Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
III CİLD (BABİNGER - BAXŞƏLİYEV)
    BAZEL


    BÁZEL (Basel) – Исвечрянин шм.-ында шящяр. Базел-Штадт йарымкантонунун инз. м. Ящ. 164,5 мин (2005). Рейн чайы сащилиндя, Йура вя Швартсвалд даь массивляринин ятякляриндя, юлкянин Алманийа вя Франса иля сярщяди йахынлыьындадыр. Ири нягл. говшаьы. Б. порту Рейн портлары арасында йцк дювриййясиня (илдя тягр. 12 млн. т) эюря Роттердам вя Дуйсбургдан сонра 3-ъц йери тутур. Юлкянин идхал йцкцнцн 30%-индян чоху, ихраъ йцкцнцн 16%-индян чоху бурадан кечир. Бейнялхалг аеропортдур.

                                                                                       Базел шящяринин панорамы.

                                                             

    Рома щярби дцшярэясинин йериндя йаранмышдыр. Ады илк дяфя Базилийа (Басилиа) кими 374 илдя чякилир. Франк дювлятинин (534 илдян), Гярби Франк краллыьынын (843 илдян) вя Бургундийа краллыьынын (912 илдян) тяркибиндя олмуш, сонунъу иля бирликдя Мцгяддяс Рома империйасына гатылмышдыр (1033 илдян). 7 яср–14 ясрин орталарынадяк йепископун щакимиййяти алтында олмушдур. 13–14 ясрлярдя Рейн чайы сащилиндя ян ири тиъарят вя сяняткарлыг мяркязляриндян бири олмуш, 1356 илдя империйа шящяри статусуну алмышдыр. 14 ясрин сонларында гала диварлары иля ящатя олунмушдур [Испанийа гала гапысы (1398) сахланмышдыр]. 15 ясрин орталарындан Б.- дя щакимиййят сехляря кечмишдир; ятраф кяндляри юзцня табе етмиш Б. эениш яразинин мяркязиня чеврилмишдир. 1501 илдя кантон щцгугу иля Исвечря конфедерасийасына дахил олмушдур. 15 ясрин сонундан Б. Авропанын тиъарят, сяняткарлыг, кредит-сялямчилик вя китаб няшринин мцщцм мяркязи иди. 1529 илдя Б.-дя Реформасийа кечирилмишдир. 1798–1803 иллярдя Щелвесийа республикасынын тяркибиндя иди; кянд яразиляринин феодал асылылыьы ляьв олунмушду (1814 илдя бярпа едилмишдир). 1833 илдя силащлы цсйан нятиъясиндя мцстягиллик ялдя едян кянд районлары Базел-Ланд йарымкантонуну йаратмышдылар. 19 ясрдя Исвечрянин Алманийа вя Шимали Франса иля “тиъарят гапылары” олан Б.-ин игтисади ящямиййяти кяскин шякилдя артмышды. Б.-дя бир чох
    бейнялхалг мцгавиляляр имзаланмыш вя конгресляр, о ъцмлядян 1-ъи (1869) вя 2-ъи (1912) Интернасионалын конгресляри, сионист конгресляри (1897, 1898, 1899, 1900, 1903, 1905, 1931,1946) кечирилмишдир.


    Шящярин тарихи мяркязи орта яср эюрцнцшцнц сахламышдыр: роман-готик цслубунда баш кился (1019 илдя башланылмыш, 1185–1200 иллярдя вя 15 ясрдя тикилмишдир; витражлар алман устасы И. Парлериндир, 1357–1363), йепископун игамятэащы (1451–58), ренессанс дюврцня мяхсус ратуша (1504–1608;
    интерйериндя 16 яср фрескалары), готик цслубда Мцг. Мартин (тягр. 1356–98) вя Мцг. Пйотр (14 яср; 15 яср фрескалары) килсяляри, барокко цслубунда Зандгрубе маликаняси (1745–51, мемар Й.Й. Фехтер). 20 яср тикилиляриндян ваьзал (1912–13), Мцг. Антони килсяси (1925–27, щяр икисинин мемары К. Мозер), “Паркщауз” евляр групу (1934–35, мемарлар О. Зенн, Р. Мок), Инъясянят вя сяняткарлыг мяктяби комплекси (1956–63, мемар Г. Баур; щяйятиндя Ж. Арпын щейкялтярашлыг сцтуну), бир сыра инзибати биналар сечилир.

