Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
III CİLD (BABİNGER - BAXŞƏLİYEV)
    BEYNƏLXALQ HUMANİTAR HÜQUQ

    бейнялхалг щцгуг субйектляри арасында бейнялхалг вя йерли характерли щярби мцнагишялярля ялагядар йаранан мцнасибятляри тянзимляйян принсипляр вя нормалар системи. 
    Мцщарибя ганунлары вя адятляри щяля гядим дюврдян мювъуд олмушдур. Онлар щятта мцщарибя заманы мцщарибя апарманын мцяййян васитя вя методларыны мящдудлашдыран бязи гайдалара риайят олунмасы зярурятини якс етдирирляр (мяс., мцщарибя вахты су гуйуларыны зящярлямяк, щярби ясирляри юлдцрмяк гадаьан иди). Мцасир щуманитар щцгуг 19 ясрдян етибарян, 1864 ил мцщарибяси заманы йаралы вя хястя щярбичилярин вязиййятляринин йахшылашдырылмасы щаггында Ъеневря конвенсийасынын гябулу иля формалашмаьа башламышдыр. 1868 илдя Партладыъы вя йандырыъы эцллялярин истифадясинин ляьви щаггында С.-Петердург бяйаннамяси, 1880 илдя Гуру гошунлары мцщарибясинин ганунларына даир Оксфорд тялиматы гябул едилмишдир. 1899 вя 1907 иллярдя Щаага сцлщ конфрансларында 20-йя йахын конвенсийа разылашдырылмышды. 1913 илдя Дяниз мцщарибяси ганунларына даир Оксфорд тялиматы, 1925 илдя Мцщарибядя боьуъу, зящярли вя с. бу кими газларын вя бактериоложи васитялярин гадаьан олунмасы щаггында Ъеневря протоколу, 1929 илдя Щярби ясирляр щаггында биринъи Ъеневря конвенсийасы гябул едилмишди. 1949 илдя Дипломатик конфрансда “Ъеневря щцгугу” [бах Ъеневря конвенсийалары (1949)] кодификасийа олунду. 1954 илдя Щярби мунагишя вязиййятиндя мядяни дяйярлярин мцщафизяси щаггында конвенсийа гябул едилди. 1980 илдя БМТ-нин Баш Ассамблейасы Щяддян артыг зяряр вуран, йахуд пяракяндя тясир эюстярян ади силащ нювляринин гадаьан олунмасы, йахуд тятбигинин мящдудлашдырылмасы щаггында БМТ конвенсийасы, 1993 илдя Кимйяви силащларын щазырланмасы, истещсалы, топланмасы вя тятбигинин гадаьан олунмасы вя мящв едилмяси щаг- гында Парис конвенсийасы, 1997 илдя Пийада гошунларына гаршы миналарын тятбиги, ещтийатларынын топланмасы, истещсалы, йайылмасы вя мящв едилмяси щаггында Оттава конвенсийасы, 2008 илдя Кассет дюйцш сцрсатларына даир конвенсийа гябул едилмишдир. 1993–94 иллярдя кечмиш Йугославийа цзря (Щаага) вя Руанда цзря (Аруша) бейнялхалг ъинайят трибуналы тясис олунмуш вя 1998 илдя Бейнялхалг ъинайят мящкямясинин статуту гябул едилмишдир. 
    Б. щ. щ. бейнялхалг щцгугун ян чох кодификасийа едилмиш сащяляриндян биридир. Онун бцтцн сянядляри бир-бири иля разылашдырылмышдыр. Бейнялхалг мцгавилялярля йанашы, адят щцгугу нормалары да фяалиййят эюстярир. Бейнялхалг Гырмызы Хач тяшкилатынын мялуматларына эюря, щярби мцнагишяляр эедишиндя 161 адят нормасы фяалиййятдядир.
