Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
III CİLD (BABİNGER - BAXŞƏLİYEV)
    BATAKLAR


    БАТАКЛАР (Индонезийа дилиндя оранг-батак, оранг-тапанули) – Индонезийада етник бирлик. Яняняви олараг Батак йасты-даьлыьында вя ондан ъ.-да йерляшян Суматра а.-нда (Шимали Суматра яйаляти) мяскунлашмышлар. Ъянуби Б.-дан – тобалар (Самосир а.-нда вя Тоба эюлцндян ш., ъ. вя г.-дяки яразилярдя 2,5 млн. няфяр, 21 ясрин яввялляри), ангколалар, йахуд ана-колалар (тобалардан ъ.-да, Сипирок ш. йахынлыьында 924 мин няфяр), мандайлингляр (ангколалардан ъ.-да 470 мин няфяр); шимали Б.-дан – даириляр (Сидикаланг ш. йахынлыьында, Тоба эюлцндян шм.-г.-дя пакпак йарымгрупу да дахил олмагла 1,6 млн. няфяр), каролар (Тоба эюлцндян шм.-да 740 мин няфяр), аласлар (Кутачане ш. йахынлыьында вя Тапактуан ш.-ндян шм.-да вя шм.-ш.-дя 94 мин няфяр; гайоларын тясири алтындадырлар); щямчинин сималун-гунлар, сималунганлар, йахуд тимурлардан (Тоба эюлцндян шм.-ш.-дя 1,2 млн. няфяр) ибарятдирляр. 20 ясрдя тобалар Суматра вя Йава адаларындакы шящярлярдя эениш йайылмышлар. Батак дилляри Австронезийа дилляринин (бах Индонезийа дилляри) Малаййа-Полинезийа йарымаилясинин г. голуна аиддир. Йазылары латын графикасы ясасындадыр; палма йарпаглары цзяриндя Ъянуби щинд ялифбасы ясасындакы яняняви йазылары (Филиппин, буэи-макасар вя реъанг йазыларына йахындыр) горунуб сахланылыр. Тобалар, даириляр, каролар, сималунгунлар вя пакпакларын яксяриййяти христиандыр; аласлар, мандайлингляр вя ангколаларын яксяриййяти мцсялмандыр; яняняви етигадларыны сахлайанлар да вар.


    Шимали Суматранын йерли ящалиси олан Б. гядим Индонезийа (протомалаййа) мядяниййятинин типик нцмайяндяляридир (бах Индонезийалылар); Йава вя Суматра- нын щиндуист дювлятляринин (Шривиъайа, Маъапащит вя с.) тясириня мяруз галмышлар. 19 ясрядяк Б.-ын хариъи ялагяляри зяиф олмушдур. 19 ясрин яввялляриндя мандайлингляр минангкабауларын тясириля исламы гябул етмишляр, 19 ясрин орталарындан тобалар вя ангколалар арасында протестант миссийалары фяалиййят эюстярмишдир; йалныз 1930-ъу иллярдя каролар христианлашмаьа башламышлар. Сималунгунлар вя мандайлинглярдя 19 ясрдя формалашмыш иъма бирликляри Щолландийа мцстямлякячилийиня гаршы гяти мцгавимят эюстярмишляр (1833–1908). 19 ясрин сонлары – 20 ясрин яввялляриндян Б. Цмуминдонезийа вя Авропа мядяниййятини мянимсямишляр. 20 ясрин орталарында Б. сосиал ъящятдян ян фяал вя инкишаф етмиш Индонезийа халгларындан бириня чеврилмишляр; онларын арасында зийалылар, сийасятчиляр вя дин хадимляри чохдур.


