Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
III CİLD (BABİNGER - BAXŞƏLİYEV)
    BAZİS


    БÁЗИС, р и й а з и й й а т д а – бахылан чохлуьун вя йа фязанын бцтцн елементля рини ифадя етмяк (тясвир етмяк) цчцн минимал елементляр йыьыны. Б. анлайышы ъябрдя, функсионал анализдя, щяндясядя, тополоэийада, рийази мянтигдя истифадя едилир. Б. анлайышынын рийазиййатын щансы бюлмясиндя истифадя едилмясиндян асылы олараг, “минимал”, “ифадя етмяк” (“тясвир етмяк”) сюзляри конкрет мязмун дашыйыр. Координатлары х1, …, хн олан векторлардан ibarяt сонлу юлчцлц щягиги (комплекс) Рнн) вектор фязасында 1,…, ен} векторлар йыьыны Б.-ин ян йахшы нцмунясидир; бурада ек – к-ъы координаты 1-я, галанлары ися сыфра бярабяр олан вектордур, к = 1,…, н. Рнн) фязасынын щяр щансы елементини {е1, …, ен} елементляринин хятти комбинасийасы кими, йяни ядядя вурулмуш бу елементлярин ъями кими ифадя етмяк олар. Бурада минималlыq {е1,…, ен} йыьынынын щеч бир щиссясинин бу хассяйя малик олмадыьыны эюстярир.

    Сонлу Б.-и олмайан вектор фязасы сонсуз юлчцлц адландырылыр. Сонсуз юлчцлц сепарабел Банах фязасында Б.-и ашаьыдакы хассяйя малик {е1, е2,} елементляринин щесаби йыьыны кими тяйин олунур: фязанын щяр щансы х елементини йеэаня olaraq

                                                                                                           

    сырасы шяклиндя тясвир едилир; бурада ък, к=1, 2,… – ядядлярдир, сыра ися фяза нормасы цzrя йыьылыр. Ихтийари сепарабел Банах фязасында Б.-in мювъудлуьуна даир Банахыn мялум проблеми Исвеч рийазиййатчысы П. Енфло тяряфиндян мянфи щялл едилмишди (1974). Банах фязасында мцхтялиф нюв Б. тяйин етмяк олар – онларын юйрянилмяси эениш бир нязяриййянин мювзусудур. Сепарабел Щилберт фязаларында ян чох ортонормалашдырылмыш Б.-ляр, йяни скалйар щасилляри (еи, еж)=0, и ≠ ж вя (еи, еи)=1, и=1,2,… олан е1, е2,… Б.-ляр тятбиг едилир. Лебег цzrя п-ъи дяряъядян интегралланан функсийалардан тяшкил олунмуш Лп [0,1], п>1 фязаларында  тригонометрик системи Б.-я ян мцщцм мисалдыр. Бу систем Л[0,1]-дя ортонормалашдырылмыш Б.-дир, Л1 [0,1]-дя ися Б. дейилдир.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
BABİNGER – BAXŞƏLİYEV
    BAZİS


    БÁЗИС, р и й а з и й й а т д а – бахылан чохлуьун вя йа фязанын бцтцн елементля рини ифадя етмяк (тясвир етмяк) цчцн минимал елементляр йыьыны. Б. анлайышы ъябрдя, функсионал анализдя, щяндясядя, тополоэийада, рийази мянтигдя истифадя едилир. Б. анлайышынын рийазиййатын щансы бюлмясиндя истифадя едилмясиндян асылы олараг, “минимал”, “ифадя етмяк” (“тясвир етмяк”) сюзляри конкрет мязмун дашыйыр. Координатлары х1, …, хн олан векторлардан ibarяt сонлу юлчцлц щягиги (комплекс) Рнн) вектор фязасында 1,…, ен} векторлар йыьыны Б.-ин ян йахшы нцмунясидир; бурада ек – к-ъы координаты 1-я, галанлары ися сыфра бярабяр олан вектордур, к = 1,…, н. Рнн) фязасынын щяр щансы елементини {е1, …, ен} елементляринин хятти комбинасийасы кими, йяни ядядя вурулмуш бу елементлярин ъями кими ифадя етмяк олар. Бурада минималlыq {е1,…, ен} йыьынынын щеч бир щиссясинин бу хассяйя малик олмадыьыны эюстярир.