    Б. щ. щ.-ун нормалары щярби мцнагишя йаранан андан, мцнагишя нятиъясиндя илк шяхс (щимайя едилян) зяряр чякдийи анда, яразинин бир щиссяси ишьал едилдийи анда, илк щцъум баш вердийи анда вя с. щалларда тятбиг олунмаьа башлайыр. Б. щ. щ. щярби ямялиййатларын апарылма методлары вя васитяляринин тятбигини тянзимляйир, щярби мцнагишя иштиракчыларынын щцгуги статусуну мцяййянляшдирир (бах Комбатантлар). Б. щ. щ. нормаларынын ясас щиссяси щярби мцнагишя гурбанларынын мцщафизясиня аиддир (щярби ясирлярин, йаралыларын, хястялярин, эями гязасына уьрамыш шяхслярин, щямчинин мцлки ящалинин, о ъцмлядян хцсуси мцдафияйя ещтийаъы оланларын – гадынларын, ушагларын, ялиллярин вя б.-нын горунмасы гайдалары). Бу- на эюря Б. щ. щ.-ун хцсуси принсипляри ашаьыдакылардыр: мцлки шяхсляр вя комбатантлар арасында, мцлки вя щярби обйектляр арасында фярг гойулмасы [Ъеневря конвенсийаларына (1949) Ялавя Ы протоколда яксини тапмышдыр]; щуманизм (илк дяфя Нцрнберг трибуналынын гярарында гябул едилмишдир вя мцнагишя тяряфинин щакимиййяти алтына дцшян, йахуд дцшмянин ялиня кечян шяхсляря мцнасибятдя гятлин, ишэянъянин вя гяддар ряфтарын гадаьан едилмясини эюстярир); артыг язиййят верилмясинин гадаьан олунмасы [Ъеневря конвенсийалары (1949) Ы Протоколуна Мартенс ялавясиндя якс олунмушдур]; “жус ин белло”нун (мцщарибя апараркян риайят олунмалы щуманитар нормалар) “жус ад беллум”дан (эцъ тятбигинин ганунауйьунлуьу щаггында нормалар) асылы олмамасы; щядди ашмамаг (саьламлыьа, йахуд мцлкиййятя щярби зярурятдян иряли эялмяйян зяряр йетирилмясинин гадаьан олунмасы). Бцтцн вязиййятлярдя тибби персонал, дин хадимляри, тибби вя дини обйектляр мцщафизя олунмалыдыр. Мцщарибя едян тяряфляр фяалиййятлярини йалныз щярби обйектляря гаршы йюнялтмяли, истянилян щярби мцнагишя заманы мядяни дяйярлярин вя тябии мцщитин эениш, узунмцддятли вя ъидди зярярлярдян мцщафизяси щяйата кечирилмялидир.
    Б. щ. щ. юлкя дахилиндяки зоракылыг вя эярэинлик щалларына тятбиг едилмир. Ъеневря конвенсийаларына (1949) Ялавя ЫЫ протоколда гейд едилир ки, “Протокол щяръ- мярълик, айры-айры вя спорадик зоракылыг актлары вя аналожи характер дашыйан диэяр щаллар кими дахили эярэинлик вязиййятляринин йаранмасы вя дахили гайда-ганунун позулмасы щалларында тятбиг едилмир; беля ки, бу щаллар щярби мцнагишя дейил”. Б. щ. щ. нормаларынын йериня йетрилмясиня нязаряти конвенсийаларын вя Бейнялхалг Гырмызы Хач тяшкилатынын цзв-дювлятляри щяйата кечирир.
    Б. щ. щ. нормаларынын позулмасы цчцн мясулиййят дашыйан ясас субйект дювлятдир. О, вурулмуш зяряри там шякилдя юдямялидир. Айры-айры шяхсляр щярби ъинайятляря эюря милли ганунвериъилик ясасында, бейнялхалг щцгуга эюря ися йалныз Бейнялхалг ъинайят мящкямяси, йахуд бейнялхалг ъинайят трибуналларынын гярарлары ясасында мясулиййят дашыйырлар.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
BABİNGER – BAXŞƏLİYEV
    BEYNƏLXALQ HUMANİTAR HÜQUQ

    бейнялхалг щцгуг субйектляри арасында бейнялхалг вя йерли характерли щярби мцнагишялярля ялагядар йаранан мцнасибятляри тянзимляйян принсипляр вя нормалар системи. 
