Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
III CİLD (BABİNGER - BAXŞƏLİYEV)
    BARİONLAR

    BARИONLAR ( yun. ßαρύς – aьыr ) – barion yцkц vahidя bяrabяr olan zяrrяciklяr. Бцтцн даща йахшы юyrяnilmiш B., onlarыn kvant яdяdlяrini (qяribяlik, heyranlыq, gюzяllik) tяyin edяn цч kvarkdan ibarяtdir. Elementar sяrrяciklяrin tяsnifatыna gюrя, onlar adronlar qrupuna daxilдир вя yarыmtam spinя malikdir, yяni Fermi – Dirak statistikasыna tabedir. Nuklonlar (proton vя neytron), hiperonlar, heyranланмыш vя gюzяl B. (tяrkibi s-, c-, vя b- kvarklardan ibarяt), hяmчinin бцтцн bu zяrrяciklяrin hяyяcanlanmыш hallarы – barion rezonanslarы B.-a aidдir. Bцtцn B., onlarыn яn yцngцlц olan protondan baшqa,
    qeyri-stabildir vя sяrbяst halda parчalanыr. Barion rezonanslarы gцclц qarшыlыqlы tяsir nяticяsindя (kvarklarыn ароматы sax- lanmaqla) 10-23 сан tяrtibli vaxt яrzindя, Б.-ын яsas halлары isя zяif qarшыlыqlы tяsir nяticяsindя (kvarklarыn ароматы saxlan- mamaqla) 10-13 –10-10 сан mцddяtindя parчalanыr. Ona gюrя dя sonuncularы шяrti olaraq “stabil” zяrrяciklяrя aid edirlяr.

    Цч kvarkdan vя kvark – antikvark cцtцndяn ibarяt “beшkvarklы” B.-ыn vя altы kvarkdan ibarяt dibarionlarыn mюvcudлуьуна dаир nяzяri vя tяcrцbи яsaslar vardыr. Яэяр тябиятдя щягигятян сupersimmetriya баш верирся (бу фярзиййяйя gюrя, hяr bir zяrrяciyin 1/2 spini qяdяr fяrqlяnяn bяnzяri var), onda tam spinя malik B.-ыn olmasы istisna edilmir. 

    Kainatыn yaranma dюvrцndя ilkin nukleosintezя dair mяlumatlara vя relikt mikrodalьalarыn шцalanmasыnыn bucaq anizotropiyasыna gюrя, atom nцvяlяrindяn vя elektronlardan ibarяt olan adi maddя (barion materiyasы) Kainatыn там kцtlяsinin yalnыz ~ 3–4%-ni tяшkil edir. 

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
BABİNGER – BAXŞƏLİYEV
    BARİONLAR

    BARИONLAR ( yun. ßαρύς – aьыr ) – barion yцkц vahidя bяrabяr olan zяrrяciklяr. Бцтцн даща йахшы юyrяnilmiш B., onlarыn kvant яdяdlяrini (qяribяlik, heyranlыq, gюzяllik) tяyin edяn цч kvarkdan ibarяtdir. Elementar sяrrяciklяrin tяsnifatыna gюrя, onlar adronlar qrupuna daxilдир вя yarыmtam spinя malikdir, yяni Fermi – Dirak statistikasыna tabedir. Nuklonlar (proton vя neytron), hiperonlar, heyranланмыш vя gюzяl B. (tяrkibi s-, c-, vя b- kvarklardan ibarяt), hяmчinin бцтцн bu zяrrяciklяrin hяyяcanlanmыш hallarы – barion rezonanslarы B.-a aidдir. Bцtцn B., onlarыn яn yцngцlц olan protondan baшqa,
    qeyri-stabildir vя sяrbяst halda parчalanыr. Barion rezonanslarы gцclц qarшыlыqlы tяsir nяticяsindя (kvarklarыn ароматы sax- lanmaqla) 10-23 сан tяrtibli vaxt яrzindя, Б.-ын яsas halлары isя zяif qarшыlыqlы tяsir nяticяsindя (kvarklarыn ароматы saxlan- mamaqla) 10-13 –10-10 сан mцddяtindя parчalanыr. Ona gюrя dя sonuncularы шяrti olaraq “stabil” zяrrяciklяrя aid edirlяr.

