Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
III CİLD (BABİNGER - BAXŞƏLİYEV)
    BAYRON Corc


    БÁЙРОН (Бйрон) Ъоръ Ноел Гордон  (22.1.1788, Лондон – 19.4.1824, Йунаныстан, Миссолунэи; Инэилтярядя, Нйустед йахынлыьында дяфн едилмишдир) – инэилис шаири. Йохсуллашмыш задяэан аилясиндя доьулмушдур. 1798 илдя ирсян лорд титулуну алмышдыр. Лондон йахынлыьындакы Щарроу задяэан мяктябиндя охуйаркян шеир йазмаьа башламышдыр (1801–05). Кембриъ Ун-тини битирмиш (1808), Британийа парламентиндя лордлар палатасынын цзвц олмушдур (1809).
    “Асудя саатлар” (1807) адлы илк шеир мяъмуяси “Единбург иъмалы” журналында тянгид едилмишди. Б. бу тянгидя мцнасибятини “Инэилис бардлары вя шотланд иъмалчылары” (1808, 1809 илдя чап едилмишдир) сатирик поемасында билдирмиш вя инэилис ядябиййатынын тяняззцлцнц сосиал уьурсузлуьун тязащцрц кими эюстярмишдир. 1809–11 иллярдя Испанийа, Португалийа, Малта, Албанийа, Йунаныстан вя Тцркийядя олмушдур. Б.-ун сяфяр тяяссцратлары илк ики няьмясини 1812 илдя (3-ъц 1817, 4- ъц 1818) Лондона гайытдыгдан сонра чап етдирдийи “Чайлд Щаролдун зийаряти” лирик-епик поемасында яксини тапмышдыр. Бу дюврдя Б. лордлар палатасында натиг кими цч дяфя чыхыш етмишди. Ян мяшщур нитги (27.2.1812) лудчулар цчцн юлцм ъязасына гаршы сяслянмишди. Онун ардынъа йаздыьы “Дязэащ даьыданлара гаршы билл мцяллифляриня ода” (1812) Б. йарадыъылыьында илк сийаси сатира нцмуняси иди. Эцълц шяхсиййят идейасына мараг онун Шярг поемаларында якс олунмушдур (“Эавур”, “Абидос эялини”, щяр икиси 1813; “Корсар”, “Лара”, щяр икиси 1814; “Коринфин мцщасиряси”, “Паризина”, щяр икиси 1816). “Йящуди няьмяляри” (1815) фялсяфи мящяббят лирикасы силсиляси Библийанын мотивляри ясасында йарадылмышдыр. 1815–16 иллярдя уьурсуз аиля щяйаты йашамыш, бунун ардынъа сатирик шеирляри вя мювъуд гайдалара тянгиди мцнасибятиня эюря иътимаи тягибя мяруз галмышдыр. Мяняви бющран вязиййятиндя Инэилтяряни щямишялик тярк етмяйя мяъбур олмуш Б., Исвечрядя йашамышдыр. Бурада П.Б. Шелли иля достлашмышдыр. Б.-ун бу дюврдяки ящвали-рущиййяси “Шилйон мящбусу” (1816) поемасында якс олунмушдур. 1817 илдя Б. Италийайа эетмиш, “Манфред” фялсяфи-символик поемасыны орада тамамламышдыр. “Беппо” (1818) поемасында сатира вя кинайянин бирляшмяси Б. йарадыъылыьында йенилик иди. 1819 илдя сатирик-мяишят мювзусунда йазылмыш “Дон Жуан” мянзум епопейасынын 2 няьмясини (16 фясил вя йа няьмя йазылмыш, 17-ъиси шаир вяфат етдийиндян тамамланмамышдыр) дяръ етдирмишдир. Равеннада Дантенин мязарыны зийарят етдикдян сонра тяяссцратларыны “Дантенин пейьямбярлийи” (1819) поемасында якс етдирмишдир. ”Тассонун шикайяти” (1817) поемасында италйанлары шяряфли кечмишлярини хатырламаьа вя Италийанын бирляшмяси, азадлыьы уьрунда мцбаризяйя сяслямишдир. 1820–21 иллярдя Б. карбонариляр щярякатынын фяал иштиракчысы олмушдур. Сийаси фяалиййят тяърцбяси карбонариляр тяшкилаты даьыдылдыгдан сонра йаздыьы тарихи фаъиялярдя (“Венесийа дожу Марино Фалйеро”, 1821; “Ики Фоскари”, 1821; “Сарданапал”, 1821) яксини тапмышдыр. Библийа сцжети ясасында йазылмыш символик-фялсяфи “Габил” (1821) мистерийасы католик килсяси тяряфиндян пислянмишдир. Б.-ун сонракы ясярляри арасында сатирик [“Мящкямя рюйасы” (1822) – Р.Саутинин ейниадлы поемасына пародийа; “Ирланд аватарасы” (1821, там няшри 1831)] поемалары даща бюйцк мараьа сябяб олмушдур. Б. 1823 ил ийулун орталарында Йунаныстана эетмиш, йунан халгынын милли азадлыг мцбаризясиндя иштирак етмишдир (1824); Миссолунэидя йунан вятянпярвярляри дястясинин башчысы олмушдур. Гыздырмадан вяфат етмишдир.