    Мцщарибя ганунлары вя адятляри щяля гядим дюврдян мювъуд олмушдур. Онлар щятта мцщарибя заманы мцщарибя апарманын мцяййян васитя вя методларыны мящдудлашдыран бязи гайдалара риайят олунмасы зярурятини якс етдирирляр (мяс., мцщарибя вахты су гуйуларыны зящярлямяк, щярби ясирляри юлдцрмяк гадаьан иди). Мцасир щуманитар щцгуг 19 ясрдян етибарян, 1864 ил мцщарибяси заманы йаралы вя хястя щярбичилярин вязиййятляринин йахшылашдырылмасы щаггында Ъеневря конвенсийасынын гябулу иля формалашмаьа башламышдыр. 1868 илдя Партладыъы вя йандырыъы эцллялярин истифадясинин ляьви щаггында С.-Петердург бяйаннамяси, 1880 илдя Гуру гошунлары мцщарибясинин ганунларына даир Оксфорд тялиматы гябул едилмишдир. 1899 вя 1907 иллярдя Щаага сцлщ конфрансларында 20-йя йахын конвенсийа разылашдырылмышды. 1913 илдя Дяниз мцщарибяси ганунларына даир Оксфорд тялиматы, 1925 илдя Мцщарибядя боьуъу, зящярли вя с. бу кими газларын вя бактериоложи васитялярин гадаьан олунмасы щаггында Ъеневря протоколу, 1929 илдя Щярби ясирляр щаггында биринъи Ъеневря конвенсийасы гябул едилмишди. 1949 илдя Дипломатик конфрансда “Ъеневря щцгугу” [бах Ъеневря конвенсийалары (1949)] кодификасийа олунду. 1954 илдя Щярби мунагишя вязиййятиндя мядяни дяйярлярин мцщафизяси щаггында конвенсийа гябул едилди. 1980 илдя БМТ-нин Баш Ассамблейасы Щяддян артыг зяряр вуран, йахуд пяракяндя тясир эюстярян ади силащ нювляринин гадаьан олунмасы, йахуд тятбигинин мящдудлашдырылмасы щаггында БМТ конвенсийасы, 1993 илдя Кимйяви силащларын щазырланмасы, истещсалы, топланмасы вя тятбигинин гадаьан олунмасы вя мящв едилмяси щаг- гында Парис конвенсийасы, 1997 илдя Пийада гошунларына гаршы миналарын тятбиги, ещтийатларынын топланмасы, истещсалы, йайылмасы вя мящв едилмяси щаггында Оттава конвенсийасы, 2008 илдя Кассет дюйцш сцрсатларына даир конвенсийа гябул едилмишдир. 1993–94 иллярдя кечмиш Йугославийа цзря (Щаага) вя Руанда цзря (Аруша) бейнялхалг ъинайят трибуналы тясис олунмуш вя 1998 илдя Бейнялхалг ъинайят мящкямясинин статуту гябул едилмишдир. 
    Б. щ. щ. бейнялхалг щцгугун ян чох кодификасийа едилмиш сащяляриндян биридир. Онун бцтцн сянядляри бир-бири иля разылашдырылмышдыр. Бейнялхалг мцгавилялярля йанашы, адят щцгугу нормалары да фяалиййят эюстярир. Бейнялхалг Гырмызы Хач тяшкилатынын мялуматларына эюря, щярби мцнагишяляр эедишиндя 161 адят нормасы фяалиййятдядир.
