Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
II CİLD (ARGENTİT - AŞURBƏYOV)
    AYMARALAR

    АЙМÁРАЛАР – Ъянуби Американын г.-индя щинди халгы. Ясасян, Боливийанын г.-индя (башлыъа олараг, Ла-Пас, Оруро вя  Потоси  деп.-тляриндя  тягр.  2  млн. няфяр; 2000) йерляшян Титикака эюлц ятрафындакы йцксяк даьлыг вил.-лярдя, Перунун ъ.-унда (Пуно деп.-ти вя Мяркязи Перунун бир нечя мяскяниндя тягр. 970 мин няфяр), Чилинин шм.-ында (26 мин няфяр) вя Арэентинада (40 мин няфяр) йашайырлар. Мяркязи, ъянуби вя каранга А.-ына бюлцнцрляр. Аймара дилиндя, щямчинин испан вя кечуа дилляриндя данышырлар. Диндарлары, ясасян, католикдир.

    Испанийа ишьалына гядярки дюврдя шм.-да Вилканота чайынадяк,  ъ.-да  Койпаса вя  Уйуни  шоранлыгларынадяк,  г.-дя ися Сакит океанын сащилйаны яразиляринядяк мяскунлашмышлар. 14 ясрдя – 15 ясрин яввялляриндя А.-ын Канчи, Канна, Колйа, Лупака, Пакахе вя с. тайфа бирликляри йаранмышдыр. 15 ясрин 2-ъи йарысында Инк дювлятинин тяркибиня гатылмыш вя кечуалар тяряфиндян гисмян ассимилйасийайа уьрамышлар. Ясас яняняви мяшьулиййятляри якинчилик (картоф, киноа, ока) вя щейвандарлыгдыр (ламалар). Тохуъулуг (гадынлар – яняняви цфцги дязэащда, кишиляр – испанлардан мянимсянилмиш педаллы дязэащда), лама вя алпага йунундан нахышлы тохумалар (кишилярдя конусшякилли гулаглы папаглар – лйучо,  кока  йарпаглары  цчцн  чанталар, пул кисяляри вя с.), йапма нахышлы керамика истещсалы, металлурэийа (яняняви металишлямя мяркязляри кими Щесус-деМачака    вя    Корокоро    галмагдадыр), гарьы гайыгларын  (уампу)  дцзялдилмяси вя с. яняняви сяняткарлыг сащяляридир. А.ын бир щиссяси шящярлярдя йашайыр, онлар Боливийанын шахтаъы ящалисинин яксяриййятини тяшкил едир. Яняняви киши эейими: эюдяк шалвар, туника типиндя кюйняк вя пончо, гадын эейими: блузка, бир нечя бцзмяли енли йубка вя шал. Баш эейимляри: щясир вя фетр шлйапалар, кишилярдя тохунма папаг-лйучолар. Динляри цчцн католисизм иля Испанийа ишьалына гядярки дювря аид култларын (даьлар – апу, яъдадлар – ачачила, Йер-ана – Пачамама,  йералты рущ – Тио вя с.) синтези сяъиййявидир. Синкретик “щинди килсяси” формалашыр. Католик байрамларында лялякдян баш эейимляри, маскалар вя щейван дяриси иля бязянмяк, костйумлу (конкиста дюврц персонажларынын иштиракы иля щейванлара щяср олунмуш), театрлашдырылмыш (“Дйаблада”), бурлекс рягсляр вя с. адятляр галмагдадыр.

    Фолклор. Шагули флейталардан (пинколйо, кена), тябиллярдян (бомбо, тинйа), щямчинин армадил чанаьындан щазырланмыш “щинди эитарасы”ндан (чаранга) вя с. ибарят инструментал ансамблын мцшайияти иля ифа олунан уайно рягсляри популйардыр. Ейнитипли алятлярдян ибарят ансамбллара  раст  эялинир.  Соло  мусиги ифалары, о ъцмлядян флейтада чобан щавалары, яняняви култлара, щямчинин католик килсяси мцгяддясляриня щяср олунмуш   к’очу   (пентатоникайа   ясасланыр) адланан    мащны-дуалар    (о    ъцмлядян парауаках   –   йаьыш   дуасы);   тягвиммярасим  мащнылары  (о  ъцмлядян  якинчилик ишляринин башланмасына щяср олунан калйа  мярасиминдя  чахра-какой)  йайылмышдыр. Лирик мащнылар арасында – соло мящяббят   аравиляри   (щямчинин   кечуаларда); бу мащныларын саусесито (“кичик сюйцд”)  групуну  А.  эянъляри  щямчинин пинколйо флейтасында (севдийи гыза мящяббят етирафы заманы) ифа едирляр.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
ARGENTİT – AŞURBƏYOV
    AYMARALAR