     Б. йарадыъылыьы романтизм ядябиййатынын поетикасыны вя бядии гурулушуну зянэинляшдирмишдир. Б. поезийасы, хцсусиля поемалары цчцн сяъиййяви олан композисийа, вязн, цслуб прийомлары, онун ясярляринин мювзу вя мотивляри бир чох йазычыларын йарадыъылыьында байронизм адланан хцсуси ядяби ящвали-рущиййянин йаранмасына сябяб олмушду. Инэилтярядя Т. Карлейл, Б. Дизраели, А. Теннисон, Ъ. Рюскин; Франсада А. Ламартин, А.В. де Винйи, В. Щцго вя б.; Италийада С. Пеллико, В. Монти, Ъ. Мадзини вя б.; Алманийада Щ. Щейне, Э. Щервег, Ф. Фрейлиграт, “Эянъ Алманийа” шаирляри; Испанийада Х. де Еспронседа, Полшада А.Митскевич, Русийада А.С. Пушкин, Й.А. Баратынски, А.А. Бестужев-Марлински, хцсусиля Лермонтов вя б.-нын йарадыъылыьында байронист мотивляр эцълцдцр. Ясярляри Азярб. дилиня тяръцмя едилмишдир.


    Я с я р л я р и: Габил. Б., 1934; Шярг поемалары. Б., 1959; Сочинения: В. 3 т.М., 1974; Избранная  лирика. М., 1988.

    Яд.: ХЫХ яср хариъи юлкяляр ядябиййаты тарихи. Б., 1964; Д ь я к о н о в а  Н.Я. Лирическая поэзия Байрона. М., 1975.

                                                                              

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
BABİNGER – BAXŞƏLİYEV
    BAYRON Corc


