Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
VI CİLD (ÇİNÁB, Çenab - DƏMİRÇİYEVA)
    ÇİNANTEKLƏR

    ЧИНАНТЕКЛЯР [юзлярини ху-хмей (мяркязи Ч.), ва-хми (шярги Ч.), дзахх м и (шярги вя шимали Ч.) адландырырлар] – Мексикада (Оахака штатынын шм.-ында Чинантла вил.-индя) щинди халгы. Сайлары 75 мин няфярдир (1995). Дилляри  ото-манэе дил аилясинин миштек-сапотек групуна аиддир. Ч.-ин тягр. йарысы испан дилиндя данышыр. Диндарлары христиандыр.

    Ч. мяркязляри Йолохе, Усиле вя с. олан бир сыра еркян дювляти гурум йаратмыш, сапотекляр вя миштеклярля мцщарибяляр апармыш, астекляря верэи юдямишляр.

    Шярги Сйерра-Мадренин тропик мешяляриндя вя даьлыг яразиляриндя йашайырлар. Мядяниййят бахымындан даьлы Ч. сапотеклярин даьлы групларына йахындырлар. Яняняви мяшьулиййятляри тала якинчилийи, чай вадиляриндя ися суварма якинчилийидир (гарьыдалы, лобйа, балгабаг, чиле бибяри, йамс, йукка, ананас, портаьал; ямтяя биткиляриндян тцтцн, гящвя, шякяр гамышы, банан, памбыг). Ев гушлары, иняк, гойун, донуз йетишдирирляр. Овчулуг, балыгчылыг, йыьыъылыг вя арычылыгла да мяшьул олурлар. Яняняви сяняткарлыг сащяляри: сал, ойма гайыг, аьаъдан ев яшйаларынын щазырланмасы, тор, асма кюрпц, щясир, чанта, гамак щюрмя (киши сянятляри); тохуъулуг, дулусчулуг (гадын сянятляри). Даьларда иъмаларарасы сянят цзря ихтисаслашма вя тиъарят йайылмышдыр. Ч.-ин чоху плантасийаларда мювсцми фящля кими ишляйирляр.

    Мяскянляри, евляри вя гидалары цмуммексика типиндядир, даьларда ъярэяви планлы мяскянляр, тирлярдян дцзялдилмиш евляр вя тясяррцфат тикилиляри йайылмышдыр. Яняняви гадын эейимляри ятяйиндя нахыш олан, йанлары цст-цстя эялян эюй, гырмызы рянэли дар йубка, узун уипил, нахышлы гырмызы йайлыгдыр. Сачларыны йаьлайыр вя щюрцклярини алынларына долайырлар. Кишиляр цчцн цмуммексика эейимляри: щясир шлйапа (даьларда щямчинин щцндцр кечя шлйапа), йахуд щяндяси орнаментли гырмызы йайлыг, рянэбярянэ золаглы вя сачаглы пончо, аь шалвар, евдя тохунмуш, узунуна золаглары вя чийинляриндя нахышлары олан кюйняк сяъиййявидир. Кишиляр сяндял эейинир, гадынлар айагйалын эязирляр. Кичик аиляляр сяъиййявидир, даьлыг районларда ися бюйцк аиляляр, гощумлуьу ата хятти иля щесабланан локаллашмыш линиъляр, полиэинийа сахланылмышдыр. Эялин цчцн ишляйиб юдямя вя башлыг мялумдур. Никащдансонракы мяскунлашма патрилокал, бязян матрилокал, ушаьын дцнйайа эялмясиндян сонра ися чох вахт неолокалдыр. Бюйцк кяндлярдя мящялляляр екзогамдыр. Иъмалара аьсаггаллар шурасы башчылыг едир. Даьлы Ч.-дя субай эянъ оьланларын тяшкилатлары мювъуддур. Испанларагядярки фолклор (яфсаняляр, наьыллар, мащнылар; мусиги алятляри – флейта, балыггулаьы, тябил, шах-шах, каман), мифолоэийа, шаманчылыг, ъадуэярлик, яъдадларын вя тябият гцввяляринин култу, маскаларда тягвими рягсляр сахланылмышдыр; айинлярдя наркотик васитялярдян истифадя едирляр.

