Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
III CİLD (BABİNGER - BAXŞƏLİYEV)
    BƏHREYNLİLƏR


    БЯЩРЕЙНЛИЛЯР, Б я щ р е й н  я р я б л я р и (юзлярини бащарна адландырырлар) – Бящрейнин ясас ящалиси, халг. Сайлары 433,7 мин няфярдир (2005). Яряб дилинин Ярябистан групунун диалектляриндя данышырлар. Йерли ящали (тягр. 75%-и) анази групунун яски Бящрейн, йахуд бащарна диалектиндя, иммигрантлар ися Шярги Ярябистан групунун йени Бящрейн диалектиндя данышырлар. Диндарлары мцсялмандыр.

    Ярябляр Бящрейн архипелагында ерамызын 1-ъи миниллийиндя мяскунлашмышлар; Б. юзлярини е.я. 6 ясрдя Навуходоносор тяряфиндян Бабилистана кючцрцлмцш, сонрадан Бящрейня гайытмыш Ярябистан тайфаларынын нясилляри щесаб едирляр. 17 ясрдя Бяйщрейнин Иран тяряфиндян ишьалындан сонра архипелагда иранлылар мяскунлашмышлар. 1783 илдя фарслар Бящрейнин щаким сцлалясинин баниляри – аназа групунун шейхляри (бяни атбан тайфасы) тяряфиндян говулмушлар. Тайфа бюлэцсц галмагдадыр: бяни атбанлар, аувайлалар, ял-букуваращлар, яс-сялятяляр, ял-муссялямляр, ял-муавядяляр, ял-ъяняятляр, бяни-халидляр вя б. Яняняви мяшьулиййятляри якинчилик (хурма, ситрус биткиляри, бадам, йерли кюкцмейвялиляр – руяд, бягл, бярбир вя. с. отлар), балыгчылыг, дяниз мящсулларынын (о ъцмлядян мирвари) йыьымы, давар йетишдирилмяси (онлары кал хурма вя балыг йаьынын гарышыьы иля йемляйирляр), тиъарят, эямигайырма (эями кяндирляриня балыг йаьы сцртцрляр), хурма аьаъынын йарпагларындан вя лифляриндян щюрмя, тохуъулуг вя парчаларын бойанмасы, дулусчулугдур. Яняняви мяишятляри яряб вя Иран хцсусиййятлярини юзцндя бирляшдирир. Евляри даш, йахуд мяръан лювщялярдян, палма эювдясиндяндир (барасти), эейимляри чахчур, узун кюйняк, йун яба; кишиляр башларыны йайлыгла сарыйырлар. Ортокузен вя мцбадиля никащлары, щямчинин мцвяггяти (бащарналарда) никащ мювъуддур.

    Шифащи яняняляр Фарс кюрфязинин Ярябистан сащилляринин диэяр халгларынын мядяниййяти иля баьлыдыр. Инструментал ансамблын мцшайияти иля чох вахт респонсор ансамбл охумалары цстцн мусиги формасыдыр. Шящяр мусигиси жанры соот (ещтимал ки, Йямян мяншяли), мащны-рягс баста (Ираг мяншяли), щярби хор рягси ар-да (бядяви мяншяли) йайылмышдыр. Чяллякшякилли тябил, силиндрик мирвас, кубабянзяр дарбука, тар, дяф, дилчякли алятляр (зурна, тулуг зурнасы ъирба), синъляр (тус), уд ясас мусиги алятляридир. Удда чалынан классик яряб мусигиси надир щалда ифа едилир. Мусиги иля мяшьул олманын спесифик формасы мирвари ахтаранларын мащныларыдыр (фиъри); онлардан бязиляри мцьянни-солист тяряфиндян дальыъларын вя дянизчилярин бурдон хору фонунда, диэярляри ися зярб алятляринин мцшайияти иля йалныз эеъя ифа олунур. Фиъри мащнылары эениш ритмик моделляря ясасланыр вя онун гурулушу дювридир. Манаманын Африка мящялляляриндя ийева мащны-рягсляри ифа олунур.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
BABİNGER – BAXŞƏLİYEV
    BƏHREYNLİLƏR