    Ясас яняняви мяшьулиййятляри шум якинчилийидир (Тоба эюлцня йахын дярялярдя суварма чялтик якинчилийи, йастыдаьлыгда вя даь йамаъларында гуру дяря якинчилийи); щямчинин гарамал вя ат йетишдирилмяси, балыгчылыг, сяняткарлыг (аьаъ цзяриндя ойма, дямир вя мис емалы, гайыг вя керамика щазырланмасы, щюрмя; гадыnлар гара, йахуд эюй рянэли парча (улос) тохуйурлар; айинлярля баьлы даш щейкялтярашлыг мялумдур) йайылмышдыр, Суматранын шм. сащилляри иля тиъарят апарылыр. Ата хятти иля линиъляр гощум групларда (маргалар) бирляшир; иъма (хута) орада йашайан маргаларын нцмайяндяляриндян ибарят сечкили шура (шура ейни заманда адят щцгугуна ясасланан мящкямя функсийасыны йериня йетирир) тяряфиндян идаря олунур, илк мяскунларын лидер групунун (маргараъа) нцмайяндяси она башчылыг едир. Кащин-датулар да (рямзляри сещрли ясадыр) онлара мянсуб иди. Яняняви аиля патрилокалдыр. Ири евлярдя йашайан бюйцк аиля иъмалары, левират, сорорат, кросскузен (бах Кузен никащы) никащлары, тобаларда фратрийа бюлэцсц (Сумба вя Лонтунг) сахланылыр. Сумба вя Лонтунг тобаларынын гейри-екзогам фратрийаларында дуал бюлэцнцн изляри галмагдадыр. 1920-ъи иллярядяк патриархал гулдарлыг, мярасими каннибализм, юлдцрцлмцш дцшмянин башынын гянимят кими эютцрцлмяси адяти, мейитлярин дяфн гцллясиндя йандырылмасы (кароларда), тякрар дяфн мювъуд олмушдур. Яняняви йашайыш мяскянляри 5–20 бюйцк евдян (каркаслы, йортаълы, йящярвары дамы олан; йортаълары вя тирляри оймаларла бязядилмишдир; дахили аракясмяляри
    щясирдяндир) ибарятдир; иъма еви (сопо) вар. Яняняви култлары яъдадлара вя рущлара ситайишдир. Татуирлямя, дишлярин гаралдылмасы вя мишарланмасы, гурбанвермя, никащ баьлайан линиъляр арасында тортор айин рягсляри иля мцшайият едилян щядиййялярин мцбадиляси мярасими мювъуд олмушдур; адлары
    щиндуистляшдирилмиш аллащларын эениш пантеону сахланылмышдыр.

    Ш и ф а щ и  й а р а д ы ъ ы л ы г  (мусиги вя рягс) айинлярля сых баьлыдыр. Тянтяняли мусиги вя тортор рягси, мангандунг аьылары (тобаларда), мифлярин уъадан охунмасы (илк инсан Си Раъа Батаку, сещрли ясаларын мяншяйи вя с. щаггында), линиълярин шяъяряси, той вя дяфн речитасийалары, сюз йарышмалары, “чыльын рягсляр” вя с. спесифик ъящятлярини сахламышдыр. Бюйцк щюрмят эюстярилян мусигичиляр мцяййян давраныш кодексиня риайят едирляр. Яняняви тясяввцрляря эюря, мусигичиляр инсанларла рущлар арасында васитячидирляр. Ансамбл ифачылыьы ян чох инкишаф етмишдир. Гонданг (тобалар, сималунгунлар вя ангколаларда), горданг (мандайлынглярдя) вя эендеранг (пакпакларда) охшар яняняляри мювъуддур; ансамблын тяркибиня, адятян, 5 тябил (таганинг) дясти, бюйцк тябил (горданг), гобой (саруне) вя 4 синъ (огунг) дахилдир. Беля ансамбллар яняняви дини айинлярдя, никащ, дяфн мярасимляриндя, ушаьа адгойду шянликляриндя, аилянин йашлы цзвляри иля баьлы тянтянялярдя иштирак едир. Эенданг (кароларда) яняняси фярглидир; ансамблын тяркибиндя кичик щяъмли гобой вя бир нечя мцхтялиф тябил олур. Ансамбл гуро-гуро арон рягсини (мящсул йыьымы байрамында) мцшайият едир, кился, йахуд дювлят вя иътимаи тяшкилатлар тяря- финдян кечирилян рягс фестивалларында чыхыш едир. Фярди чальы цчцн айин (мяс., ъаду) заманы, бир гайда олараг, лцтнйа хасапидян (кулчапи), бамбукдан
    щазырланмыш флейта сурдамдан вя бамбукдан дцзялдилмиш ситра кетенг-кетенгдян (кетук) истифадя олунур. 20 ясрин сону – 21 ясрин яввялляриндя Б.-ын шифащи мядяниййяти модернляшир, туризм вя яйлянъя сащясиндя мусиги вя рягс эениш йер тутур. Тоба Ъяфяр Лумбан Гаол (д. 1963) тяряфиндян тяшкил едилмиш пешякар мусигичиляр групу эениш шющрят газанмышдыр.

    Б. щямчинин аеталара мянсуб груплардан биринин адыдыр. 