    Цч kvarkdan vя kvark – antikvark cцtцndяn ibarяt “beшkvarklы” B.-ыn vя altы kvarkdan ibarяt dibarionlarыn mюvcudлуьуна dаир nяzяri vя tяcrцbи яsaslar vardыr. Яэяр тябиятдя щягигятян сupersimmetriya баш верирся (бу фярзиййяйя gюrя, hяr bir zяrrяciyin 1/2 spini qяdяr fяrqlяnяn bяnzяri var), onda tam spinя malik B.-ыn olmasы istisna edilmir. 

    Kainatыn yaranma dюvrцndя ilkin nukleosintezя dair mяlumatlara vя relikt mikrodalьalarыn шцalanmasыnыn bucaq anizotropiyasыna gюrя, atom nцvяlяrindяn vя elektronlardan ibarяt olan adi maddя (barion materiyasы) Kainatыn там kцtlяsinin yalnыz ~ 3–4%-ni tяшkil edir. 

    BARİONLAR

    BARИONLAR ( yun. ßαρύς – aьыr ) – barion yцkц vahidя bяrabяr olan zяrrяciklяr. Бцтцн даща йахшы юyrяnilmiш B., onlarыn kvant яdяdlяrini (qяribяlik, heyranlыq, gюzяllik) tяyin edяn цч kvarkdan ibarяtdir. Elementar sяrrяciklяrin tяsnifatыna gюrя, onlar adronlar qrupuna daxilдир вя yarыmtam spinя malikdir, yяni Fermi – Dirak statistikasыna tabedir. Nuklonlar (proton vя neytron), hiperonlar, heyranланмыш vя gюzяl B. (tяrkibi s-, c-, vя b- kvarklardan ibarяt), hяmчinin бцтцн bu zяrrяciklяrin hяyяcanlanmыш hallarы – barion rezonanslarы B.-a aidдir. Bцtцn B., onlarыn яn yцngцlц olan protondan baшqa,
    qeyri-stabildir vя sяrbяst halda parчalanыr. Barion rezonanslarы gцclц qarшыlыqlы tяsir nяticяsindя (kvarklarыn ароматы sax- lanmaqla) 10-23 сан tяrtibli vaxt яrzindя, Б.-ын яsas halлары isя zяif qarшыlыqlы tяsir nяticяsindя (kvarklarыn ароматы saxlan- mamaqla) 10-13 –10-10 сан mцddяtindя parчalanыr. Ona gюrя dя sonuncularы шяrti olaraq “stabil” zяrrяciklяrя aid edirlяr.

    Цч kvarkdan vя kvark – antikvark cцtцndяn ibarяt “beшkvarklы” B.-ыn vя altы kvarkdan ibarяt dibarionlarыn mюvcudлуьуна dаир nяzяri vя tяcrцbи яsaslar vardыr. Яэяр тябиятдя щягигятян сupersimmetriya баш верирся (бу фярзиййяйя gюrя, hяr bir zяrrяciyin 1/2 spini qяdяr fяrqlяnяn bяnzяri var), onda tam spinя malik B.-ыn olmasы istisna edilmir. 

    Kainatыn yaranma dюvrцndя ilkin nukleosintezя dair mяlumatlara vя relikt mikrodalьalarыn шцalanmasыnыn bucaq anizotropiyasыna gюrя, atom nцvяlяrindяn vя elektronlardan ibarяt olan adi maddя (barion materiyasы) Kainatыn там kцtlяsinin yalnыz ~ 3–4%-ni tяшkil edir.