    БЯЩРЕЙНЛИЛЯР, Б я щ р е й н  я р я б л я р и (юзлярини бащарна адландырырлар) – Бящрейнин ясас ящалиси, халг. Сайлары 433,7 мин няфярдир (2005). Яряб дилинин Ярябистан групунун диалектляриндя данышырлар. Йерли ящали (тягр. 75%-и) анази групунун яски Бящрейн, йахуд бащарна диалектиндя, иммигрантлар ися Шярги Ярябистан групунун йени Бящрейн диалектиндя данышырлар. Диндарлары мцсялмандыр.

    Ярябляр Бящрейн архипелагында ерамызын 1-ъи миниллийиндя мяскунлашмышлар; Б. юзлярини е.я. 6 ясрдя Навуходоносор тяряфиндян Бабилистана кючцрцлмцш, сонрадан Бящрейня гайытмыш Ярябистан тайфаларынын нясилляри щесаб едирляр. 17 ясрдя Бяйщрейнин Иран тяряфиндян ишьалындан сонра архипелагда иранлылар мяскунлашмышлар. 1783 илдя фарслар Бящрейнин щаким сцлалясинин баниляри – аназа групунун шейхляри (бяни атбан тайфасы) тяряфиндян говулмушлар. Тайфа бюлэцсц галмагдадыр: бяни атбанлар, аувайлалар, ял-букуваращлар, яс-сялятяляр, ял-муссялямляр, ял-муавядяляр, ял-ъяняятляр, бяни-халидляр вя б. Яняняви мяшьулиййятляри якинчилик (хурма, ситрус биткиляри, бадам, йерли кюкцмейвялиляр – руяд, бягл, бярбир вя. с. отлар), балыгчылыг, дяниз мящсулларынын (о ъцмлядян мирвари) йыьымы, давар йетишдирилмяси (онлары кал хурма вя балыг йаьынын гарышыьы иля йемляйирляр), тиъарят, эямигайырма (эями кяндирляриня балыг йаьы сцртцрляр), хурма аьаъынын йарпагларындан вя лифляриндян щюрмя, тохуъулуг вя парчаларын бойанмасы, дулусчулугдур. Яняняви мяишятляри яряб вя Иран хцсусиййятлярини юзцндя бирляшдирир. Евляри даш, йахуд мяръан лювщялярдян, палма эювдясиндяндир (барасти), эейимляри чахчур, узун кюйняк, йун яба; кишиляр башларыны йайлыгла сарыйырлар. Ортокузен вя мцбадиля никащлары, щямчинин мцвяггяти (бащарналарда) никащ мювъуддур.

    Шифащи яняняляр Фарс кюрфязинин Ярябистан сащилляринин диэяр халгларынын мядяниййяти иля баьлыдыр. Инструментал ансамблын мцшайияти иля чох вахт респонсор ансамбл охумалары цстцн мусиги формасыдыр. Шящяр мусигиси жанры соот (ещтимал ки, Йямян мяншяли), мащны-рягс баста (Ираг мяншяли), щярби хор рягси ар-да (бядяви мяншяли) йайылмышдыр. Чяллякшякилли тябил, силиндрик мирвас, кубабянзяр дарбука, тар, дяф, дилчякли алятляр (зурна, тулуг зурнасы ъирба), синъляр (тус), уд ясас мусиги алятляридир. Удда чалынан классик яряб мусигиси надир щалда ифа едилир. Мусиги иля мяшьул олманын спесифик формасы мирвари ахтаранларын мащныларыдыр (фиъри); онлардан бязиляри мцьянни-солист тяряфиндян дальыъларын вя дянизчилярин бурдон хору фонунда, диэярляри ися зярб алятляринин мцшайияти иля йалныз эеъя ифа олунур. Фиъри мащнылары эениш ритмик моделляря ясасланыр вя онун гурулушу дювридир. Манаманын Африка мящялляляриндя ийева мащны-рягсляри ифа олунур.