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
BABİNGER – BAXŞƏLİYEV
    BATAKLAR


    БАТАКЛАР (Индонезийа дилиндя оранг-батак, оранг-тапанули) – Индонезийада етник бирлик. Яняняви олараг Батак йасты-даьлыьында вя ондан ъ.-да йерляшян Суматра а.-нда (Шимали Суматра яйаляти) мяскунлашмышлар. Ъянуби Б.-дан – тобалар (Самосир а.-нда вя Тоба эюлцндян ш., ъ. вя г.-дяки яразилярдя 2,5 млн. няфяр, 21 ясрин яввялляри), ангколалар, йахуд ана-колалар (тобалардан ъ.-да, Сипирок ш. йахынлыьында 924 мин няфяр), мандайлингляр (ангколалардан ъ.-да 470 мин няфяр); шимали Б.-дан – даириляр (Сидикаланг ш. йахынлыьында, Тоба эюлцндян шм.-г.-дя пакпак йарымгрупу да дахил олмагла 1,6 млн. няфяр), каролар (Тоба эюлцндян шм.-да 740 мин няфяр), аласлар (Кутачане ш. йахынлыьында вя Тапактуан ш.-ндян шм.-да вя шм.-ш.-дя 94 мин няфяр; гайоларын тясири алтындадырлар); щямчинин сималун-гунлар, сималунганлар, йахуд тимурлардан (Тоба эюлцндян шм.-ш.-дя 1,2 млн. няфяр) ибарятдирляр. 20 ясрдя тобалар Суматра вя Йава адаларындакы шящярлярдя эениш йайылмышлар. Батак дилляри Австронезийа дилляринин (бах Индонезийа дилляри) Малаййа-Полинезийа йарымаилясинин г. голуна аиддир. Йазылары латын графикасы ясасындадыр; палма йарпаглары цзяриндя Ъянуби щинд ялифбасы ясасындакы яняняви йазылары (Филиппин, буэи-макасар вя реъанг йазыларына йахындыр) горунуб сахланылыр. Тобалар, даириляр, каролар, сималунгунлар вя пакпакларын яксяриййяти христиандыр; аласлар, мандайлингляр вя ангколаларын яксяриййяти мцсялмандыр; яняняви етигадларыны сахлайанлар да вар.


    Шимали Суматранын йерли ящалиси олан Б. гядим Индонезийа (протомалаййа) мядяниййятинин типик нцмайяндяляридир (бах Индонезийалылар); Йава вя Суматра- нын щиндуист дювлятляринин (Шривиъайа, Маъапащит вя с.) тясириня мяруз галмышлар. 19 ясрядяк Б.-ын хариъи ялагяляри зяиф олмушдур. 19 ясрин яввялляриндя мандайлингляр минангкабауларын тясириля исламы гябул етмишляр, 19 ясрин орталарындан тобалар вя ангколалар арасында протестант миссийалары фяалиййят эюстярмишдир; йалныз 1930-ъу иллярдя каролар христианлашмаьа башламышлар. Сималунгунлар вя мандайлинглярдя 19 ясрдя формалашмыш иъма бирликляри Щолландийа мцстямлякячилийиня гаршы гяти мцгавимят эюстярмишляр (1833–1908). 19 ясрин сонлары – 20 ясрин яввялляриндян Б. Цмуминдонезийа вя Авропа мядяниййятини мянимсямишляр. 20 ясрин орталарында Б. сосиал ъящятдян ян фяал вя инкишаф етмиш Индонезийа халгларындан бириня чеврилмишляр; онларын арасында зийалылар, сийасятчиляр вя дин хадимляри чохдур.