    Яняняви чинантек гадын эейими – уипил.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
ÇİNÁB, Çenab – DƏMİRÇİYEVA
    ÇİNANTEKLƏR

    ЧИНАНТЕКЛЯР [юзлярини ху-хмей (мяркязи Ч.), ва-хми (шярги Ч.), дзахх м и (шярги вя шимали Ч.) адландырырлар] – Мексикада (Оахака штатынын шм.-ында Чинантла вил.-индя) щинди халгы. Сайлары 75 мин няфярдир (1995). Дилляри  ото-манэе дил аилясинин миштек-сапотек групуна аиддир. Ч.-ин тягр. йарысы испан дилиндя данышыр. Диндарлары христиандыр.

    Ч. мяркязляри Йолохе, Усиле вя с. олан бир сыра еркян дювляти гурум йаратмыш, сапотекляр вя миштеклярля мцщарибяляр апармыш, астекляря верэи юдямишляр.

    Шярги Сйерра-Мадренин тропик мешяляриндя вя даьлыг яразиляриндя йашайырлар. Мядяниййят бахымындан даьлы Ч. сапотеклярин даьлы групларына йахындырлар. Яняняви мяшьулиййятляри тала якинчилийи, чай вадиляриндя ися суварма якинчилийидир (гарьыдалы, лобйа, балгабаг, чиле бибяри, йамс, йукка, ананас, портаьал; ямтяя биткиляриндян тцтцн, гящвя, шякяр гамышы, банан, памбыг). Ев гушлары, иняк, гойун, донуз йетишдирирляр. Овчулуг, балыгчылыг, йыьыъылыг вя арычылыгла да мяшьул олурлар. Яняняви сяняткарлыг сащяляри: сал, ойма гайыг, аьаъдан ев яшйаларынын щазырланмасы, тор, асма кюрпц, щясир, чанта, гамак щюрмя (киши сянятляри); тохуъулуг, дулусчулуг (гадын сянятляри). Даьларда иъмаларарасы сянят цзря ихтисаслашма вя тиъарят йайылмышдыр. Ч.-ин чоху плантасийаларда мювсцми фящля кими ишляйирляр.

    Мяскянляри, евляри вя гидалары цмуммексика типиндядир, даьларда ъярэяви планлы мяскянляр, тирлярдян дцзялдилмиш евляр вя тясяррцфат тикилиляри йайылмышдыр. Яняняви гадын эейимляри ятяйиндя нахыш олан, йанлары цст-цстя эялян эюй, гырмызы рянэли дар йубка, узун уипил, нахышлы гырмызы йайлыгдыр. Сачларыны йаьлайыр вя щюрцклярини алынларына долайырлар. Кишиляр цчцн цмуммексика эейимляри: щясир шлйапа (даьларда щямчинин щцндцр кечя шлйапа), йахуд щяндяси орнаментли гырмызы йайлыг, рянэбярянэ золаглы вя сачаглы пончо, аь шалвар, евдя тохунмуш, узунуна золаглары вя чийинляриндя нахышлары олан кюйняк сяъиййявидир. Кишиляр сяндял эейинир, гадынлар айагйалын эязирляр. Кичик аиляляр сяъиййявидир, даьлыг районларда ися бюйцк аиляляр, гощумлуьу ата хятти иля щесабланан локаллашмыш линиъляр, полиэинийа сахланылмышдыр. Эялин цчцн ишляйиб юдямя вя башлыг мялумдур. Никащдансонракы мяскунлашма патрилокал, бязян матрилокал, ушаьын дцнйайа эялмясиндян сонра ися чох вахт неолокалдыр. Бюйцк кяндлярдя мящялляляр екзогамдыр. Иъмалара аьсаггаллар шурасы башчылыг едир. Даьлы Ч.-дя субай эянъ оьланларын тяшкилатлары мювъуддур. Испанларагядярки фолклор (яфсаняляр, наьыллар, мащнылар; мусиги алятляри – флейта, балыггулаьы, тябил, шах-шах, каман), мифолоэийа, шаманчылыг, ъадуэярлик, яъдадларын вя тябият гцввяляринин култу, маскаларда тягвими рягсляр сахланылмышдыр; айинлярдя наркотик васитялярдян истифадя едирляр.