    BƏHREYNLİLƏR


    БЯЩРЕЙНЛИЛЯР, Б я щ р е й н  я р я б л я р и (юзлярини бащарна адландырырлар) – Бящрейнин ясас ящалиси, халг. Сайлары 433,7 мин няфярдир (2005). Яряб дилинин Ярябистан групунун диалектляриндя данышырлар. Йерли ящали (тягр. 75%-и) анази групунун яски Бящрейн, йахуд бащарна диалектиндя, иммигрантлар ися Шярги Ярябистан групунун йени Бящрейн диалектиндя данышырлар. Диндарлары мцсялмандыр.

    Ярябляр Бящрейн архипелагында ерамызын 1-ъи миниллийиндя мяскунлашмышлар; Б. юзлярини е.я. 6 ясрдя Навуходоносор тяряфиндян Бабилистана кючцрцлмцш, сонрадан Бящрейня гайытмыш Ярябистан тайфаларынын нясилляри щесаб едирляр. 17 ясрдя Бяйщрейнин Иран тяряфиндян ишьалындан сонра архипелагда иранлылар мяскунлашмышлар. 1783 илдя фарслар Бящрейнин щаким сцлалясинин баниляри – аназа групунун шейхляри (бяни атбан тайфасы) тяряфиндян говулмушлар. Тайфа бюлэцсц галмагдадыр: бяни атбанлар, аувайлалар, ял-букуваращлар, яс-сялятяляр, ял-муссялямляр, ял-муавядяляр, ял-ъяняятляр, бяни-халидляр вя б. Яняняви мяшьулиййятляри якинчилик (хурма, ситрус биткиляри, бадам, йерли кюкцмейвялиляр – руяд, бягл, бярбир вя. с. отлар), балыгчылыг, дяниз мящсулларынын (о ъцмлядян мирвари) йыьымы, давар йетишдирилмяси (онлары кал хурма вя балыг йаьынын гарышыьы иля йемляйирляр), тиъарят, эямигайырма (эями кяндирляриня балыг йаьы сцртцрляр), хурма аьаъынын йарпагларындан вя лифляриндян щюрмя, тохуъулуг вя парчаларын бойанмасы, дулусчулугдур. Яняняви мяишятляри яряб вя Иран хцсусиййятлярини юзцндя бирляшдирир. Евляри даш, йахуд мяръан лювщялярдян, палма эювдясиндяндир (барасти), эейимляри чахчур, узун кюйняк, йун яба; кишиляр башларыны йайлыгла сарыйырлар. Ортокузен вя мцбадиля никащлары, щямчинин мцвяггяти (бащарналарда) никащ мювъуддур.

    Шифащи яняняляр Фарс кюрфязинин Ярябистан сащилляринин диэяр халгларынын мядяниййяти иля баьлыдыр. Инструментал ансамблын мцшайияти иля чох вахт респонсор ансамбл охумалары цстцн мусиги формасыдыр. Шящяр мусигиси жанры соот (ещтимал ки, Йямян мяншяли), мащны-рягс баста (Ираг мяншяли), щярби хор рягси ар-да (бядяви мяншяли) йайылмышдыр. Чяллякшякилли тябил, силиндрик мирвас, кубабянзяр дарбука, тар, дяф, дилчякли алятляр (зурна, тулуг зурнасы ъирба), синъляр (тус), уд ясас мусиги алятляридир. Удда чалынан классик яряб мусигиси надир щалда ифа едилир. Мусиги иля мяшьул олманын спесифик формасы мирвари ахтаранларын мащныларыдыр (фиъри); онлардан бязиляри мцьянни-солист тяряфиндян дальыъларын вя дянизчилярин бурдон хору фонунда, диэярляри ися зярб алятляринин мцшайияти иля йалныз эеъя ифа олунур. Фиъри мащнылары эениш ритмик моделляря ясасланыр вя онун гурулушу дювридир. Манаманын Африка мящялляляриндя ийева мащны-рягсляри ифа олунур.