    Ясас яняняви мяшьулиййятляри шум якинчилийидир (Тоба эюлцня йахын дярялярдя суварма чялтик якинчилийи, йастыдаьлыгда вя даь йамаъларында гуру дяря якинчилийи); щямчинин гарамал вя ат йетишдирилмяси, балыгчылыг, сяняткарлыг (аьаъ цзяриндя ойма, дямир вя мис емалы, гайыг вя керамика щазырланмасы, щюрмя; гадыnлар гара, йахуд эюй рянэли парча (улос) тохуйурлар; айинлярля баьлы даш щейкялтярашлыг мялумдур) йайылмышдыр, Суматранын шм. сащилляри иля тиъарят апарылыр. Ата хятти иля линиъляр гощум групларда (маргалар) бирляшир; иъма (хута) орада йашайан маргаларын нцмайяндяляриндян ибарят сечкили шура (шура ейни заманда адят щцгугуна ясасланан мящкямя функсийасыны йериня йетирир) тяряфиндян идаря олунур, илк мяскунларын лидер групунун (маргараъа) нцмайяндяси она башчылыг едир. Кащин-датулар да (рямзляри сещрли ясадыр) онлара мянсуб иди. Яняняви аиля патрилокалдыр. Ири евлярдя йашайан бюйцк аиля иъмалары, левират, сорорат, кросскузен (бах Кузен никащы) никащлары, тобаларда фратрийа бюлэцсц (Сумба вя Лонтунг) сахланылыр. Сумба вя Лонтунг тобаларынын гейри-екзогам фратрийаларында дуал бюлэцнцн изляри галмагдадыр. 1920-ъи иллярядяк патриархал гулдарлыг, мярасими каннибализм, юлдцрцлмцш дцшмянин башынын гянимят кими эютцрцлмяси адяти, мейитлярин дяфн гцллясиндя йандырылмасы (кароларда), тякрар дяфн мювъуд олмушдур. Яняняви йашайыш мяскянляри 5–20 бюйцк евдян (каркаслы, йортаълы, йящярвары дамы олан; йортаълары вя тирляри оймаларла бязядилмишдир; дахили аракясмяляри
    щясирдяндир) ибарятдир; иъма еви (сопо) вар. Яняняви култлары яъдадлара вя рущлара ситайишдир. Татуирлямя, дишлярин гаралдылмасы вя мишарланмасы, гурбанвермя, никащ баьлайан линиъляр арасында тортор айин рягсляри иля мцшайият едилян щядиййялярин мцбадиляси мярасими мювъуд олмушдур; адлары
    щиндуистляшдирилмиш аллащларын эениш пантеону сахланылмышдыр.

    Ш и ф а щ и  й а р а д ы ъ ы л ы г  (мусиги вя рягс) айинлярля сых баьлыдыр. Тянтяняли мусиги вя тортор рягси, мангандунг аьылары (тобаларда), мифлярин уъадан охунмасы (илк инсан Си Раъа Батаку, сещрли ясаларын мяншяйи вя с. щаггында), линиълярин шяъяряси, той вя дяфн речитасийалары, сюз йарышмалары, “чыльын рягсляр” вя с. спесифик ъящятлярини сахламышдыр. Бюйцк щюрмят эюстярилян мусигичиляр мцяййян давраныш кодексиня риайят едирляр. Яняняви тясяввцрляря эюря, мусигичиляр инсанларла рущлар арасында васитячидирляр. Ансамбл ифачылыьы ян чох инкишаф етмишдир. Гонданг (тобалар, сималунгунлар вя ангколаларда), горданг (мандайлынглярдя) вя эендеранг (пакпакларда) охшар яняняляри мювъуддур; ансамблын тяркибиня, адятян, 5 тябил (таганинг) дясти, бюйцк тябил (горданг), гобой (саруне) вя 4 синъ (огунг) дахилдир. Беля ансамбллар яняняви дини айинлярдя, никащ, дяфн мярасимляриндя, ушаьа адгойду шянликляриндя, аилянин йашлы цзвляри иля баьлы тянтянялярдя иштирак едир. Эенданг (кароларда) яняняси фярглидир; ансамблын тяркибиндя кичик щяъмли гобой вя бир нечя мцхтялиф тябил олур. Ансамбл гуро-гуро арон рягсини (мящсул йыьымы байрамында) мцшайият едир, кился, йахуд дювлят вя иътимаи тяшкилатлар тяря- финдян кечирилян рягс фестивалларында чыхыш едир. Фярди чальы цчцн айин (мяс., ъаду) заманы, бир гайда олараг, лцтнйа хасапидян (кулчапи), бамбукдан
    щазырланмыш флейта сурдамдан вя бамбукдан дцзялдилмиш ситра кетенг-кетенгдян (кетук) истифадя олунур. 20 ясрин сону – 21 ясрин яввялляриндя Б.-ын шифащи мядяниййяти модернляшир, туризм вя яйлянъя сащясиндя мусиги вя рягс эениш йер тутур. Тоба Ъяфяр Лумбан Гаол (д. 1963) тяряфиндян тяшкил едилмиш пешякар мусигичиляр групу эениш шющрят газанмышдыр.