    Б. щ. щ.-ун нормалары щярби мцнагишя йаранан андан, мцнагишя нятиъясиндя илк шяхс (щимайя едилян) зяряр чякдийи анда, яразинин бир щиссяси ишьал едилдийи анда, илк щцъум баш вердийи анда вя с. щалларда тятбиг олунмаьа башлайыр. Б. щ. щ. щярби ямялиййатларын апарылма методлары вя васитяляринин тятбигини тянзимляйир, щярби мцнагишя иштиракчыларынын щцгуги статусуну мцяййянляшдирир (бах Комбатантлар). Б. щ. щ. нормаларынын ясас щиссяси щярби мцнагишя гурбанларынын мцщафизясиня аиддир (щярби ясирлярин, йаралыларын, хястялярин, эями гязасына уьрамыш шяхслярин, щямчинин мцлки ящалинин, о ъцмлядян хцсуси мцдафияйя ещтийаъы оланларын – гадынларын, ушагларын, ялиллярин вя б.-нын горунмасы гайдалары). Бу- на эюря Б. щ. щ.-ун хцсуси принсипляри ашаьыдакылардыр: мцлки шяхсляр вя комбатантлар арасында, мцлки вя щярби обйектляр арасында фярг гойулмасы [Ъеневря конвенсийаларына (1949) Ялавя Ы протоколда яксини тапмышдыр]; щуманизм (илк дяфя Нцрнберг трибуналынын гярарында гябул едилмишдир вя мцнагишя тяряфинин щакимиййяти алтына дцшян, йахуд дцшмянин ялиня кечян шяхсляря мцнасибятдя гятлин, ишэянъянин вя гяддар ряфтарын гадаьан едилмясини эюстярир); артыг язиййят верилмясинин гадаьан олунмасы [Ъеневря конвенсийалары (1949) Ы Протоколуна Мартенс ялавясиндя якс олунмушдур]; “жус ин белло”нун (мцщарибя апараркян риайят олунмалы щуманитар нормалар) “жус ад беллум”дан (эцъ тятбигинин ганунауйьунлуьу щаггында нормалар) асылы олмамасы; щядди ашмамаг (саьламлыьа, йахуд мцлкиййятя щярби зярурятдян иряли эялмяйян зяряр йетирилмясинин гадаьан олунмасы). Бцтцн вязиййятлярдя тибби персонал, дин хадимляри, тибби вя дини обйектляр мцщафизя олунмалыдыр. Мцщарибя едян тяряфляр фяалиййятлярини йалныз щярби обйектляря гаршы йюнялтмяли, истянилян щярби мцнагишя заманы мядяни дяйярлярин вя тябии мцщитин эениш, узунмцддятли вя ъидди зярярлярдян мцщафизяси щяйата кечирилмялидир.
    Б. щ. щ. юлкя дахилиндяки зоракылыг вя эярэинлик щалларына тятбиг едилмир. Ъеневря конвенсийаларына (1949) Ялавя ЫЫ протоколда гейд едилир ки, “Протокол щяръ- мярълик, айры-айры вя спорадик зоракылыг актлары вя аналожи характер дашыйан диэяр щаллар кими дахили эярэинлик вязиййятляринин йаранмасы вя дахили гайда-ганунун позулмасы щалларында тятбиг едилмир; беля ки, бу щаллар щярби мцнагишя дейил”. Б. щ. щ. нормаларынын йериня йетрилмясиня нязаряти конвенсийаларын вя Бейнялхалг Гырмызы Хач тяшкилатынын цзв-дювлятляри щяйата кечирир.
    Б. щ. щ. нормаларынын позулмасы цчцн мясулиййят дашыйан ясас субйект дювлятдир. О, вурулмуш зяряри там шякилдя юдямялидир. Айры-айры шяхсляр щярби ъинайятляря эюря милли ганунвериъилик ясасында, бейнялхалг щцгуга эюря ися йалныз Бейнялхалг ъинайят мящкямяси, йахуд бейнялхалг ъинайят трибуналларынын гярарлары ясасында мясулиййят дашыйырлар.