    БÁЙРОН (Бйрон) Ъоръ Ноел Гордон  (22.1.1788, Лондон – 19.4.1824, Йунаныстан, Миссолунэи; Инэилтярядя, Нйустед йахынлыьында дяфн едилмишдир) – инэилис шаири. Йохсуллашмыш задяэан аилясиндя доьулмушдур. 1798 илдя ирсян лорд титулуну алмышдыр. Лондон йахынлыьындакы Щарроу задяэан мяктябиндя охуйаркян шеир йазмаьа башламышдыр (1801–05). Кембриъ Ун-тини битирмиш (1808), Британийа парламентиндя лордлар палатасынын цзвц олмушдур (1809).
    “Асудя саатлар” (1807) адлы илк шеир мяъмуяси “Единбург иъмалы” журналында тянгид едилмишди. Б. бу тянгидя мцнасибятини “Инэилис бардлары вя шотланд иъмалчылары” (1808, 1809 илдя чап едилмишдир) сатирик поемасында билдирмиш вя инэилис ядябиййатынын тяняззцлцнц сосиал уьурсузлуьун тязащцрц кими эюстярмишдир. 1809–11 иллярдя Испанийа, Португалийа, Малта, Албанийа, Йунаныстан вя Тцркийядя олмушдур. Б.-ун сяфяр тяяссцратлары илк ики няьмясини 1812 илдя (3-ъц 1817, 4- ъц 1818) Лондона гайытдыгдан сонра чап етдирдийи “Чайлд Щаролдун зийаряти” лирик-епик поемасында яксини тапмышдыр. Бу дюврдя Б. лордлар палатасында натиг кими цч дяфя чыхыш етмишди. Ян мяшщур нитги (27.2.1812) лудчулар цчцн юлцм ъязасына гаршы сяслянмишди. Онун ардынъа йаздыьы “Дязэащ даьыданлара гаршы билл мцяллифляриня ода” (1812) Б. йарадыъылыьында илк сийаси сатира нцмуняси иди. Эцълц шяхсиййят идейасына мараг онун Шярг поемаларында якс олунмушдур (“Эавур”, “Абидос эялини”, щяр икиси 1813; “Корсар”, “Лара”, щяр икиси 1814; “Коринфин мцщасиряси”, “Паризина”, щяр икиси 1816). “Йящуди няьмяляри” (1815) фялсяфи мящяббят лирикасы силсиляси Библийанын мотивляри ясасында йарадылмышдыр. 1815–16 иллярдя уьурсуз аиля щяйаты йашамыш, бунун ардынъа сатирик шеирляри вя мювъуд гайдалара тянгиди мцнасибятиня эюря иътимаи тягибя мяруз галмышдыр. Мяняви бющран вязиййятиндя Инэилтяряни щямишялик тярк етмяйя мяъбур олмуш Б., Исвечрядя йашамышдыр. Бурада П.Б. Шелли иля достлашмышдыр. Б.-ун бу дюврдяки ящвали-рущиййяси “Шилйон мящбусу” (1816) поемасында якс олунмушдур. 1817 илдя Б. Италийайа эетмиш, “Манфред” фялсяфи-символик поемасыны орада тамамламышдыр. “Беппо” (1818) поемасында сатира вя кинайянин бирляшмяси Б. йарадыъылыьында йенилик иди. 1819 илдя сатирик-мяишят мювзусунда йазылмыш “Дон Жуан” мянзум епопейасынын 2 няьмясини (16 фясил вя йа няьмя йазылмыш, 17-ъиси шаир вяфат етдийиндян тамамланмамышдыр) дяръ етдирмишдир. Равеннада Дантенин мязарыны зийарят етдикдян сонра тяяссцратларыны “Дантенин пейьямбярлийи” (1819) поемасында якс етдирмишдир. ”Тассонун шикайяти” (1817) поемасында италйанлары шяряфли кечмишлярини хатырламаьа вя Италийанын бирляшмяси, азадлыьы уьрунда мцбаризяйя сяслямишдир. 1820–21 иллярдя Б. карбонариляр щярякатынын фяал иштиракчысы олмушдур. Сийаси фяалиййят тяърцбяси карбонариляр тяшкилаты даьыдылдыгдан сонра йаздыьы тарихи фаъиялярдя (“Венесийа дожу Марино Фалйеро”, 1821; “Ики Фоскари”, 1821; “Сарданапал”, 1821) яксини тапмышдыр. Библийа сцжети ясасында йазылмыш символик-фялсяфи “Габил” (1821) мистерийасы католик килсяси тяряфиндян пислянмишдир. Б.-ун сонракы ясярляри арасында сатирик [“Мящкямя рюйасы” (1822) – Р.Саутинин ейниадлы поемасына пародийа; “Ирланд аватарасы” (1821, там няшри 1831)] поемалары даща бюйцк мараьа сябяб олмушдур. Б. 1823 ил ийулун орталарында Йунаныстана эетмиш, йунан халгынын милли азадлыг мцбаризясиндя иштирак етмишдир (1824); Миссолунэидя йунан вятянпярвярляри дястясинин башчысы олмушдур. Гыздырмадан вяфат етмишдир.