    Б. щямчинин аеталара мянсуб груплардан биринин адыдыр. 

    BATAKLAR


    БАТАКЛАР (Индонезийа дилиндя оранг-батак, оранг-тапанули) – Индонезийада етник бирлик. Яняняви олараг Батак йасты-даьлыьында вя ондан ъ.-да йерляшян Суматра а.-нда (Шимали Суматра яйаляти) мяскунлашмышлар. Ъянуби Б.-дан – тобалар (Самосир а.-нда вя Тоба эюлцндян ш., ъ. вя г.-дяки яразилярдя 2,5 млн. няфяр, 21 ясрин яввялляри), ангколалар, йахуд ана-колалар (тобалардан ъ.-да, Сипирок ш. йахынлыьында 924 мин няфяр), мандайлингляр (ангколалардан ъ.-да 470 мин няфяр); шимали Б.-дан – даириляр (Сидикаланг ш. йахынлыьында, Тоба эюлцндян шм.-г.-дя пакпак йарымгрупу да дахил олмагла 1,6 млн. няфяр), каролар (Тоба эюлцндян шм.-да 740 мин няфяр), аласлар (Кутачане ш. йахынлыьында вя Тапактуан ш.-ндян шм.-да вя шм.-ш.-дя 94 мин няфяр; гайоларын тясири алтындадырлар); щямчинин сималун-гунлар, сималунганлар, йахуд тимурлардан (Тоба эюлцндян шм.-ш.-дя 1,2 млн. няфяр) ибарятдирляр. 20 ясрдя тобалар Суматра вя Йава адаларындакы шящярлярдя эениш йайылмышлар. Батак дилляри Австронезийа дилляринин (бах Индонезийа дилляри) Малаййа-Полинезийа йарымаилясинин г. голуна аиддир. Йазылары латын графикасы ясасындадыр; палма йарпаглары цзяриндя Ъянуби щинд ялифбасы ясасындакы яняняви йазылары (Филиппин, буэи-макасар вя реъанг йазыларына йахындыр) горунуб сахланылыр. Тобалар, даириляр, каролар, сималунгунлар вя пакпакларын яксяриййяти христиандыр; аласлар, мандайлингляр вя ангколаларын яксяриййяти мцсялмандыр; яняняви етигадларыны сахлайанлар да вар.


    Шимали Суматранын йерли ящалиси олан Б. гядим Индонезийа (протомалаййа) мядяниййятинин типик нцмайяндяляридир (бах Индонезийалылар); Йава вя Суматра- нын щиндуист дювлятляринин (Шривиъайа, Маъапащит вя с.) тясириня мяруз галмышлар. 19 ясрядяк Б.-ын хариъи ялагяляри зяиф олмушдур. 19 ясрин яввялляриндя мандайлингляр минангкабауларын тясириля исламы гябул етмишляр, 19 ясрин орталарындан тобалар вя ангколалар арасында протестант миссийалары фяалиййят эюстярмишдир; йалныз 1930-ъу иллярдя каролар христианлашмаьа башламышлар. Сималунгунлар вя мандайлинглярдя 19 ясрдя формалашмыш иъма бирликляри Щолландийа мцстямлякячилийиня гаршы гяти мцгавимят эюстярмишляр (1833–1908). 19 ясрин сонлары – 20 ясрин яввялляриндян Б. Цмуминдонезийа вя Авропа мядяниййятини мянимсямишляр. 20 ясрин орталарында Б. сосиал ъящятдян ян фяал вя инкишаф етмиш Индонезийа халгларындан бириня чеврилмишляр; онларын арасында зийалылар, сийасятчиляр вя дин хадимляри чохдур.