                                                                                            Базел. Баш кился.

                                                                                                

    Б. мцщцм мядяниййят, тящсил, елми тядгигатлар вя тяърцбя-конструктор ишлянилмяляри мяркязидир. Юлкянин ян гядим ун-ти (1460), китабханалар, о ъцмлядян Базел кцтляви китабханасы; Тарих (1894) музейи, Кцтляви ряссамлыг топлусу (1672), Щейкялтярашлыг (1848) музейи, Кунстщалле (1872; Исвечря инъясянят коллексийасы), Сяняткарлыг (1878) музейи, Халг инъясяняти вя етнографийасы (1944) музейи вя с. вар. Базел (1834, Исвечрядя ян бюйцк), Эянъляр, Кукла театрлары, мцзикл, Базел симфоник орк.-и, 20 яср бястякарларынынгиймятлиархивлярисахланылан Паул Захер фонду (1986), Базел Мусиги академийасынын (1954) шюбяси олан “Схола канторум” гядим мусиги ин-туту (1933) фяалиййят эюстярир. Бейнялхалг мусигишцнаслыг ъямиййятинин (1927) мянзил-гярарэащы Б.-дя йерляшир. Зоо-парк вар. “Санкт-Йакоб” стадионунда футбол цзря Кубоклар кубокунун финал ойунлары (1969, 1975, 1979, 1984) кечирилмишдир. Щяр ил Сянайе йармаркасы, Цмумавропа саат вя зярэярлик мямулатлары йармаркасы, Базел карнавалы кечирилир.

    Игтисадиййатында хидмят сащяси цстцнлцк тяшкил едир. Б. дцнйа ящямиййятли банк-малиййя мяркязидир, бейнялхалг тиъарятдя мцщцм рол ойнайыр (Бейнялхалг щесаблашмалар банкы бурада йерляшир). Исвечрянин апарыъы кимйа консернляринин (“Сиба-Гайэи”, “Щоффманн – Ла Рош”, “Сандоз”) мянзил-гярарэащлары вя елми тядгигат лабораторийалары Б.-дядир. Апарыъы сянайе сащяси олан кимйа-яъзачылыг дярман препаратлары вя анилин бойаглары истещсалы цзря ихтисаслашмышдыр (мцяссисяляр шящярин шм.-ш.-индя вя йахынлыьында йерляшир; мящсулун тягр. 90%-и ихраъ едилир). Машынгайырма, електротехника, тикиш, аьаъ емалы, полиграфийа вя с. сащяляр дя инкишаф етмишдир.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
BABİNGER – BAXŞƏLİYEV
    BAZEL


    BÁZEL (Basel) – Исвечрянин шм.-ында шящяр. Базел-Штадт йарымкантонунун инз. м. Ящ. 164,5 мин (2005). Рейн чайы сащилиндя, Йура вя Швартсвалд даь массивляринин ятякляриндя, юлкянин Алманийа вя Франса иля сярщяди йахынлыьындадыр. Ири нягл. говшаьы. Б. порту Рейн портлары арасында йцк дювриййясиня (илдя тягр. 12 млн. т) эюря Роттердам вя Дуйсбургдан сонра 3-ъц йери тутур. Юлкянин идхал йцкцнцн 30%-индян чоху, ихраъ йцкцнцн 16%-индян чоху бурадан кечир. Бейнялхалг аеропортдур.

                                                                                       Базел шящяринин панорамы.