    Сонлу Б.-и олмайан вектор фязасы сонсуз юлчцлц адландырылыр. Сонсуз юлчцлц сепарабел Банах фязасында Б.-и ашаьыдакы хассяйя малик {е1, е2,} елементляринин щесаби йыьыны кими тяйин олунур: фязанын щяр щансы х елементини йеэаня olaraq

                                                                                                           

    сырасы шяклиндя тясвир едилир; бурада ък, к=1, 2,… – ядядлярдир, сыра ися фяза нормасы цzrя йыьылыр. Ихтийари сепарабел Банах фязасында Б.-in мювъудлуьуна даир Банахыn мялум проблеми Исвеч рийазиййатчысы П. Енфло тяряфиндян мянфи щялл едилмишди (1974). Банах фязасында мцхтялиф нюв Б. тяйин етмяк олар – онларын юйрянилмяси эениш бир нязяриййянин мювзусудур. Сепарабел Щилберт фязаларында ян чох ортонормалашдырылмыш Б.-ляр, йяни скалйар щасилляри (еи, еж)=0, и ≠ ж вя (еи, еи)=1, и=1,2,… олан е1, е2,… Б.-ляр тятбиг едилир. Лебег цzrя п-ъи дяряъядян интегралланан функсийалардан тяшкил олунмуш Лп [0,1], п>1 фязаларында  тригонометрик системи Б.-я ян мцщцм мисалдыр. Бу систем Л[0,1]-дя ортонормалашдырылмыш Б.-дир, Л1 [0,1]-дя ися Б. дейилдир.

    BAZİS


    БÁЗИС, р и й а з и й й а т д а – бахылан чохлуьун вя йа фязанын бцтцн елементля рини ифадя етмяк (тясвир етмяк) цчцн минимал елементляр йыьыны. Б. анлайышы ъябрдя, функсионал анализдя, щяндясядя, тополоэийада, рийази мянтигдя истифадя едилир. Б. анлайышынын рийазиййатын щансы бюлмясиндя истифадя едилмясиндян асылы олараг, “минимал”, “ифадя етмяк” (“тясвир етмяк”) сюзляри конкрет мязмун дашыйыр. Координатлары х1, …, хн олан векторлардан ibarяt сонлу юлчцлц щягиги (комплекс) Рнн) вектор фязасында 1,…, ен} векторлар йыьыны Б.-ин ян йахшы нцмунясидир; бурада ек – к-ъы координаты 1-я, галанлары ися сыфра бярабяр олан вектордур, к = 1,…, н. Рнн) фязасынын щяр щансы елементини {е1, …, ен} елементляринин хятти комбинасийасы кими, йяни ядядя вурулмуш бу елементлярин ъями кими ифадя етмяк олар. Бурада минималlыq {е1,…, ен} йыьынынын щеч бир щиссясинин бу хассяйя малик олмадыьыны эюстярир.

    Сонлу Б.-и олмайан вектор фязасы сонсуз юлчцлц адландырылыр. Сонсуз юлчцлц сепарабел Банах фязасында Б.-и ашаьыдакы хассяйя малик {е1, е2,} елементляринин щесаби йыьыны кими тяйин олунур: фязанын щяр щансы х елементини йеэаня olaraq

                                                                                                           

    сырасы шяклиндя тясвир едилир; бурада ък, к=1, 2,… – ядядлярдир, сыра ися фяза нормасы цzrя йыьылыр. Ихтийари сепарабел Банах фязасында Б.-in мювъудлуьуна даир Банахыn мялум проблеми Исвеч рийазиййатчысы П. Енфло тяряфиндян мянфи щялл едилмишди (1974). Банах фязасында мцхтялиф нюв Б. тяйин етмяк олар – онларын юйрянилмяси эениш бир нязяриййянин мювзусудур. Сепарабел Щилберт фязаларында ян чох ортонормалашдырылмыш Б.-ляр, йяни скалйар щасилляри (еи, еж)=0, и ≠ ж вя (еи, еи)=1, и=1,2,… олан е1, е2,… Б.-ляр тятбиг едилир. Лебег цzrя п-ъи дяряъядян интегралланан функсийалардан тяшкил олунмуш Лп [0,1], п>1 фязаларында  тригонометрик системи Б.-я ян мцщцм мисалдыр. Бу систем Л[0,1]-дя ортонормалашдырылмыш Б.-дир, Л1 [0,1]-дя ися Б. дейилдир.