    АЙМÁРАЛАР – Ъянуби Американын г.-индя щинди халгы. Ясасян, Боливийанын г.-индя (башлыъа олараг, Ла-Пас, Оруро вя  Потоси  деп.-тляриндя  тягр.  2  млн. няфяр; 2000) йерляшян Титикака эюлц ятрафындакы йцксяк даьлыг вил.-лярдя, Перунун ъ.-унда (Пуно деп.-ти вя Мяркязи Перунун бир нечя мяскяниндя тягр. 970 мин няфяр), Чилинин шм.-ында (26 мин няфяр) вя Арэентинада (40 мин няфяр) йашайырлар. Мяркязи, ъянуби вя каранга А.-ына бюлцнцрляр. Аймара дилиндя, щямчинин испан вя кечуа дилляриндя данышырлар. Диндарлары, ясасян, католикдир.

    Испанийа ишьалына гядярки дюврдя шм.-да Вилканота чайынадяк,  ъ.-да  Койпаса вя  Уйуни  шоранлыгларынадяк,  г.-дя ися Сакит океанын сащилйаны яразиляринядяк мяскунлашмышлар. 14 ясрдя – 15 ясрин яввялляриндя А.-ын Канчи, Канна, Колйа, Лупака, Пакахе вя с. тайфа бирликляри йаранмышдыр. 15 ясрин 2-ъи йарысында Инк дювлятинин тяркибиня гатылмыш вя кечуалар тяряфиндян гисмян ассимилйасийайа уьрамышлар. Ясас яняняви мяшьулиййятляри якинчилик (картоф, киноа, ока) вя щейвандарлыгдыр (ламалар). Тохуъулуг (гадынлар – яняняви цфцги дязэащда, кишиляр – испанлардан мянимсянилмиш педаллы дязэащда), лама вя алпага йунундан нахышлы тохумалар (кишилярдя конусшякилли гулаглы папаглар – лйучо,  кока  йарпаглары  цчцн  чанталар, пул кисяляри вя с.), йапма нахышлы керамика истещсалы, металлурэийа (яняняви металишлямя мяркязляри кими Щесус-деМачака    вя    Корокоро    галмагдадыр), гарьы гайыгларын  (уампу)  дцзялдилмяси вя с. яняняви сяняткарлыг сащяляридир. А.ын бир щиссяси шящярлярдя йашайыр, онлар Боливийанын шахтаъы ящалисинин яксяриййятини тяшкил едир. Яняняви киши эейими: эюдяк шалвар, туника типиндя кюйняк вя пончо, гадын эейими: блузка, бир нечя бцзмяли енли йубка вя шал. Баш эейимляри: щясир вя фетр шлйапалар, кишилярдя тохунма папаг-лйучолар. Динляри цчцн католисизм иля Испанийа ишьалына гядярки дювря аид култларын (даьлар – апу, яъдадлар – ачачила, Йер-ана – Пачамама,  йералты рущ – Тио вя с.) синтези сяъиййявидир. Синкретик “щинди килсяси” формалашыр. Католик байрамларында лялякдян баш эейимляри, маскалар вя щейван дяриси иля бязянмяк, костйумлу (конкиста дюврц персонажларынын иштиракы иля щейванлара щяср олунмуш), театрлашдырылмыш (“Дйаблада”), бурлекс рягсляр вя с. адятляр галмагдадыр.

    Фолклор. Шагули флейталардан (пинколйо, кена), тябиллярдян (бомбо, тинйа), щямчинин армадил чанаьындан щазырланмыш “щинди эитарасы”ндан (чаранга) вя с. ибарят инструментал ансамблын мцшайияти иля ифа олунан уайно рягсляри популйардыр. Ейнитипли алятлярдян ибарят ансамбллара  раст  эялинир.  Соло  мусиги ифалары, о ъцмлядян флейтада чобан щавалары, яняняви култлара, щямчинин католик килсяси мцгяддясляриня щяср олунмуш   к’очу   (пентатоникайа   ясасланыр) адланан    мащны-дуалар    (о    ъцмлядян парауаках   –   йаьыш   дуасы);   тягвиммярасим  мащнылары  (о  ъцмлядян  якинчилик ишляринин башланмасына щяср олунан калйа  мярасиминдя  чахра-какой)  йайылмышдыр. Лирик мащнылар арасында – соло мящяббят   аравиляри   (щямчинин   кечуаларда); бу мащныларын саусесито (“кичик сюйцд”)  групуну  А.  эянъляри  щямчинин пинколйо флейтасында (севдийи гыза мящяббят етирафы заманы) ифа едирляр.