                                                             

    Рома щярби дцшярэясинин йериндя йаранмышдыр. Ады илк дяфя Базилийа (Басилиа) кими 374 илдя чякилир. Франк дювлятинин (534 илдян), Гярби Франк краллыьынын (843 илдян) вя Бургундийа краллыьынын (912 илдян) тяркибиндя олмуш, сонунъу иля бирликдя Мцгяддяс Рома империйасына гатылмышдыр (1033 илдян). 7 яср–14 ясрин орталарынадяк йепископун щакимиййяти алтында олмушдур. 13–14 ясрлярдя Рейн чайы сащилиндя ян ири тиъарят вя сяняткарлыг мяркязляриндян бири олмуш, 1356 илдя империйа шящяри статусуну алмышдыр. 14 ясрин сонларында гала диварлары иля ящатя олунмушдур [Испанийа гала гапысы (1398) сахланмышдыр]. 15 ясрин орталарындан Б.- дя щакимиййят сехляря кечмишдир; ятраф кяндляри юзцня табе етмиш Б. эениш яразинин мяркязиня чеврилмишдир. 1501 илдя кантон щцгугу иля Исвечря конфедерасийасына дахил олмушдур. 15 ясрин сонундан Б. Авропанын тиъарят, сяняткарлыг, кредит-сялямчилик вя китаб няшринин мцщцм мяркязи иди. 1529 илдя Б.-дя Реформасийа кечирилмишдир. 1798–1803 иллярдя Щелвесийа республикасынын тяркибиндя иди; кянд яразиляринин феодал асылылыьы ляьв олунмушду (1814 илдя бярпа едилмишдир). 1833 илдя силащлы цсйан нятиъясиндя мцстягиллик ялдя едян кянд районлары Базел-Ланд йарымкантонуну йаратмышдылар. 19 ясрдя Исвечрянин Алманийа вя Шимали Франса иля “тиъарят гапылары” олан Б.-ин игтисади ящямиййяти кяскин шякилдя артмышды. Б.-дя бир чох
    бейнялхалг мцгавиляляр имзаланмыш вя конгресляр, о ъцмлядян 1-ъи (1869) вя 2-ъи (1912) Интернасионалын конгресляри, сионист конгресляри (1897, 1898, 1899, 1900, 1903, 1905, 1931,1946) кечирилмишдир.


    Шящярин тарихи мяркязи орта яср эюрцнцшцнц сахламышдыр: роман-готик цслубунда баш кился (1019 илдя башланылмыш, 1185–1200 иллярдя вя 15 ясрдя тикилмишдир; витражлар алман устасы И. Парлериндир, 1357–1363), йепископун игамятэащы (1451–58), ренессанс дюврцня мяхсус ратуша (1504–1608;
    интерйериндя 16 яср фрескалары), готик цслубда Мцг. Мартин (тягр. 1356–98) вя Мцг. Пйотр (14 яср; 15 яср фрескалары) килсяляри, барокко цслубунда Зандгрубе маликаняси (1745–51, мемар Й.Й. Фехтер). 20 яср тикилиляриндян ваьзал (1912–13), Мцг. Антони килсяси (1925–27, щяр икисинин мемары К. Мозер), “Паркщауз” евляр групу (1934–35, мемарлар О. Зенн, Р. Мок), Инъясянят вя сяняткарлыг мяктяби комплекси (1956–63, мемар Г. Баур; щяйятиндя Ж. Арпын щейкялтярашлыг сцтуну), бир сыра инзибати биналар сечилир.

                                                                                            Базел. Баш кился.

                                                                                                

    Б. мцщцм мядяниййят, тящсил, елми тядгигатлар вя тяърцбя-конструктор ишлянилмяляри мяркязидир. Юлкянин ян гядим ун-ти (1460), китабханалар, о ъцмлядян Базел кцтляви китабханасы; Тарих (1894) музейи, Кцтляви ряссамлыг топлусу (1672), Щейкялтярашлыг (1848) музейи, Кунстщалле (1872; Исвечря инъясянят коллексийасы), Сяняткарлыг (1878) музейи, Халг инъясяняти вя етнографийасы (1944) музейи вя с. вар. Базел (1834, Исвечрядя ян бюйцк), Эянъляр, Кукла театрлары, мцзикл, Базел симфоник орк.-и, 20 яср бястякарларынынгиймятлиархивлярисахланылан Паул Захер фонду (1986), Базел Мусиги академийасынын (1954) шюбяси олан “Схола канторум” гядим мусиги ин-туту (1933) фяалиййят эюстярир. Бейнялхалг мусигишцнаслыг ъямиййятинин (1927) мянзил-гярарэащы Б.-дя йерляшир. Зоо-парк вар. “Санкт-Йакоб” стадионунда футбол цзря Кубоклар кубокунун финал ойунлары (1969, 1975, 1979, 1984) кечирилмишдир. Щяр ил Сянайе йармаркасы, Цмумавропа саат вя зярэярлик мямулатлары йармаркасы, Базел карнавалы кечирилир.

