БÉМБАЛАР, бабембалар – Замбийанын шм.-ында бантулар групундан халг, юлкянин ян бюйцк етник групларындан бири. Тяркибиня Б.-ын юзц, луундалар, шилалар, табвалар, чишингалар, кабенделар, мукулулар, нгумболар, тва-унгалар, аушилар, бисалар, лалалар, ламбалар груплары дахилдир. Щямчинин Конго Демократик Респ.-нын Замбийайа битишик олан районларында (300 мин), Танзанийада (45 мин),Малавидя (167 мин) вя Зимбабведя (23 мин) йашайырлар. Сайлары 3,3 млн. няфярдир (2001). Замбийанын ясас дилляриндян бири олан банту дилляринин М зонасына аид олан Бемба (чибемба) дилиндя данышырлар. Шящярлярдя, щямчинин Замбийа вя Конго Демократик Респ.-нын мядянляриндя етник груплар арасында цнсиййят васитяси кими истифадя олунур. Бемба, лембве, ломотуа, нгома, нвеси, луунда, чишинга, кабенде, мукулу, нгумбо, унга-тва, шила диалектляри вар. Йазылары латын графикасы ясасындадыр. Бемба дилиндя гязетляр няшр олунур, радиоверилишляр апарылыр, щям дя мяктяблярдя тядрис олунур. Инэилис дили дя йайылмышдыр. Диндарлары ясасян христиандыр, Ийегова (Йящва) шащидляри, афрохристиан култларынын (Лумпа килсяси вя с.) ардыъыллары да вардыр.
Б.-ын яъдадлары Луапула чайындан гярбдяки яразилярдя йашамыш, еркян сийаси гурум Лубанын тяркибиндя олмушлар. 17 ясрин 2-ъи йарысында индики Замбийанын шм.-г. яразисиляриня кючмцш, али щакимин (читимукулу) вя аьсаггаллар шурасынын (бакабило) рящбярлик етдийи, башчылар ийерархийасына ясасланан вя пайтахты Касамедя йерляшян иъма бирликляринин иттифагыны (икало) йаратмышлар. Юлкя ъанишинлярин рящбярлик етдийи инзибати районлара (чало) бюлцнцрдц. Ана хятти иля линиъляр тотем адлары олан екзогам кланларда бирляшидиляр. Бу кланлар щаким Тимсащ нясли иля гощумлуг дяряъясиня эюря ийерархийа системиндя йер тутурдулар. Б. 19 ясрин сонларында Танганика, Нйаса, Бангвеулу вя Мверу эюлляри арасындакы яразилярдя мяскунлашырдылар. 1899 илдя Б.Британийанын колонийасы Шимали Родезийанын тяркибиня гатылан Б. мцстямлякя ялейщиня щярякатларда фяал иштирак етмишляр.
Яняняви мядяниййятляри Шярги Африка халглары цчцн сяъиййявидир. Ясас мяшьулиййятляри гырылыб-йандырылмыш сащялярдя тоха якинчилийидир; Б.-ын яксяриййяти мя- дян сянайесиндя чалышыр. Бир гисми шящярлярдя йашайыр; зийалылары вар, сийаси щяйатда фяал иштирак едирляр. Яняняви евляри эилмющрядяндир, даиряви планда тикилир; эейимляри лифдян юнлцклярдир. Аьаъ цзяриндя ойма (эюзляри шцшя, йахуд метал иля инкрустасийа едилмиш, эювдяси ися скарификасийаны тясвир едян орнаментля бязядилмиш киши вя гадын щейкялъикляри; узунсов, цстц дяйирми дцзбуъаг формасында маскалар), евлярин диварларынын чюлдян нахышланмасы, тохума, дулусчулуг, мусиги алятляринин дцзялдилмяси инкишаф етмишдир. Йаьыш вя туфан аллащы Мулунгунун, Б.-ын улу яъдады Лезанын, яъдадларын, тябият рущларынын култлары, тотемизм, щейванларын гурбанверилмяси, инисиасийалар, овсунчулуг, дини мащнылар вя рягсляр горунуб сахланмышдыр. Кащинляр вя эяляъякдян хябяр верян гадынлар да вар.
Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində) |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2007 |
| ISBN: | 978-9952-441-01-7 |
| Səhifələrin sayı: | 881 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2009 |
| ISBN: | 978-9952-441-02-4 |
| Səhifələrin sayı: | 608 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2010 |
| ISBN: | 978-9952-441-05-5 |
| Səhifələrin sayı: | 604 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2011 |
| ISBN: | 978-9952-441-07-9 |
| Səhifələrin sayı: | 604 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində) |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2012 |
| ISBN: | 978-9952-441-01-7 |
| Səhifələrin sayı: | 881 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2013 |
| ISBN: | 978-9952-441-03-1 |
| Səhifələrin sayı: | 608 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2014 |
| ISBN: | 978-9952-441-10-9 |
| Səhifələrin sayı: | 592 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili | 2015 |
| ISBN: | 978-9952-441-11-6 |
| Səhifələrin sayı: | 608 |
БÉМБАЛАР, бабембалар – Замбийанын шм.-ында бантулар групундан халг, юлкянин ян бюйцк етник групларындан бири. Тяркибиня Б.-ын юзц, луундалар, шилалар, табвалар, чишингалар, кабенделар, мукулулар, нгумболар, тва-унгалар, аушилар, бисалар, лалалар, ламбалар груплары дахилдир. Щямчинин Конго Демократик Респ.-нын Замбийайа битишик олан районларында (300 мин), Танзанийада (45 мин),Малавидя (167 мин) вя Зимбабведя (23 мин) йашайырлар. Сайлары 3,3 млн. няфярдир (2001). Замбийанын ясас дилляриндян бири олан банту дилляринин М зонасына аид олан Бемба (чибемба) дилиндя данышырлар. Шящярлярдя, щямчинин Замбийа вя Конго Демократик Респ.-нын мядянляриндя етник груплар арасында цнсиййят васитяси кими истифадя олунур. Бемба, лембве, ломотуа, нгома, нвеси, луунда, чишинга, кабенде, мукулу, нгумбо, унга-тва, шила диалектляри вар. Йазылары латын графикасы ясасындадыр. Бемба дилиндя гязетляр няшр олунур, радиоверилишляр апарылыр, щям дя мяктяблярдя тядрис олунур. Инэилис дили дя йайылмышдыр. Диндарлары ясасян христиандыр, Ийегова (Йящва) шащидляри, афрохристиан култларынын (Лумпа килсяси вя с.) ардыъыллары да вардыр.
Б.-ын яъдадлары Луапула чайындан гярбдяки яразилярдя йашамыш, еркян сийаси гурум Лубанын тяркибиндя олмушлар. 17 ясрин 2-ъи йарысында индики Замбийанын шм.-г. яразисиляриня кючмцш, али щакимин (читимукулу) вя аьсаггаллар шурасынын (бакабило) рящбярлик етдийи, башчылар ийерархийасына ясасланан вя пайтахты Касамедя йерляшян иъма бирликляринин иттифагыны (икало) йаратмышлар. Юлкя ъанишинлярин рящбярлик етдийи инзибати районлара (чало) бюлцнцрдц. Ана хятти иля линиъляр тотем адлары олан екзогам кланларда бирляшидиляр. Бу кланлар щаким Тимсащ нясли иля гощумлуг дяряъясиня эюря ийерархийа системиндя йер тутурдулар. Б. 19 ясрин сонларында Танганика, Нйаса, Бангвеулу вя Мверу эюлляри арасындакы яразилярдя мяскунлашырдылар. 1899 илдя Б.Британийанын колонийасы Шимали Родезийанын тяркибиня гатылан Б. мцстямлякя ялейщиня щярякатларда фяал иштирак етмишляр.
Яняняви мядяниййятляри Шярги Африка халглары цчцн сяъиййявидир. Ясас мяшьулиййятляри гырылыб-йандырылмыш сащялярдя тоха якинчилийидир; Б.-ын яксяриййяти мя- дян сянайесиндя чалышыр. Бир гисми шящярлярдя йашайыр; зийалылары вар, сийаси щяйатда фяал иштирак едирляр. Яняняви евляри эилмющрядяндир, даиряви планда тикилир; эейимляри лифдян юнлцклярдир. Аьаъ цзяриндя ойма (эюзляри шцшя, йахуд метал иля инкрустасийа едилмиш, эювдяси ися скарификасийаны тясвир едян орнаментля бязядилмиш киши вя гадын щейкялъикляри; узунсов, цстц дяйирми дцзбуъаг формасында маскалар), евлярин диварларынын чюлдян нахышланмасы, тохума, дулусчулуг, мусиги алятляринин дцзялдилмяси инкишаф етмишдир. Йаьыш вя туфан аллащы Мулунгунун, Б.-ын улу яъдады Лезанын, яъдадларын, тябият рущларынын култлары, тотемизм, щейванларын гурбанверилмяси, инисиасийалар, овсунчулуг, дини мащнылар вя рягсляр горунуб сахланмышдыр. Кащинляр вя эяляъякдян хябяр верян гадынлар да вар.