     Б. йарадыъылыьы романтизм ядябиййатынын поетикасыны вя бядии гурулушуну зянэинляшдирмишдир. Б. поезийасы, хцсусиля поемалары цчцн сяъиййяви олан композисийа, вязн, цслуб прийомлары, онун ясярляринин мювзу вя мотивляри бир чох йазычыларын йарадыъылыьында байронизм адланан хцсуси ядяби ящвали-рущиййянин йаранмасына сябяб олмушду. Инэилтярядя Т. Карлейл, Б. Дизраели, А. Теннисон, Ъ. Рюскин; Франсада А. Ламартин, А.В. де Винйи, В. Щцго вя б.; Италийада С. Пеллико, В. Монти, Ъ. Мадзини вя б.; Алманийада Щ. Щейне, Э. Щервег, Ф. Фрейлиграт, “Эянъ Алманийа” шаирляри; Испанийада Х. де Еспронседа, Полшада А.Митскевич, Русийада А.С. Пушкин, Й.А. Баратынски, А.А. Бестужев-Марлински, хцсусиля Лермонтов вя б.-нын йарадыъылыьында байронист мотивляр эцълцдцр. Ясярляри Азярб. дилиня тяръцмя едилмишдир.


    Я с я р л я р и: Габил. Б., 1934; Шярг поемалары. Б., 1959; Сочинения: В. 3 т.М., 1974; Избранная  лирика. М., 1988.

    Яд.: ХЫХ яср хариъи юлкяляр ядябиййаты тарихи. Б., 1964; Д ь я к о н о в а  Н.Я. Лирическая поэзия Байрона. М., 1975.

                                                                              

    BAYRON Corc


    БÁЙРОН (Бйрон) Ъоръ Ноел Гордон  (22.1.1788, Лондон – 19.4.1824, Йунаныстан, Миссолунэи; Инэилтярядя, Нйустед йахынлыьында дяфн едилмишдир) – инэилис шаири. Йохсуллашмыш задяэан аилясиндя доьулмушдур. 1798 илдя ирсян лорд титулуну алмышдыр. Лондон йахынлыьындакы Щарроу задяэан мяктябиндя охуйаркян шеир йазмаьа башламышдыр (1801–05). Кембриъ Ун-тини битирмиш (1808), Британийа парламентиндя лордлар палатасынын цзвц олмушдур (1809).
    “Асудя саатлар” (1807) адлы илк шеир мяъмуяси “Единбург иъмалы” журналында тянгид едилмишди. Б. бу тянгидя мцнасибятини “Инэилис бардлары вя шотланд иъмалчылары” (1808, 1809 илдя чап едилмишдир) сатирик поемасында билдирмиш вя инэилис ядябиййатынын тяняззцлцнц сосиал уьурсузлуьун тязащцрц кими эюстярмишдир. 1809–11 иллярдя Испанийа, Португалийа, Малта, Албанийа, Йунаныстан вя Тцркийядя олмушдур. Б.-ун сяфяр тяяссцратлары илк ики няьмясини 1812 илдя (3-ъц 1817, 4- ъц 1818) Лондона гайытдыгдан сонра чап етдирдийи “Чайлд Щаролдун зийаряти” лирик-епик поемасында яксини тапмышдыр. Бу дюврдя Б. лордлар палатасында натиг кими цч дяфя чыхыш етмишди. Ян мяшщур нитги (27.2.1812) лудчулар цчцн юлцм ъязасына гаршы сяслянмишди. Онун ардынъа йаздыьы “Дязэащ даьыданлара гаршы билл мцяллифляриня ода” (1812) Б. йарадыъылыьында илк сийаси сатира нцмуняси иди. Эцълц шяхсиййят идейасына мараг онун Шярг поемаларында якс олунмушдур (“Эавур”, “Абидос эялини”, щяр икиси 1813; “Корсар”, “Лара”, щяр икиси 1814; “Коринфин мцщасиряси”, “Паризина”, щяр икиси 1816). “Йящуди няьмяляри” (1815) фялсяфи мящяббят лирикасы силсиляси Библийанын мотивляри ясасында йарадылмышдыр. 1815–16 иллярдя уьурсуз аиля щяйаты йашамыш, бунун ардынъа сатирик шеирляри вя мювъуд гайдалара тянгиди мцнасибятиня эюря иътимаи тягибя мяруз галмышдыр. Мяняви бющран вязиййятиндя Инэилтяряни щямишялик тярк етмяйя мяъбур олмуш Б., Исвечрядя йашамышдыр. Бурада П.Б. Шелли иля достлашмышдыр. Б.-ун бу дюврдяки ящвали-рущиййяси “Шилйон мящбусу” (1816) поемасында якс олунмушдур. 1817 илдя Б. Италийайа эетмиш, “Манфред” фялсяфи-символик поемасыны орада тамамламышдыр. “Беппо” (1818) поемасында сатира вя кинайянин бирляшмяси Б. йарадыъылыьында йенилик иди. 1819 илдя сатирик-мяишят мювзусунда йазылмыш “Дон Жуан” мянзум епопейасынын 2 няьмясини (16 фясил вя йа няьмя йазылмыш, 17-ъиси шаир вяфат етдийиндян тамамланмамышдыр) дяръ етдирмишдир. Равеннада Дантенин мязарыны зийарят етдикдян сонра тяяссцратларыны “Дантенин пейьямбярлийи” (1819) поемасында якс етдирмишдир. ”Тассонун шикайяти” (1817) поемасында италйанлары шяряфли кечмишлярини хатырламаьа вя Италийанын бирляшмяси, азадлыьы уьрунда мцбаризяйя сяслямишдир. 1820–21 иллярдя Б. карбонариляр щярякатынын фяал иштиракчысы олмушдур. Сийаси фяалиййят тяърцбяси карбонариляр тяшкилаты даьыдылдыгдан сонра йаздыьы тарихи фаъиялярдя (“Венесийа дожу Марино Фалйеро”, 1821; “Ики Фоскари”, 1821; “Сарданапал”, 1821) яксини тапмышдыр. Библийа сцжети ясасында йазылмыш символик-фялсяфи “Габил” (1821) мистерийасы католик килсяси тяряфиндян пислянмишдир. Б.-ун сонракы ясярляри арасында сатирик [“Мящкямя рюйасы” (1822) – Р.Саутинин ейниадлы поемасына пародийа; “Ирланд аватарасы” (1821, там няшри 1831)] поемалары даща бюйцк мараьа сябяб олмушдур. Б. 1823 ил ийулун орталарында Йунаныстана эетмиш, йунан халгынын милли азадлыг мцбаризясиндя иштирак етмишдир (1824); Миссолунэидя йунан вятянпярвярляри дястясинин башчысы олмушдур. Гыздырмадан вяфат етмишдир.

