемЛенд й-анда, Кимберли йайласы р.-нда вя Торрес боьазы адаларында 20–25 кичик аиляни фяргляндирирляр. Пама-нйунга аилясиня тягр. 180 дил (юлц диллярля бирликдя) дахилдир, дилин мювъуд олмасы барядя ъидди дялилляр вя онун голларыны ямяля эятирян цмуми гябул едилмиш тяснифат йохдур, (аранда, бандйаланг, дирбал, калкатунгу,  карна,  йаландйи  вя  с.).  А.д.нин 19 ясрин сонларында юлц диля чеврилмиш Тасманийа дилляри иля гощумлуьу сцбут олунмамышдыр. Тиположи бахымдан А.д. бир чох шм. Аврасийа дил аиляляри иля йахындыр, лакин Ъянуб-Шярги Асийа, Океанийа вя Йени Гвинейа дилляриндян фярглянир. Онларын фонолоэийа системи цчцн саитлярин орта сайда олмасы сяъиййявидир (адятян кейфиййятиня эюря а, и, у фярглянир), самит сяслярдя ися кар-ъинэилтили мцгайися, фрикативляр адятян йохдур.

    Пама-нйунга вя бир сыра башга дил аиляляриндя анъаг суффиксляр, галанларында ися ейни заманда префиксляр дя ишлядилир. Исимлярин бир нечя щалдан системи вардыр. Сайларын хцсуси категорийасы йохдур. Мцасир А.д.-нин яксяриййятиндя инэилис дилиндян алынма сайлардан истифадя олунур.  Заман  вя  диэяр  фел  формалары вар. Яксяр А.д.-нин синтаксиси ергатив ъцмля гурулушу иля сяъиййявидир (бах Ергатив гурулуш). 1930-ъу иллярядяк А.д.-ни ясасян етнографлар вя миссионерляр тясвир етмишляр. А.д.-нин елми тядгиги (1930–50-ъи илляр) А. Капелла вя онун тялябяляринин ады иля баьлыдыр. 1970-ъи иллярдян башлайараг А.д.-нин бир чох мцасир тясвирляри вя цмумиляшдириъи сяъиййя дашыйан ишляр мейдана эялмишдир (Р. Диксон, Б.  Блейк,  П.  Остин,  Ъ.  Хит вя бир чох б.-ры).