    AYMARALAR

    АЙМÁРАЛАР – Ъянуби Американын г.-индя щинди халгы. Ясасян, Боливийанын г.-индя (башлыъа олараг, Ла-Пас, Оруро вя  Потоси  деп.-тляриндя  тягр.  2  млн. няфяр; 2000) йерляшян Титикака эюлц ятрафындакы йцксяк даьлыг вил.-лярдя, Перунун ъ.-унда (Пуно деп.-ти вя Мяркязи Перунун бир нечя мяскяниндя тягр. 970 мин няфяр), Чилинин шм.-ында (26 мин няфяр) вя Арэентинада (40 мин няфяр) йашайырлар. Мяркязи, ъянуби вя каранга А.-ына бюлцнцрляр. Аймара дилиндя, щямчинин испан вя кечуа дилляриндя данышырлар. Диндарлары, ясасян, католикдир.

    Испанийа ишьалына гядярки дюврдя шм.-да Вилканота чайынадяк,  ъ.-да  Койпаса вя  Уйуни  шоранлыгларынадяк,  г.-дя ися Сакит океанын сащилйаны яразиляринядяк мяскунлашмышлар. 14 ясрдя – 15 ясрин яввялляриндя А.-ын Канчи, Канна, Колйа, Лупака, Пакахе вя с. тайфа бирликляри йаранмышдыр. 15 ясрин 2-ъи йарысында Инк дювлятинин тяркибиня гатылмыш вя кечуалар тяряфиндян гисмян ассимилйасийайа уьрамышлар. Ясас яняняви мяшьулиййятляри якинчилик (картоф, киноа, ока) вя щейвандарлыгдыр (ламалар). Тохуъулуг (гадынлар – яняняви цфцги дязэащда, кишиляр – испанлардан мянимсянилмиш педаллы дязэащда), лама вя алпага йунундан нахышлы тохумалар (кишилярдя конусшякилли гулаглы папаглар – лйучо,  кока  йарпаглары  цчцн  чанталар, пул кисяляри вя с.), йапма нахышлы керамика истещсалы, металлурэийа (яняняви металишлямя мяркязляри кими Щесус-деМачака    вя    Корокоро    галмагдадыр), гарьы гайыгларын  (уампу)  дцзялдилмяси вя с. яняняви сяняткарлыг сащяляридир. А.ын бир щиссяси шящярлярдя йашайыр, онлар Боливийанын шахтаъы ящалисинин яксяриййятини тяшкил едир. Яняняви киши эейими: эюдяк шалвар, туника типиндя кюйняк вя пончо, гадын эейими: блузка, бир нечя бцзмяли енли йубка вя шал. Баш эейимляри: щясир вя фетр шлйапалар, кишилярдя тохунма папаг-лйучолар. Динляри цчцн католисизм иля Испанийа ишьалына гядярки дювря аид култларын (даьлар – апу, яъдадлар – ачачила, Йер-ана – Пачамама,  йералты рущ – Тио вя с.) синтези сяъиййявидир. Синкретик “щинди килсяси” формалашыр. Католик байрамларында лялякдян баш эейимляри, маскалар вя щейван дяриси иля бязянмяк, костйумлу (конкиста дюврц персонажларынын иштиракы иля щейванлара щяср олунмуш), театрлашдырылмыш (“Дйаблада”), бурлекс рягсляр вя с. адятляр галмагдадыр.

    Фолклор. Шагули флейталардан (пинколйо, кена), тябиллярдян (бомбо, тинйа), щямчинин армадил чанаьындан щазырланмыш “щинди эитарасы”ндан (чаранга) вя с. ибарят инструментал ансамблын мцшайияти иля ифа олунан уайно рягсляри популйардыр. Ейнитипли алятлярдян ибарят ансамбллара  раст  эялинир.  Соло  мусиги ифалары, о ъцмлядян флейтада чобан щавалары, яняняви култлара, щямчинин католик килсяси мцгяддясляриня щяср олунмуш   к’очу   (пентатоникайа   ясасланыр) адланан    мащны-дуалар    (о    ъцмлядян парауаках   –   йаьыш   дуасы);   тягвиммярасим  мащнылары  (о  ъцмлядян  якинчилик ишляринин башланмасына щяср олунан калйа  мярасиминдя  чахра-какой)  йайылмышдыр. Лирик мащнылар арасында – соло мящяббят   аравиляри   (щямчинин   кечуаларда); бу мащныларын саусесито (“кичик сюйцд”)  групуну  А.  эянъляри  щямчинин пинколйо флейтасында (севдийи гыза мящяббят етирафы заманы) ифа едирляр.