    BEYNƏLXALQ HUMANİTAR HÜQUQ

    бейнялхалг щцгуг субйектляри арасында бейнялхалг вя йерли характерли щярби мцнагишялярля ялагядар йаранан мцнасибятляри тянзимляйян принсипляр вя нормалар системи. 
    Мцщарибя ганунлары вя адятляри щяля гядим дюврдян мювъуд олмушдур. Онлар щятта мцщарибя заманы мцщарибя апарманын мцяййян васитя вя методларыны мящдудлашдыран бязи гайдалара риайят олунмасы зярурятини якс етдирирляр (мяс., мцщарибя вахты су гуйуларыны зящярлямяк, щярби ясирляри юлдцрмяк гадаьан иди). Мцасир щуманитар щцгуг 19 ясрдян етибарян, 1864 ил мцщарибяси заманы йаралы вя хястя щярбичилярин вязиййятляринин йахшылашдырылмасы щаггында Ъеневря конвенсийасынын гябулу иля формалашмаьа башламышдыр. 1868 илдя Партладыъы вя йандырыъы эцллялярин истифадясинин ляьви щаггында С.-Петердург бяйаннамяси, 1880 илдя Гуру гошунлары мцщарибясинин ганунларына даир Оксфорд тялиматы гябул едилмишдир. 1899 вя 1907 иллярдя Щаага сцлщ конфрансларында 20-йя йахын конвенсийа разылашдырылмышды. 1913 илдя Дяниз мцщарибяси ганунларына даир Оксфорд тялиматы, 1925 илдя Мцщарибядя боьуъу, зящярли вя с. бу кими газларын вя бактериоложи васитялярин гадаьан олунмасы щаггында Ъеневря протоколу, 1929 илдя Щярби ясирляр щаггында биринъи Ъеневря конвенсийасы гябул едилмишди. 1949 илдя Дипломатик конфрансда “Ъеневря щцгугу” [бах Ъеневря конвенсийалары (1949)] кодификасийа олунду. 1954 илдя Щярби мунагишя вязиййятиндя мядяни дяйярлярин мцщафизяси щаггында конвенсийа гябул едилди. 1980 илдя БМТ-нин Баш Ассамблейасы Щяддян артыг зяряр вуран, йахуд пяракяндя тясир эюстярян ади силащ нювляринин гадаьан олунмасы, йахуд тятбигинин мящдудлашдырылмасы щаггында БМТ конвенсийасы, 1993 илдя Кимйяви силащларын щазырланмасы, истещсалы, топланмасы вя тятбигинин гадаьан олунмасы вя мящв едилмяси щаг- гында Парис конвенсийасы, 1997 илдя Пийада гошунларына гаршы миналарын тятбиги, ещтийатларынын топланмасы, истещсалы, йайылмасы вя мящв едилмяси щаггында Оттава конвенсийасы, 2008 илдя Кассет дюйцш сцрсатларына даир конвенсийа гябул едилмишдир. 1993–94 иллярдя кечмиш Йугославийа цзря (Щаага) вя Руанда цзря (Аруша) бейнялхалг ъинайят трибуналы тясис олунмуш вя 1998 илдя Бейнялхалг ъинайят мящкямясинин статуту гябул едилмишдир. 
    Б. щ. щ. бейнялхалг щцгугун ян чох кодификасийа едилмиш сащяляриндян биридир. Онун бцтцн сянядляри бир-бири иля разылашдырылмышдыр. Бейнялхалг мцгавилялярля йанашы, адят щцгугу нормалары да фяалиййят эюстярир. Бейнялхалг Гырмызы Хач тяшкилатынын мялуматларына эюря, щярби мцнагишяляр эедишиндя 161 адят нормасы фяалиййятдядир.