     Б. йарадыъылыьы романтизм ядябиййатынын поетикасыны вя бядии гурулушуну зянэинляшдирмишдир. Б. поезийасы, хцсусиля поемалары цчцн сяъиййяви олан композисийа, вязн, цслуб прийомлары, онун ясярляринин мювзу вя мотивляри бир чох йазычыларын йарадыъылыьында байронизм адланан хцсуси ядяби ящвали-рущиййянин йаранмасына сябяб олмушду. Инэилтярядя Т. Карлейл, Б. Дизраели, А. Теннисон, Ъ. Рюскин; Франсада А. Ламартин, А.В. де Винйи, В. Щцго вя б.; Италийада С. Пеллико, В. Монти, Ъ. Мадзини вя б.; Алманийада Щ. Щейне, Э. Щервег, Ф. Фрейлиграт, “Эянъ Алманийа” шаирляри; Испанийада Х. де Еспронседа, Полшада А.Митскевич, Русийада А.С. Пушкин, Й.А. Баратынски, А.А. Бестужев-Марлински, хцсусиля Лермонтов вя б.-нын йарадыъылыьында байронист мотивляр эцълцдцр. Ясярляри Азярб. дилиня тяръцмя едилмишдир.


    Я с я р л я р и: Габил. Б., 1934; Шярг поемалары. Б., 1959; Сочинения: В. 3 т.М., 1974; Избранная  лирика. М., 1988.

    Яд.: ХЫХ яср хариъи юлкяляр ядябиййаты тарихи. Б., 1964; Д ь я к о н о в а  Н.Я. Лирическая поэзия Байрона. М., 1975.