БÉМБАЛАР, бабембалар – Замбийанын шм.-ында бантулар групундан халг, юлкянин ян бюйцк етник групларындан бири. Тяркибиня Б.-ын юзц, луундалар, шилалар, табвалар, чишингалар, кабенделар, мукулулар, нгумболар, тва-унгалар, аушилар, бисалар, лалалар, ламбалар груплары дахилдир. Щямчинин Конго Демократик Респ.-нын Замбийайа битишик олан районларында (300 мин), Танзанийада (45 мин),Малавидя (167 мин) вя Зимбабведя (23 мин) йашайырлар. Сайлары 3,3 млн. няфярдир (2001). Замбийанын ясас дилляриндян бири олан банту дилляринин М зонасына аид олан Бемба (чибемба) дилиндя данышырлар. Шящярлярдя, щямчинин Замбийа вя Конго Демократик Респ.-нын мядянляриндя етник груплар арасында цнсиййят васитяси кими истифадя олунур. Бемба, лембве, ломотуа, нгома, нвеси, луунда, чишинга, кабенде, мукулу, нгумбо, унга-тва, шила диалектляри вар. Йазылары латын графикасы ясасындадыр. Бемба дилиндя гязетляр няшр олунур, радиоверилишляр апарылыр, щям дя мяктяблярдя тядрис олунур. Инэилис дили дя йайылмышдыр. Диндарлары ясасян христиандыр, Ийегова (Йящва) шащидляри, афрохристиан култларынын (Лумпа килсяси вя с.) ардыъыллары да вардыр.
Б.-ын яъдадлары Луапула чайындан гярбдяки яразилярдя йашамыш, еркян сийаси гурум Лубанын тяркибиндя олмушлар. 17 ясрин 2-ъи йарысында индики Замбийанын шм.-г. яразисиляриня кючмцш, али щакимин (читимукулу) вя аьсаггаллар шурасынын (бакабило) рящбярлик етдийи, башчылар ийерархийасына ясасланан вя пайтахты Касамедя йерляшян иъма бирликляринин иттифагыны (икало) йаратмышлар. Юлкя ъанишинлярин рящбярлик етдийи инзибати районлара (чало) бюлцнцрдц. Ана хятти иля линиъляр тотем адлары олан екзогам кланларда бирляшидиляр. Бу кланлар щаким Тимсащ нясли иля гощумлуг дяряъясиня эюря ийерархийа системиндя йер тутурдулар. Б. 19 ясрин сонларында Танганика, Нйаса, Бангвеулу вя Мверу эюлляри арасындакы яразилярдя мяскунлашырдылар. 1899 илдя Б.Британийанын колонийасы Шимали Родезийанын тяркибиня гатылан Б. мцстямлякя ялейщиня щярякатларда фяал иштирак етмишляр.
Яняняви мядяниййятляри Шярги Африка халглары цчцн сяъиййявидир. Ясас мяшьулиййятляри гырылыб-йандырылмыш сащялярдя тоха якинчилийидир; Б.-ын яксяриййяти мя- дян сянайесиндя чалышыр. Бир гисми шящярлярдя йашайыр; зийалылары вар, сийаси щяйатда фяал иштирак едирляр. Яняняви евляри эилмющрядяндир, даиряви планда тикилир; эейимляри лифдян юнлцклярдир. Аьаъ цзяриндя ойма (эюзляри шцшя, йахуд метал иля инкрустасийа едилмиш, эювдяси ися скарификасийаны тясвир едян орнаментля бязядилмиш киши вя гадын щейкялъикляри; узунсов, цстц дяйирми дцзбуъаг формасында маскалар), евлярин диварларынын чюлдян нахышланмасы, тохума, дулусчулуг, мусиги алятляринин дцзялдилмяси инкишаф етмишдир. Йаьыш вя туфан аллащы Мулунгунун, Б.-ын улу яъдады Лезанын, яъдадларын, тябият рущларынын култлары, тотемизм, щейванларын гурбанверилмяси, инисиасийалар, овсунчулуг, дини мащнылар вя рягсляр горунуб сахланмышдыр. Кащинляр вя эяляъякдян хябяр верян гадынлар да вар.