    Игтисадиййатында хидмят сащяси цстцнлцк тяшкил едир. Б. дцнйа ящямиййятли банк-малиййя мяркязидир, бейнялхалг тиъарятдя мцщцм рол ойнайыр (Бейнялхалг щесаблашмалар банкы бурада йерляшир). Исвечрянин апарыъы кимйа консернляринин (“Сиба-Гайэи”, “Щоффманн – Ла Рош”, “Сандоз”) мянзил-гярарэащлары вя елми тядгигат лабораторийалары Б.-дядир. Апарыъы сянайе сащяси олан кимйа-яъзачылыг дярман препаратлары вя анилин бойаглары истещсалы цзря ихтисаслашмышдыр (мцяссисяляр шящярин шм.-ш.-индя вя йахынлыьында йерляшир; мящсулун тягр. 90%-и ихраъ едилир). Машынгайырма, електротехника, тикиш, аьаъ емалы, полиграфийа вя с. сащяляр дя инкишаф етмишдир.

    BAZEL


    BÁZEL (Basel) – Исвечрянин шм.-ында шящяр. Базел-Штадт йарымкантонунун инз. м. Ящ. 164,5 мин (2005). Рейн чайы сащилиндя, Йура вя Швартсвалд даь массивляринин ятякляриндя, юлкянин Алманийа вя Франса иля сярщяди йахынлыьындадыр. Ири нягл. говшаьы. Б. порту Рейн портлары арасында йцк дювриййясиня (илдя тягр. 12 млн. т) эюря Роттердам вя Дуйсбургдан сонра 3-ъц йери тутур. Юлкянин идхал йцкцнцн 30%-индян чоху, ихраъ йцкцнцн 16%-индян чоху бурадан кечир. Бейнялхалг аеропортдур.

                                                                                       Базел шящяринин панорамы.

                                                             

    Рома щярби дцшярэясинин йериндя йаранмышдыр. Ады илк дяфя Базилийа (Басилиа) кими 374 илдя чякилир. Франк дювлятинин (534 илдян), Гярби Франк краллыьынын (843 илдян) вя Бургундийа краллыьынын (912 илдян) тяркибиндя олмуш, сонунъу иля бирликдя Мцгяддяс Рома империйасына гатылмышдыр (1033 илдян). 7 яср–14 ясрин орталарынадяк йепископун щакимиййяти алтында олмушдур. 13–14 ясрлярдя Рейн чайы сащилиндя ян ири тиъарят вя сяняткарлыг мяркязляриндян бири олмуш, 1356 илдя империйа шящяри статусуну алмышдыр. 14 ясрин сонларында гала диварлары иля ящатя олунмушдур [Испанийа гала гапысы (1398) сахланмышдыр]. 15 ясрин орталарындан Б.- дя щакимиййят сехляря кечмишдир; ятраф кяндляри юзцня табе етмиш Б. эениш яразинин мяркязиня чеврилмишдир. 1501 илдя кантон щцгугу иля Исвечря конфедерасийасына дахил олмушдур. 15 ясрин сонундан Б. Авропанын тиъарят, сяняткарлыг, кредит-сялямчилик вя китаб няшринин мцщцм мяркязи иди. 1529 илдя Б.-дя Реформасийа кечирилмишдир. 1798–1803 иллярдя Щелвесийа республикасынын тяркибиндя иди; кянд яразиляринин феодал асылылыьы ляьв олунмушду (1814 илдя бярпа едилмишдир). 1833 илдя силащлы цсйан нятиъясиндя мцстягиллик ялдя едян кянд районлары Базел-Ланд йарымкантонуну йаратмышдылар. 19 ясрдя Исвечрянин Алманийа вя Шимали Франса иля “тиъарят гапылары” олан Б.-ин игтисади ящямиййяти кяскин шякилдя артмышды. Б.-дя бир чох
    бейнялхалг мцгавиляляр имзаланмыш вя конгресляр, о ъцмлядян 1-ъи (1869) вя 2-ъи (1912) Интернасионалын конгресляри, сионист конгресляри (1897, 1898, 1899, 1900, 1903, 1905, 1931,1946) кечирилмишдир.


