ЪАР-БАЛАКЯН ЦСЙАНЫ (1830) – Ъар-Балакян ящалисинин чаризмин мцстямлякя зцлмцня гаршы цсйаны. Ъар торпагларынын рус гошунлары тяряфиндян ишьалына, йени цсули-идарянин тятбигиня вя верэи галыгларынын зорла топланмасына, чар мямурларынын юзбашыналыьына гаршы чеврилмишди. Ийунда даьлыларын дястяляри Ъар-Балакяня дахил олду. Ъарлылар, балакянлиляр, катехлиляр вя б. тезликля онлара гошулду. Ийунун 21-дя Йени Загатала галасы йахынлыьындакы дюйцшдя рус гошуну гялябя чалды. Бундан сонра йерли ящалинин истисмары даща да эцълянди. Бу заман ъарлылар вя вилайятин диэяр сакинляри даьлыларын башчыларындан олан Щямзят бяйля ялагяйя эирдиляр. Сентйабрын 12-дя Щямзят бяй 2 мин няфярлик дястя иля Ъара дахил олду вя йерли ящали цсйан галдырараг она гошулду. Октйабрын 15-дя чар гошунлары иля цсйанчылар арасындакы вурушмада даьлылар вя ъарлылар галиб эялдиляр. Лакин цсйанчылар арасындакы фикир айрылыьыны эюрян чар эенераллары даьлыларын башчыларындан бири иля сазиш баьлайараг, онларын Загатаадан эетмясиня наил олдулар. Щямзят бяй иля дя беля сазиш баьлайан рус гошуну нойабрын 14-дя ящалинин мярдликля мцгавимятиня бахмайараг Ъара сохулду вя цсйанчылара диван тутмаьа башлады. Цсйан башчысы щесаб едилян 32 няфяр щябс едилди. 1830 илин декабрында башланан цсйан да мяьлуб олду. Цсйанын мяьлубиййятинин ясас сябябляри онун гейри-мцтяшяккиллийи вя мящдуд характер дашымасы, цсйанчылар арасында бирлийин олмамасы вя айры-айры сосиал груплар арасында зиддиййятляр иди.