    Б. щ. щ.-ун нормалары щярби мцнагишя йаранан андан, мцнагишя нятиъясиндя илк шяхс (щимайя едилян) зяряр чякдийи анда, яразинин бир щиссяси ишьал едилдийи анда, илк щцъум баш вердийи анда вя с. щалларда тятбиг олунмаьа башлайыр. Б. щ. щ. щярби ямялиййатларын апарылма методлары вя васитяляринин тятбигини тянзимляйир, щярби мцнагишя иштиракчыларынын щцгуги статусуну мцяййянляшдирир (бах Комбатантлар). Б. щ. щ. нормаларынын ясас щиссяси щярби мцнагишя гурбанларынын мцщафизясиня аиддир (щярби ясирлярин, йаралыларын, хястялярин, эями гязасына уьрамыш шяхслярин, щямчинин мцлки ящалинин, о ъцмлядян хцсуси мцдафияйя ещтийаъы оланларын – гадынларын, ушагларын, ялиллярин вя б.-нын горунмасы гайдалары). Бу- на эюря Б. щ. щ.-ун хцсуси принсипляри ашаьыдакылардыр: мцлки шяхсляр вя комбатантлар арасында, мцлки вя щярби обйектляр арасында фярг гойулмасы [Ъеневря конвенсийаларына (1949) Ялавя Ы протоколда яксини тапмышдыр]; щуманизм (илк дяфя Нцрнберг трибуналынын гярарында гябул едилмишдир вя мцнагишя тяряфинин щакимиййяти алтына дцшян, йахуд дцшмянин ялиня кечян шяхсляря мцнасибятдя гятлин, ишэянъянин вя гяддар ряфтарын гадаьан едилмясини эюстярир); артыг язиййят верилмясинин гадаьан олунмасы [Ъеневря конвенсийалары (1949) Ы Протоколуна Мартенс ялавясиндя якс олунмушдур]; “жус ин белло”нун (мцщарибя апараркян риайят олунмалы щуманитар нормалар) “жус ад беллум”дан (эцъ тятбигинин ганунауйьунлуьу щаггында нормалар) асылы олмамасы; щядди ашмамаг (саьламлыьа, йахуд мцлкиййятя щярби зярурятдян иряли эялмяйян зяряр йетирилмясинин гадаьан олунмасы). Бцтцн вязиййятлярдя тибби персонал, дин хадимляри, тибби вя дини обйектляр мцщафизя олунмалыдыр. Мцщарибя едян тяряфляр фяалиййятлярини йалныз щярби обйектляря гаршы йюнялтмяли, истянилян щярби мцнагишя заманы мядяни дяйярлярин вя тябии мцщитин эениш, узунмцддятли вя ъидди зярярлярдян мцщафизяси щяйата кечирилмялидир.
    Б. щ. щ. юлкя дахилиндяки зоракылыг вя эярэинлик щалларына тятбиг едилмир. Ъеневря конвенсийаларына (1949) Ялавя ЫЫ протоколда гейд едилир ки, “Протокол щяръ- мярълик, айры-айры вя спорадик зоракылыг актлары вя аналожи характер дашыйан диэяр щаллар кими дахили эярэинлик вязиййятляринин йаранмасы вя дахили гайда-ганунун позулмасы щалларында тятбиг едилмир; беля ки, бу щаллар щярби мцнагишя дейил”. Б. щ. щ. нормаларынын йериня йетрилмясиня нязаряти конвенсийаларын вя Бейнялхалг Гырмызы Хач тяшкилатынын цзв-дювлятляри щяйата кечирир.
    Б. щ. щ. нормаларынын позулмасы цчцн мясулиййят дашыйан ясас субйект дювлятдир. О, вурулмуш зяряри там шякилдя юдямялидир. Айры-айры шяхсляр щярби ъинайятляря эюря милли ганунвериъилик ясасында, бейнялхалг щцгуга эюря ися йалныз Бейнялхалг ъинайят мящкямяси, йахуд бейнялхалг ъинайят трибуналларынын гярарлары ясасында мясулиййят дашыйырлар.