    Шящярин тарихи мяркязи орта яср эюрцнцшцнц сахламышдыр: роман-готик цслубунда баш кился (1019 илдя башланылмыш, 1185–1200 иллярдя вя 15 ясрдя тикилмишдир; витражлар алман устасы И. Парлериндир, 1357–1363), йепископун игамятэащы (1451–58), ренессанс дюврцня мяхсус ратуша (1504–1608;
    интерйериндя 16 яср фрескалары), готик цслубда Мцг. Мартин (тягр. 1356–98) вя Мцг. Пйотр (14 яср; 15 яср фрескалары) килсяляри, барокко цслубунда Зандгрубе маликаняси (1745–51, мемар Й.Й. Фехтер). 20 яср тикилиляриндян ваьзал (1912–13), Мцг. Антони килсяси (1925–27, щяр икисинин мемары К. Мозер), “Паркщауз” евляр групу (1934–35, мемарлар О. Зенн, Р. Мок), Инъясянят вя сяняткарлыг мяктяби комплекси (1956–63, мемар Г. Баур; щяйятиндя Ж. Арпын щейкялтярашлыг сцтуну), бир сыра инзибати биналар сечилир.

                                                                                            Базел. Баш кился.

                                                                                                

    Б. мцщцм мядяниййят, тящсил, елми тядгигатлар вя тяърцбя-конструктор ишлянилмяляри мяркязидир. Юлкянин ян гядим ун-ти (1460), китабханалар, о ъцмлядян Базел кцтляви китабханасы; Тарих (1894) музейи, Кцтляви ряссамлыг топлусу (1672), Щейкялтярашлыг (1848) музейи, Кунстщалле (1872; Исвечря инъясянят коллексийасы), Сяняткарлыг (1878) музейи, Халг инъясяняти вя етнографийасы (1944) музейи вя с. вар. Базел (1834, Исвечрядя ян бюйцк), Эянъляр, Кукла театрлары, мцзикл, Базел симфоник орк.-и, 20 яср бястякарларынынгиймятлиархивлярисахланылан Паул Захер фонду (1986), Базел Мусиги академийасынын (1954) шюбяси олан “Схола канторум” гядим мусиги ин-туту (1933) фяалиййят эюстярир. Бейнялхалг мусигишцнаслыг ъямиййятинин (1927) мянзил-гярарэащы Б.-дя йерляшир. Зоо-парк вар. “Санкт-Йакоб” стадионунда футбол цзря Кубоклар кубокунун финал ойунлары (1969, 1975, 1979, 1984) кечирилмишдир. Щяр ил Сянайе йармаркасы, Цмумавропа саат вя зярэярлик мямулатлары йармаркасы, Базел карнавалы кечирилир.

    Игтисадиййатында хидмят сащяси цстцнлцк тяшкил едир. Б. дцнйа ящямиййятли банк-малиййя мяркязидир, бейнялхалг тиъарятдя мцщцм рол ойнайыр (Бейнялхалг щесаблашмалар банкы бурада йерляшир). Исвечрянин апарыъы кимйа консернляринин (“Сиба-Гайэи”, “Щоффманн – Ла Рош”, “Сандоз”) мянзил-гярарэащлары вя елми тядгигат лабораторийалары Б.-дядир. Апарыъы сянайе сащяси олан кимйа-яъзачылыг дярман препаратлары вя анилин бойаглары истещсалы цзря ихтисаслашмышдыр (мцяссисяляр шящярин шм.-ш.-индя вя йахынлыьында йерляшир; мящсулун тягр. 90%-и ихраъ едилир). Машынгайырма, електротехника, тикиш, аьаъ емалы, полиграфийа вя с. сащяляр дя инкишаф етмишдир.