    Ясас яняняви мяшьулиййятляри шум якинчилийидир (Тоба эюлцня йахын дярялярдя суварма чялтик якинчилийи, йастыдаьлыгда вя даь йамаъларында гуру дяря якинчилийи); щямчинин гарамал вя ат йетишдирилмяси, балыгчылыг, сяняткарлыг (аьаъ цзяриндя ойма, дямир вя мис емалы, гайыг вя керамика щазырланмасы, щюрмя; гадыnлар гара, йахуд эюй рянэли парча (улос) тохуйурлар; айинлярля баьлы даш щейкялтярашлыг мялумдур) йайылмышдыр, Суматранын шм. сащилляри иля тиъарят апарылыр. Ата хятти иля линиъляр гощум групларда (маргалар) бирляшир; иъма (хута) орада йашайан маргаларын нцмайяндяляриндян ибарят сечкили шура (шура ейни заманда адят щцгугуна ясасланан мящкямя функсийасыны йериня йетирир) тяряфиндян идаря олунур, илк мяскунларын лидер групунун (маргараъа) нцмайяндяси она башчылыг едир. Кащин-датулар да (рямзляри сещрли ясадыр) онлара мянсуб иди. Яняняви аиля патрилокалдыр. Ири евлярдя йашайан бюйцк аиля иъмалары, левират, сорорат, кросскузен (бах Кузен никащы) никащлары, тобаларда фратрийа бюлэцсц (Сумба вя Лонтунг) сахланылыр. Сумба вя Лонтунг тобаларынын гейри-екзогам фратрийаларында дуал бюлэцнцн изляри галмагдадыр. 1920-ъи иллярядяк патриархал гулдарлыг, мярасими каннибализм, юлдцрцлмцш дцшмянин башынын гянимят кими эютцрцлмяси адяти, мейитлярин дяфн гцллясиндя йандырылмасы (кароларда), тякрар дяфн мювъуд олмушдур. Яняняви йашайыш мяскянляри 5–20 бюйцк евдян (каркаслы, йортаълы, йящярвары дамы олан; йортаълары вя тирляри оймаларла бязядилмишдир; дахили аракясмяляри
    щясирдяндир) ибарятдир; иъма еви (сопо) вар. Яняняви култлары яъдадлара вя рущлара ситайишдир. Татуирлямя, дишлярин гаралдылмасы вя мишарланмасы, гурбанвермя, никащ баьлайан линиъляр арасында тортор айин рягсляри иля мцшайият едилян щядиййялярин мцбадиляси мярасими мювъуд олмушдур; адлары
    щиндуистляшдирилмиш аллащларын эениш пантеону сахланылмышдыр.

    Ш и ф а щ и  й а р а д ы ъ ы л ы г  (мусиги вя рягс) айинлярля сых баьлыдыр. Тянтяняли мусиги вя тортор рягси, мангандунг аьылары (тобаларда), мифлярин уъадан охунмасы (илк инсан Си Раъа Батаку, сещрли ясаларын мяншяйи вя с. щаггында), линиълярин шяъяряси, той вя дяфн речитасийалары, сюз йарышмалары, “чыльын рягсляр” вя с. спесифик ъящятлярини сахламышдыр. Бюйцк щюрмят эюстярилян мусигичиляр мцяййян давраныш кодексиня риайят едирляр. Яняняви тясяввцрляря эюря, мусигичиляр инсанларла рущлар арасында васитячидирляр. Ансамбл ифачылыьы ян чох инкишаф етмишдир. Гонданг (тобалар, сималунгунлар вя ангколаларда), горданг (мандайлынглярдя) вя эендеранг (пакпакларда) охшар яняняляри мювъуддур; ансамблын тяркибиня, адятян, 5 тябил (таганинг) дясти, бюйцк тябил (горданг), гобой (саруне) вя 4 синъ (огунг) дахилдир. Беля ансамбллар яняняви дини айинлярдя, никащ, дяфн мярасимляриндя, ушаьа адгойду шянликляриндя, аилянин йашлы цзвляри иля баьлы тянтянялярдя иштирак едир. Эенданг (кароларда) яняняси фярглидир; ансамблын тяркибиндя кичик щяъмли гобой вя бир нечя мцхтялиф тябил олур. Ансамбл гуро-гуро арон рягсини (мящсул йыьымы байрамында) мцшайият едир, кился, йахуд дювлят вя иътимаи тяшкилатлар тяря- финдян кечирилян рягс фестивалларында чыхыш едир. Фярди чальы цчцн айин (мяс., ъаду) заманы, бир гайда олараг, лцтнйа хасапидян (кулчапи), бамбукдан
    щазырланмыш флейта сурдамдан вя бамбукдан дцзялдилмиш ситра кетенг-кетенгдян (кетук) истифадя олунур. 20 ясрин сону – 21 ясрин яввялляриндя Б.-ын шифащи мядяниййяти модернляшир, туризм вя яйлянъя сащясиндя мусиги вя рягс эениш йер тутур. Тоба Ъяфяр Лумбан Гаол (д. 1963) тяряфиндян тяшкил едилмиш пешякар мусигичиляр групу эениш шющрят газанмышдыр.

    Б. щямчинин аеталара мянсуб груплардан биринин адыдыр.