    Яняняви чинантек гадын эейими – уипил.

    ÇİNANTEKLƏR

    ЧИНАНТЕКЛЯР [юзлярини ху-хмей (мяркязи Ч.), ва-хми (шярги Ч.), дзахх м и (шярги вя шимали Ч.) адландырырлар] – Мексикада (Оахака штатынын шм.-ында Чинантла вил.-индя) щинди халгы. Сайлары 75 мин няфярдир (1995). Дилляри  ото-манэе дил аилясинин миштек-сапотек групуна аиддир. Ч.-ин тягр. йарысы испан дилиндя данышыр. Диндарлары христиандыр.

    Ч. мяркязляри Йолохе, Усиле вя с. олан бир сыра еркян дювляти гурум йаратмыш, сапотекляр вя миштеклярля мцщарибяляр апармыш, астекляря верэи юдямишляр.

    Шярги Сйерра-Мадренин тропик мешяляриндя вя даьлыг яразиляриндя йашайырлар. Мядяниййят бахымындан даьлы Ч. сапотеклярин даьлы групларына йахындырлар. Яняняви мяшьулиййятляри тала якинчилийи, чай вадиляриндя ися суварма якинчилийидир (гарьыдалы, лобйа, балгабаг, чиле бибяри, йамс, йукка, ананас, портаьал; ямтяя биткиляриндян тцтцн, гящвя, шякяр гамышы, банан, памбыг). Ев гушлары, иняк, гойун, донуз йетишдирирляр. Овчулуг, балыгчылыг, йыьыъылыг вя арычылыгла да мяшьул олурлар. Яняняви сяняткарлыг сащяляри: сал, ойма гайыг, аьаъдан ев яшйаларынын щазырланмасы, тор, асма кюрпц, щясир, чанта, гамак щюрмя (киши сянятляри); тохуъулуг, дулусчулуг (гадын сянятляри). Даьларда иъмаларарасы сянят цзря ихтисаслашма вя тиъарят йайылмышдыр. Ч.-ин чоху плантасийаларда мювсцми фящля кими ишляйирляр.

    Мяскянляри, евляри вя гидалары цмуммексика типиндядир, даьларда ъярэяви планлы мяскянляр, тирлярдян дцзялдилмиш евляр вя тясяррцфат тикилиляри йайылмышдыр. Яняняви гадын эейимляри ятяйиндя нахыш олан, йанлары цст-цстя эялян эюй, гырмызы рянэли дар йубка, узун уипил, нахышлы гырмызы йайлыгдыр. Сачларыны йаьлайыр вя щюрцклярини алынларына долайырлар. Кишиляр цчцн цмуммексика эейимляри: щясир шлйапа (даьларда щямчинин щцндцр кечя шлйапа), йахуд щяндяси орнаментли гырмызы йайлыг, рянэбярянэ золаглы вя сачаглы пончо, аь шалвар, евдя тохунмуш, узунуна золаглары вя чийинляриндя нахышлары олан кюйняк сяъиййявидир. Кишиляр сяндял эейинир, гадынлар айагйалын эязирляр. Кичик аиляляр сяъиййявидир, даьлыг районларда ися бюйцк аиляляр, гощумлуьу ата хятти иля щесабланан локаллашмыш линиъляр, полиэинийа сахланылмышдыр. Эялин цчцн ишляйиб юдямя вя башлыг мялумдур. Никащдансонракы мяскунлашма патрилокал, бязян матрилокал, ушаьын дцнйайа эялмясиндян сонра ися чох вахт неолокалдыр. Бюйцк кяндлярдя мящялляляр екзогамдыр. Иъмалара аьсаггаллар шурасы башчылыг едир. Даьлы Ч.-дя субай эянъ оьланларын тяшкилатлары мювъуддур. Испанларагядярки фолклор (яфсаняляр, наьыллар, мащнылар; мусиги алятляри – флейта, балыггулаьы, тябил, шах-шах, каман), мифолоэийа, шаманчылыг, ъадуэярлик, яъдадларын вя тябият гцввяляринин култу, маскаларда тягвими рягсляр сахланылмышдыр; айинлярдя наркотик васитялярдян истифадя едирляр.

    Яняняви чинантек гадын эейими – уипил.